Bzzlletin. Jaargang 9

[p. 39]

J. Ritzerfeld
Waarom aarzelt de maan?

1. Dora's duiding

Zij heette al Dora Krans voordat Hippolyte Armendaris haar leerde kennen. Dat is minder pretentieus dan het klinkt. Haar voorgangsters in Armendaris' huis werden allen door hem uitgerust met een naam waar historische luister van afstraalde. Tsaristisch glanslicht moest zijn werkzaamheden bijlichten en zijn lichaam verwarmen bovendien. We zullen zien wat Dora haar nieuwe vriend van minder dan één dag, Aloys Peperman, hierover had te vertellen.

‘Wat kijk je me vuil aan!’ zei Dora Krans.

‘Pardon?’ antwoordde Aloys Peperman aan de overkant van zijn bureautafel. ‘Ik heb vanmorgen nog niets gezegd.’

‘Je zit je te krabben.’

Aloys Peperman lichtte allebei zijn handen van het tafelblad. Desondanks glimlachte hij schuldbewust.

Drie jaar tevoren, tot besluit van een culturele schoolavond, zag Dora Krans hoe Hippolyte Armendaris - literaire gast van het lerarencorps en spreker voor de leerlingen - buigend en knikkend zich in haar richting manipuleerde. Vijf minuten lang, de tijd die Armendaris nodig had om langs groepsgewijze uitgestoken handen en toegewende gezichten Dora Krans in haar afzijdige hoek te bereiken, was het vermeende slachtoffer Dora zich vrijwillig bewust van wat er de komende jaren met haar stond te gebeuren. Zij was toen achttien; zij gaf niets om het leven, dat haar met een overmaat aan incongruente gevoelens had bedeeld. Tot haar eenentwintigste wilde zij die verspillen, uit wrevel. Misschien ontdekte zij op die manier in welk deel van haar lichaam de oorzaak zich schuilhield van het ongemak dat haar dagelijks kwelde.

Aloys Peperman wendde zijn blik van Dora's gekwetste, lijdende gezicht naar het zijraam van zijn kantoor. Hij keek uit over een ordelijke, ten dele achter lage taxushagen weggemoffelde parkeerplaats aan de rand van het centrum van Vevey, daar waar zaken overgingen in wandelparken en promenades langs de meeroever. Het was tien uur in de ochtend, een frisse voorjaarsdag in 1960, het licht van de Zwitserse natuur prikkelde de menselijke natuur tot optimisme. Aloys Peperman zag ook, zonder zijn ogen in te spannen, langs het water de dubbele rij gesnoeide platanen die een kale, knoestige, door geen artistieke hand te evenaren schoonheid tentoonspreidden. Hij vroeg zich af welke verlangens elkaar al eenentwintig jaar in Dora's lichaam bevochten; welk deel van de chaos die daaraan ten grondslag lag hij wilde leren kennen. Hij kende haar nog geen vierentwintig uur, en het verbaasde hem dat hij nu al tot conclusies geneigd was. Zo'n kenner was hij niet. Tenslotte hoefde hij achter zijn prachtige houten schrijftafel, zelden door zijn ellebogen beroerd, slechts eenmaal in de drie weken voor de firma Nestlé een idee te produceren. Een idee dat zich, volgens de principes van Aloys Peperman, om effect te sorteren in het zakenleven, tot drie regels diende te beperken. Het rechthoekige tafelblad, dat hij in zijn lange ledige uren graag met de toppen van zijn vingers betastte, werd uitsluitend verstoord door een ruitjesblok van middelgroot formaat waar hij, toegevend aan elke willekeurige impuls, zo nu en dan iets op tekende, krabbelde, knoeide. Al zijn andere schrijfbehoeften - een aanzienlijk aantal vergeleken met het ene zichtbare blocnootje - waren onder het tafelblad weggeschoven in een la.

Zelfs na een halve nacht naar Dora, naar haar verkrampte verontwaardiging, haar ongeremde treurnis, haar tranenloze onbuigzaamheid te hebben geluisterd, en haar de resterende donkere uren in zijn bed omklemd te hebben gehouden, zat Aloys Peperman 's morgens om tien uur weer achter zijn schrijftafel. En Dora zat tegenover hem. Zij was hem moeiteloos gevolgd. Niet als een hond. Aloys Peperman begon te vermoeden dat zij hem voor zich uit dreef. Hij had tien jaar ervaring in het zich laten meedrijven op, het zich laten voortsleuren door gevoelens, stemmingen, gedachten; hij wist dat daar altijd een bruikbaar drieregelig idee uit tevoorschijn kwam.

Dat Dora dacht dat hij zich zat te krabben, terwijl zijn rechterhand in werkelijkheid losse woordjes op de blocnoot neerkrabbelde, was voor Aloys Peperman het bewijs dat hij zich nog in vrijheid bevond. Hoe kwam zij op het idee ‘krabben’?

Hippolyte Armendaris, de omstreeks tien uur die voorjaarsochtend in zijn chalet op een kale wijnstokkenhelling boven Vevey zieltogende, door Dora verlaten held, was niet de naam van een dichter, maar slechts die van een Mexicaans-Zwitserse romanschrijver. Hij had, onder normale omstandigheden, het ietwat dommige hoofd van mensen die weten en aanvaarden dat de glorie van het bestaan al door een van hun voorouders is opgesoupeerd. Het besef dat hem slechts de botten der historie werden toegeworpen, had Hippolyte best een intelligent trekje mogen verlenen. Welwillende beschouwers zagen het, indien eigenbelang hun dat voorschreef, soms even in zijn ooghoeken oplichten. Wanneer Hippolyte zelf, in de spiegel, dat trekje zag verschijnen, vertaalde hij het met ‘gelatenheid’. In elk geval beschikte hij over de intelligentie der zelfkennis.

Twintig jaar eerder, in de zomer van 1939, werd de negentienjarige Hippolyte ter afsluiting van zijn schooljaren door zijn ouders beloond met een reisje naar Europa. Ze besloten bovendien hem te vergezellen. Wie in de zomer van 1939 het vasteland van Europa betrad, moest alras maken dat hij wegkwam. De familie Armendaris bleef, zij het in Zwitserland. De vader oordeelde zich daar dichter bij de smidse dan in zijn geboorteland Mexico. Men kan niet om de gedachte heen dat sommige mensen wel erg lang aan de veilige windzijde van het vuur staan.

In de familie Armendaris had de Schepper alle gratie, cultuur en intelligentie, die binnen één gezin kan worden samengebald, aan de moeder van Hippolyte toegediend. Zijn vader, in navolging van zijn grootvader, deed internationale zaken;

[p. 40]

het succes daarvan was zo vanzelfsprekend - de produkten banaal en gewild -, dat het door niemand in de familie aan intelligentie werd toegeschreven. De cultuur van de moeder overleefde langs de natuurlijke weg het kapitaal van haar echtgenoot, en doordrenkte als een onstelpbaar bloedende wonde het gedachtenleven van haar zoon. En gedachten had Hippolyte. Hij stelde ze al bijna twintig jaar lang op schrift. Hij perste zijn donkere spons tot de laatste druppel leeg. En daar lag de aanvullende functie van Dora Krans en die van haar voorgangsters.

Aloys Peperman stond op om koffie te halen. Hij bleef een ogenblik achter Dora's rug staan, legde zijn hand op haar schouder, tegen de zijkant van haar hals aan. De bewegingen van zijn vingertoppen duidden erop dat hij de weerstand van haar haren testte; hij aarzelde tussen ‘filigrain’ en ‘zilvergruis’. Die omschrijvingen herinnerden hem eraan dat haar liefdesgeluiden die nacht hadden geleken op een vorm van nog net aanvaardbaar praten. Misschien was dat de enige vorm waarin zij uiting aan de liefde kon geven. Misschien kon zij alleen liefde tonen als zij het praten niet hoefde te onderbreken. Zodat zij altijd nog kon zeggen: ‘Val me niet in de rede.’

Nu hij zich kortstondig (‘met zijn vuile blik’) van haar ogen had losgemaakt begreep Aloys Peperman ook welke verschroeiende beelden Hippolyte Armendaris hadden geteisterd, drie jaar eerder, toen hij zich in de aula van het gymnasium langs transpirerende pubers in de richting van Dora's gezicht had gemanoeuvreerd. Hij zag hoe de lege inspiratiezoeker - een ruiter die zich naar zijn paard begeeft - op weg was naar een nieuwe bron. Maar waarom zou iemand zich als drenkplaats voor paarden beschikbaar willen houden? Aloys Peperman snoof van genoegen bij die gedachte; hij gunde iedere domoor die vlammen zag maar niet wist dat het vuur bij hemzelf brandde zijn eigen nederlaag. ‘Water’ en ‘vlammen’, prentte hij in zijn hoofd. Zelfs na een urenlange omklemming - waar ieder ander, dacht Aloys Peperman, het genoegen van een omhelzing aan zou hebben beleefd - had Dora hem nog geen druppel van haar vocht geschonken. Pas toen zijn eigen vocht in een nutteloze laatste beweging langs haar buik verloren ging, had zij hem met een gebaar van haar hand in zijn nek, waardoor zijn opengesperde mond tegen de zijkant van haar hals werd gedrukt, een kortstondig en waarschijnlijk onverschillig teken van genegenheid geschonken.

Een half uur later had Dora weer lang genoeg op één stoel in één ruimte gezeten. Zij begon ongeduldig of misprijzend of ontevreden de gelambrizeerde wanden van Aloys Peperman's kantoor te bekijken. Dat was het sein om op te stappen naar een nieuwe omgeving waar haar gedachten en woorden opnieuw zichzelf wisten te vinden.

Na gisteravond konden ze niet alweer een bar binnenstappen. Je mocht met haar, net als in de publiciteit, niet twee keer hetzelfde doen. Aloys Peperman besloot de combinatie wandeling-gesprek op Dora uit te proberen. Misschien raakte zij snipverkouden in de scherpe meerwind, en kon hij met wollen sjaals, drankjes, sprays, dampbaden, voetwassingen in de weer gaan. Op een of andere manier moest zij toch te reduceren zijn tot de staat van behoeftig kind. Veel tranen en weinig woorden.

In de deuropening draaide Dora zich om, veegde Aloys Peperman met haar blik als het ware opzij en zei: ‘In deze lege ruimte dus verdien jij je vele geld met niks. Geen boek te zien. Waaruit moet jij in godsnaam putten. Haal je vaak vrouwen op je kamer?’ Dat was voor het eerst dat zij hem iets vroeg.

Hij keek achterom naar zijn schrijftafel, hief zijn hand in de richting van de eenzame blocnoot, wilde daar een paar verklarende woorden aan toevoegen, maar merkte dat Dora de gang in liep. Hij wachtte tien seconden op de drempel, keek gedurende die tijd naar de bewegingen van haar kinderlijke knieholten onder de rand van haar mantel, en liep toen haastig de gang in tegengestelde richting af.

In de lange benedenhal, waar het zonlicht in verblindende glinsteringen langs de marmeren wanden golfde, begon Aloys Peperman zich al na één minuut ongerust te maken over de afloop van zijn misleidende manoeuvre. Zijn zenuwachtige blikken in de richting van de zes liften wekten de bevreemding van de receptioniste. Nog vijf minuten mochten beiden nadenken over hun toekomst in de glanzende tombe waarin behalve het gevangen licht slechts het zachte zoemen van verre generatoren doordrong. Toen schoot Dora met haar ongecoördineerde meisjespassen tussen de wijkende liftdeuren tevoorschijn, alsof de afdaling haar niet tot tijdelijke immobiliteit noch tot lijdelijke zwijgzaamheid had gedwongen.

Aloys Peperman keek naar Dora's brandende ogen. Voordat zij hem had bereikt zei zij: ‘De volgende keer moet je iets bedenken waarmee je me echt bang kunt maken. Ik ken dit soort complexen uit de tijd van mijn vader.’ Zij bleef voor hem staan en hijgde even uit. Hij had grote moeite haar tranende ooghoeken niet met zijn lippen aan te raken. ‘Ik ben nog even naar je kantoor teruggegaan,’ zei Dora, zich weer van hem afwendend. ‘Op je ruitjesblok stond niet veel bijzonders te lezen. Ik heb er een paar woorden aan toegevoegd.’

Ze verlieten het gebouw en liepen via een ingewikkeld stelsel van oversteekplaatsen naar de promenade langs het meer. Bij elk zebrapad probeerde Aloys Peperman Dora's hand te pakken. In de meeste gevallen bereikte hij maar net haar pols.

‘Wil je me s.v.p. nooit meer in mijn eentje in een lift omlaag of omhoog sturen!’ Het s.v.p. klonk allerminst smekend.

Tussen de in bont gepakte kindermeisjes, ieder vergezeld van één lopend en één in wandelwagentje voortgeduwd kind, vertraagden ze hun pas. ‘Om de tijd te laten duren,’ oordeelde Aloys Peperman. Het geringste steentje dat die heldere, venijnige voorjaarsochtend knarste onder hun voetzolen maakte zich onvergetelijk in zijn geheugen.

Hij zei: ‘Ik vraag me af: hoe komt het dat ik jou, met jouw gezicht, met jouw loop, in tien jaar tijd nog nooit in Vevey heb gezien. Dat begrijp ik niet van mezelf.’

Dora keek hem spottend van opzij aan. ‘Je hebt tien jaar lang een nutteloos leven geleid. Maar ik heb jou ook nooit gezien. Heb ik daardoor, daarom, een waardeloos leven geleefd?’

‘Dat hoop ik dan maar. Je zou best van mij kunnen houden.’

Dora maakte met haar beide armen een heftig, wegwerpend gebaar.

‘Je bent mij te simpel.’

‘Waarom zou ik iets ingewikkelds moeten verzinnen,’ vroeg Aloys Peperman onnozel.

‘Je moet helemaal niets verzinnen. Behalve voor je Nestlécacao. We kunnen elkaar alleen maar wat gedachten schenken.’

‘Gedachten zijn nog onbevredigender dan lichamelijke aanrakingen. Maar misschien zijn ze minder beschamend.’

‘Een dergelijke zin ben ik in de boeken van Hippolyte helaas niet tegengekomen,’ zei Dora.

‘Bestaat die Hippolyte van jou eigenlijk wel? Ik heb nog nooit van hem gehoord.’

Dora greep Aloys Peperman bij de arm en trok hem moeiteloos een paar meter verder, van welk punt op de promenade ze tussen twee platanen door een lange, omhooglopende straat konden afkijken. Dora wees boven het verdwijnpunt van de straat, ergens tussen de verre wijnstokken langs een berghelling, in de richting van een tiental minuscule huisjes.

‘Daar woont hij,’ zei Dora, in de verte starend; en zich naar Aloys Peperman omdraaiend, omhoogkijkend naar zijn gezicht, ‘daar heb ik bijna drie jaar gewoond, gisteren heeft hij mij beledigd, daar ligt hij nu, naast zijn bed op het crèmekleurige wollen tapijt. Wil je wel geloven dat ik hem heb vergiftigd met mijn vileine woordenstroom. Heb jij ooit verzonnen dat woorden vloeibaar gemaakt kunnen worden?’

‘Jouw woorden?’ antwoordde Aloys Peperman haastig. ‘Dan had ik me aan jou bedronken.’

[p. 41]

‘Kom, kom, die ene nacht.’

Aloys Peperman keek of hij Dora op enige lichamelijke verlegenheid kon betrappen.

‘Heb je hem echt vergiftigd?’ vroeg hij opeens geschrokken. De reactie van haar gezicht noteerde hij als ‘laatdunkend’ en ‘triomfantelijk’. Dom was hij; hij had haar beginnende verlegenheid moeten uitbuiten.

De dag tevoren had Hippolyte Armendaris de kleine Dora dus onrecht gedaan. Terwijl zij op het moment van de feitelijke belediging niet eens in zijn nabijheid verkeerde. Halverwege de middag, toen Hippolyte in zijn werkkamer, halverwege een genoteerde zin, loerend op inspiratie uit het raam zat te kijken, flitste hem uit het niets van het aanschouwde een gedachte te binnen. Na twintig jaar schrijfarbeid wist hij dat een gedachte nog geen idee was. Maar deze keer riep hij meteen uit: een idee!, en hij boog zich bliksemsnel over zijn vel papier. In plaats van te schrijven begon hij te tekenen. Een afgestorven wijngaard, zo luidde na vijf minuten zijn interpretatie van de over een kwart pagina op regelmatige afstand naast en onder elkaar geplaatste verticale streepjes. Hij trok een diagonale lijn door de tekens des doods, nam een nieuw vel papier en noteerde zonder haperingen, en in zijn beste handschrift, alle komma's op de juiste plaats, in een enkele lange zin zijn bekommernis van vele jaren, zijn bezorgdheid om zijn toekomst.

Toen Dora een half uur later thuiskwam, trof zij Hippolyte in een voor zijn doen euforische toestand aan. Drie tot ideeën uitgekristalliseerde gedachten waren hem die dag beschoren, riep hij.

‘Het eerste idee,’ zei Dora tegen Aloys Peperman, die inmiddels de kraag van zijn jas had opgezet tegen de onhoorbaar jagende wind, ‘het eerste idee betrof Leo Trotzki. Over dat onderwerp, moet je weten, heeft hij zich al eerder twee romans veroorloofd. Een vanuit de achtergronden van de moordenaar van Trotzki, en een vanuit de exil-wereld in Mexico. Gisteren heeft hij een situatie bedacht waarin de kleine Trotzki als een soort schildknaap of, let wel, misdienaar aan het tsaristische hof in Petersburg fungeert. Voor iemand met vulgair-komische schrijftalenten een dankbaar onderwerp. Ik zei: “Niks voor jou, Hippolyte!” Hij werd niet eens kwaad: het was ook maar een afleidingsidee.’

‘Zullen we binnendoor teruglopen naar een restaurant,’ stelde Aloys Peperman voor.

‘Nee, waarom, ik moet daarginds heen.’ Dora wees naar het eind van de promenade. ‘Daar woon ik.’

‘Daar woon je?’

‘Ja, daar woont mijn moeder. Mijn ouderlijk huis, weet je wel.’

Aloys Peperman wendde zijn gezicht af, in de richting van de wind, en liet de ongeremde voorjaarszon, de schrille voorjaarswind zijn ogen binnendringen. ‘Ah,’ zei hij, hij bleef staan, en doordat hij zijn hoofd nog verder van Dora wegdraaide streek zijn vertroebelde blik langs de omhooglopende buitenwijken van Vevey. Opeens zag hij dat Dora vanaf het punt, de bar, waar hij haar gisteravond had ontmoet, in een vrijwel rechte lijn, via zijn huis waar zij de nacht had doorgebracht, via zijn kantoor waar zij de ochtend had doorgebracht, en via de promenade waar zij zich nu bevond de weg naar haar ouderlijk huis volgde. Moeiteloos inderdaad was zij hem gevolgd. Nu stond zij stil, als gegrepen door een gedachte die zij niet helemaal kon peilen.

‘Maar waarmee heeft hij, Hippolyte, je dan in godsnaam beledigd?’ vroeg Aloys Peperman. ‘En wat betekent dat dan nog, beledigen? Misschien heb jij hem wel drie jaar lang gekrenkt.’

Dora liet zich dankzij haar wrevel over zoveel wanbegrip van haar vaste baan afleiden; Aloys Peperman duwde de deur van een café voor haar open. Tot zijn verrassing stapte zij naar binnen. Hij bestelde twee glazen warme wijn.

‘Ik drink geen alcohol,’ zei Dora.

Ze namen plaats aan de verre, korte zijde van de bar. De parelgrijze pluimen die zich verhieven uit een met gedroogde bloemen gevulde vaas bewogen in het zonlicht boven Dora's hoofd.

‘Wie moest je gisteravond in de telefooncel van die bar daarginds bellen?’

‘Ik moest niemand bellen. Ik stond even in alle afzondering mezelf te overpeinzen. Tot jij me kwam storen, omdat je zo nodig moest.

‘Ja,’ zei Aloys Peperman. ‘Maar wat moest ik zo nodig? Ik heb minstens vijf minuten naar je rug staan kijken. En de sombere verwachtingen stapelden zich in me op.’

‘Je hoopte dat ik daar stond te huilen. Maar je esthetische gevoelsleven was bang geconfronteerd te worden met de psychische problemen van een lelijke meid.’

‘Je gezicht loog er niet om, toen je je tenslotte omdraaide. Wie weet welk besluit ik met mijn aanwezigheid doorkruist heb.’

Dora porde met een gesloten hand tegen zijn schouder, op een manier die aaien noch stompen wilde uitbeelden. Toch was dat haar tweede intieme handeling binnen twaalf uur. ‘Wat interesseert je eigenlijk in mij?’ vroeg zij.

Aloys Peperman hoorde de kromme zinsbouw die zij nodig had om een simpele vraag over de liefde te kunnen stellen. Hij proefde van de wijn, de bovenlip tegen de met kaneel bestrooide citroenschijf. Daarna drukte hij zijn lippen tegen elkaar, streek met zijn tong voorzichtig langs zijn bovenlip.

‘... Dat jij, met je eenentwintig jaren, mij, vijftien jaar ouder dan jij, verre de baas bent, in intelligentie, in emoties, in ervaring. En toch, wanneer ik naar je kijk - en ik doe niet anders - ben je geen dag ouder dan zestien... Dat interesseert me aan jou!’

Dora nam een slok van haar alcohol. ‘Bah,’ zei zij. Zij pulkte wat citroenschilletjes van haar tong. ‘Weet je wat ik denk: dat jij noch iets weet van zestienjarigen noch van eenentwintigjarigen.’

‘Wat ik weet, heb ik van het kijken,’ zei Aloys Peperman. In een vliegensvlug gebaar streek hij wat kaneelstuifsel van haar bovenlip.

‘Kijken,’ reageerde Dora haastig, ‘kijken is typerend voor mensen die niet in anderen geïnteresseerd zijn, en dus ook niet van anderen houden. Kijken is een projectie. Ik zou wel eens willen weten hoe jouw observaties door de cacao-managers in miljoenenwinsten worden omgezet.’

‘Kijk eens aan.’

‘Mijn vader was zo iemand. Hij was zelfs twee in een. De miljoenen hoefde hij met niemand te delen. Hij had niemand nodig. Ook zijn kinderen niet. Zelfs niet in zijn laatste uur. Kijk eens aan!’

‘Vind je die kaneelsmaak niet lekker?’

‘Welke kaneelsmaak,’ vroeg Dora geschrokken.

‘In de wijn.’

‘O.’

Aloys Peperman draaide Dora's op haar knieën liggende, krampachtig gesloten hand voorzichtig om, gleed met een vinger over haar kootjes.

‘Hij sleet zijn produkten aan de koloniale rijken in Afrika. Ik weet niet waar ik me het meest over schaam. Over zijn gewetenloosheid daar, of zijn harteloosheid thuis.’ Plotseling strekte Dora haar rug, zodat haar ogen op gelijke hoogte met die van Aloys Peperman kwamen. ‘Ik herinner me niets van vannacht,’ zei zij. ‘Behalve dat ik gepraat heb. Ik hoor de geluiden van woorden. Maar ik herinner me geen gevoel. Of jij het nu was of Hippolyte. Het is om het even.’

‘Doe je hand eens open,’ zei Aloys Peperman hees. ‘Je hoeft je niet te schamen dat je transpireert.’

‘Ik wil niet,’ zei Dora. En even later: ‘Ik weet niet welke van mijn gevoelens ik moet koesteren, welke ik moet elimineren. Het is mij niet bekend langs welke weg ik gelukkig zou

[p. 42]

kunnen worden. Weet jij het! Zeg het dan! Hippolyte, dat was drie jaar tijdverspilling. Het wegsorteren van domme gevoelens. Dat had ik via wat denkwerk binnen één dag in mijn eentje kunnen klaarspelen.’

‘Waarmee heeft hij je gisteren beledigd?’ drong Aloys Peperman aan.

Dora drukte met een langstelig lepeltje de schijf citroen tegen de bodem van haar glas, en begon er zachtjes op te stampen. Het leek alsof zij haar andere hand, in de ban nu van Aloys Peperman's tien vingers, vergeten was.

‘Hippolyte wordt vandaag veertig,’ zei Dora. ‘Moet je eens horen: Gistermiddag kwam hij op het idee in zijn veertigste levensjaar een meesterwerk te schrijven, het manuscript in de la te houden tot zijn zestigste, en het dan als bewijs van zijn ongebroken geestelijke creativiteit en niet-aflatende lichamelijke vitaliteit te publiceren. Zo had hij het op een stuk papier geformuleerd. Ik moet je zeggen: zoveel naïeve openhartigheid irriteert me. Ik was kwaad genoeg om hem aan het verstand te brengen dat met die ene geniale formulering zijn meesterwerk meteen al uitgeput was - dat hij ook nog een inhoudelijk idee moest verzinnen, want dat verhaal over die aankomende rode schildknaap aan het hof van Petersburg was natuurlijk nog geen drie stuivers waard.’

‘Wil je het echt allemaal horen?’ vervolgde Dora, naar haar hand kijkend, die zich nog steeds tussen Aloys Peperman's vingers bevond. ‘Mensen schamen zich en doen dan of ze beledigd zijn. - Goed, Hippolyte nam de tijd om geheimzinnig zijn papieren in en uit elkaar te schuiven. Nooit eerder had hij mij verrast met iets dat ik een minuut tevoren niet al zelf had bedacht. Wie weet lukte het hem nu. Hij trok een klein opengeslagen notitieboekje tevoorschijn. Secondenlang zat hij naar zijn handschrift te staren, ondertussen met de nagels van zijn ene hand heftig over de rug van zijn andere hand krabbend, zoals hij altijd doet wanneer hij opgewonden is. Kennelijk overwoog hij of hij me zijn troefkaart wel of niet zou laten lezen. En ik stond daar maar naast zijn bureau, buiten het lamplicht: als een dienstbode, als een secretaresse, als een huurlinge, misschien zelfs als zijn moeder. Ik besloot hem te verlaten.’

Nu trok Dora haar hand los, want voor het slot van haar verhaal had zij, ter onderlijning, allebei haar handen nodig.

‘Hippolyte stak me zijn notitieboekje toe. Alfof hij me een afscheidsbriefje overhandigde. Weer was ik hem voor geweest. Ik las: “Vrouw neemt wraak op man; ze weigert klaar te komen. Wat is het gevolg: castratie van de man. Zoek personages. Zoek situatie. Ontleed oorzaak en gevolg. Actie en drama. Het korenveld dat wordt platgewalst in plaats van gemaaid. Richt men zich na tien weigeringen nog een keer op?” - Mijn hoon heeft hem geveld,’ besloot Dora.

Voor het smeedijzeren toegangshek, dat enkele minuten lang hun gezamenlijke doel was - totdat het slotmechanisme van het kleine poortje opensprong - zei Dora tegen Aloys Peperman: ‘We weten nu hoe onze sporen door dit stadje lopen. Ze zullen elkaar ongetwijfeld nog eens kruisen.’

‘Kruisen,’ zei Aloys Peperman door de spijlen van het hekwerk heen, ‘neem dat woord maar eens in overweging.’

Dora, die zich pas een meter had verwijderd, draaide haar hoofd om, schonk Aloys Peperman een glimlach, en zei met geheven en naar hem toegewend handgebaar: ‘Ciao!’

Aloys Peperman liep op de terugweg langs zijn kantoor. Hij bleef voor zijn schrijftafel staan, draaide de eenzame blocnoot om en las in een handschrift dat niet het zijne was: ‘Je hebt me pijn gedaan.’ Met die geheimzinnige suggestie kon hij voorlopig voort.

2. Waarom aarzelt de maan?

De resterende uren van die gemene voorjaarsdag in 1960, tot de duisternis viel, dacht ik bij vlagen, op het priemen van de wind, aan Dora's hand. Aan het snelle op en neer bewegen van vier aaneengesloten vingers, terwijl zij ‘Ciao!’ riep.

Bij het verlaten van het kantoorgebouw meldde ik de receptioniste dat ik voorlopig thuis bleef. ‘Aarzel niet mij te bellen.’ Ik liet de auto staan en wandelde het centrum van Vevey in. De behoefte iets materieels te doen deed zich sterk gelden.

Behalve voedsel en drank was er in het stadje niets lichamelijks te koop. De etalage van een radiozaak bood enig soelaas. Er bevonden zich al minstens drie radio's in mijn huis, maar achter de etalageruit prijkte een model dat iets nieuws en beters beloofde. De technische formuleringen in de naast het toestel uitgespreide kleurige folder trokken mijn blik naderbij. Misschien wilde ik alleen maar testen welk lettercorps op één meter afstand nog net leesbaar was. Aan de bovenzijde van het platte, hooggebouwde toestel was een wereldkaart aangebracht waarop alle continenten broederlijk naast elkaar een plaats hadden gevonden.

Ik was zeer beducht voor mijn ogen: het intermediair tussen wat ik zag en wat ik kon bedenken. Ik vroeg me af of ik - langs de omgekeerde weg, als een blinde -, uitgaande van wat ik bedacht, iets kon projecteren dat er niet was: de objecten van alle verlangens zusterlijk naast elkaar. Nee, de volgorde was: herinneren, bedenken, zien. Herinneren is gelijk aan zien was niet voldoende. Mijn bedenksels moesten iets toevoegen. Sommigen noemen dat fantasie.

Tien stappen naast de radiozaak spande zich, in aluminium omlijsting, een glanzend gebogen ruit waarachter op stijve staanders een collectie zilverkleurige en bruine bontjassen hing. In het kleurengamma gaapte een gat dat pijn deed aan de ogen. Mijn blik hechtte zich aan een korte rosse, het zusterlijke evenbeeld van de jas waarin ik, minder dan drie jaar tevoren, een jongedame had bemind die, toen zij zwanger werd, van een ander, mij niet meer toestond haar te beminnen via haar buik. We probeerden het een tijdlang anderszins. Maar het genot daarvan bleef beperkt tot het mijne. In de zesde maand sneed zij het verlangen af. De resterende drie maanden deed ik pogingen haar kind, dat volgens haar zeggen niet van mij was, Roswitha genoemd te krijgen. Om toch, stijfkoppig, mijn aandeel te leveren. Aan die wens wilde zij niet tegemoet komen. Zij kende het scherpe onderscheid tussen ‘wens’ en ‘verlagen’: beide verbannen.

De rosse vossejas was niet alleen de aanleiding voor onze kennismaking maar ook de aanvankelijke onuitputtelijke bron van ruzies over ‘echt’ of ‘onecht’. We bedoelden de liefde, maar gebruikten het dure lappenvel om de onenigheid tot in bed te kunnen voortzetten en prikkels te ervaren die we met onze mensenhuid niet konden opwekken. Na drie weken van nobel pogen kwam de opwinding gelijktijdig tot ontroering, waarmee volgens haar het bontwerk zijn echtheid had bewezen. Meer nog genoot zij ervan om, zo vanuit bed, slip en lange rok hoog rond haar middel te hijsen en zich met mij naar het theater in Lausanne te spoeden. De tijd die zij nodig had om haar onderlichaam te bedekken, haar zwartgekouste voeten in hoogge-

[p. 43]

De objecten die vervolgens geen verlangen in mij wekten troostten mij al evenmin. Dat was het resultaat van mijn blik langs de geoccupeerde winkelmeisjes. In afwachting van de lift hoorde ik plotseling dat Dora's handgebaar begeleid werd door het slijpende geluid van snelle schaarbewegingen. Ik zocht een heenkomen in de buitenlucht.

Het vinden van de objecten van het verlangen is voldoende om gezond te worden. Het vinden vereist een analyse van het verlangen, een uitsplitsing in verlangens. Het is naïef te denken dat de gevonden objecten zusterlijk naast elkaar wensen te vertoeven. Het heeft dus geen zin tot klaarheid te komen.

In een grote grammofoonplatenzaak kon ik ongestoord de afdeling ‘Opera's’ doornemen. Ik vond een plaat met aria's, o.a. uit Turandot. Een recitalopname van Maria Callas uit 1954. Wat had Edith gemist, de avond dat zij, gekneusd in de rug, Turandot niet kon horen in Lausanne? Wilde ik soms beweren dat ik me nu pas haar naam herinnerde? Bijna één dag lang had ik de woorden ‘Edith Farnadi’ niet meer gemompeld.

Op de achterkant van de hoes las ik als trefwoorden voor Puccini: ‘melancholie en indolentie’, ‘glans en schitter’, ‘drama en verlossing’. Ja, in de tragiek van het operatoneel wil iedereen wel aangenaam ten onder gaan. De hunkering naar drama had ik in Edith nooit aangetroffen. Haar woorden en daden waren steeds op concrete resultaten gericht. Als zij melancholiek en indolent was geweest had ik haar in mijn greep kunnen wreefde lakschoentjes te steken, het blote bovenlichaam onder de pelsjas met kostbare parfum in te spuiten, met twee handgebaren haar korte haar naar voren te strijken - die tijdspanne liet mij nauwelijks gelegenheid voor een minimale douche. Ongeduldig met een schoenlepel in de palm van haar hand tikkend, stond zij vijf minuten lang in de deuropening van de badkamer te wachten. Tussen haar mooie, wijkende borsten hing bij die kunstzinnige gelegenheden steevast, aan een lange zilveren ketting, een gitzwarte broche.

De kinderlijke helderheid van haar gezicht, de aandoenlijke schoonheid van haar borstbeen, de sierlijke golfslag van haar lange rok, dat tezamen onder de kroonluchters in de hal van de schouwburg - het verbaasde mij nog meer dan het vlekkeloze herstel van de vosseharen waarin zelfs de hevigste omklemming van mensenklauwen, de beet en het speeksel van mensenkaken, zich onzichtbaar hadden gemaakt. Tot de dag daar was dat ik, onder de douche vandaan komend, in plaats van me aan te kleden haar lichaam tegen de deurpost duwde en het haar door onopzettelijke bezering van haar rug onmogelijk maakte die avond de opvoering van Turandot bij te wonen. Dat was de avond in het verloop waarvan zij zei zwanger te zijn. Wekenlang droeg ik op mijn borst de scherpe merktekens van een vijftal gitten. De bontjas mocht van haar geen dienst meer doen. Voor het eerst bewonderde ik haar hoogheupige platte lijf in zijn eigen kleuren, in onversluierd licht. Mijn aandachtig kijken hielp haar niet. Over ‘echt’ of ‘onecht’ van het kind maakten wij geen ruzie. De trage bolling van haar buik verzachtte mijn hand tot een genegenheid die haar onverschillig liet. Een week voordat het kind geboren moest worden verdween zij. Niet spoorloos, maar ik deed geen pogingen. Waarom niet?

De herinneringen aan Dora's gebarende hand - het snelle bewegen van een tang - dreef mij weg van de bontwinkel. Het materiële dat ik te doen zocht wist niet te beletten dat ik de domheid overwoog van mannen, die denken dat een residu van de kronkels en wanstaltigheden van een vrouw in bed een uur later in de schouwburg nog zichtbaar moet zijn voor anderen.

Ik liep een warenhuis binnen, maakte een uitgebreide omweg langs de bakken en uitstallingen met damesondergoed, zag tussen het zalmkleurige elastiek en vuilroze rijgwerk niets dat enige herinnering wekte aan wat ik zeg de laatste tien jaar bij plus minus vijf van mijn beminden had waargenomen.

houden, tot mijn moment was gekomen. Maar ik had niets van haar weten te behouden. De herinnering, dat ja, aan bewondering voor haar natuurlijke acties, voor haar totale gebrek aan ‘respect’, haar onbekendheid met enige code, haar verschijnen en verdwijnen naar eigen goeddunken. Alleen mijn angst voor haar minachting was geen herinnering, maar dagelijkse ervaring.

Het snerpende klikken van Dora's metalen vingers klonk weer fel op. Plotseling kon ik de herkomst van Dora's dreigende handgebaar thuisbrengen, de betekenis ervan gissen. Ik had alleen maar ingehouden gelachen toen Dora mij vertelde van Hippolyte Armendaris' bekommernissen over het patente wraakmiddel dat vrouwen ongeweten ter beschikking stond. ‘De schaarbeweging der impotentie.’ Nu formuleerde ik het zo pathetisch mogelijk, om het even later als ‘onzin’ te kunnen verwerpen. ‘Exotica van een Mexicaanse schrijver, die de ezel van de Zwitserse literatuur een pluim in het gat wil steken.’ Misschien dat ik 's avonds Hippolyte's telefoonnummer zou opzoeken. Ook de wonderbaarlijke mond van Callas, waar het toch allemaal uit tevoorschijn was gekomen, bespotte me vanaf de hoes. Nee, Hippolyte zou ik zeker nooit wensen te spreken. In elk geval beschikte ik over de herinnering: Dora in het schemerlicht, van boven tot onder, zonder me te verwarren in de volgorde, van haar kleren en kleertjes te hebben ontdaan. Uit schaamte daarover hield zij de hele verdere nacht de benen gesloten. Dat was tenminste ook een verklaring. Als ik een beetje geluk had, was er die morgen in alle haast één onnoodzakelijk attribuut van haar op een stoel in de slaapkamer achtergebleven. Wie weet vond ik in bed een erfstuk van haar grootmoeder, een met granaat ingelegde zilveren armband. Zodat zij, Dora, zich zeker nog één keer bij mij moest melden.

Drie winkels bekeken, en nog steeds niets gekocht. Na de boekhandel wachtten mij nog de slijter en de apotheek. Als ik al geen koorts had, kon ik twee verschijningsvormen daarvan in elk geval met een paar pillen en een fles whisky imiteren. Het rillen en zweten onder twee dekens lokte mij. De rug naar de wereld gekeerd zou ik er misschien eindelijk in slagen eens op te tellen, nee terug te tellen, hoe oud Ediths kind nu al was. Ik zag me in de naderende toekomst al voor het ijzeren hek van een schoolplein staan, als de gescheiden vader, wie de toegang tot het huis wegens grotelijks wangedrag is ontzegd.

Ik troostte me in de boekwinkel door in een prentenboek te bladeren. Mollige kindertjes met veel strikken en plissé stumperden achter de lammeren aan. Waarschijnlijk werden ze in de val van de vos gelokt, ginds achter het tussen twee bossegmenten verzonken landweggetje. Wie? De kinderen door de lammeren? Op de volgende bladzijde rollebolden de kinderen zonder elkaar te beschadigen vrolijk tussen de boterbloemen. De einder was groen, de hemel blauw; beide leeg. Een tweetal wezentjes maakte zich uit het speelse kluwen los en stapte naar een nieuwe bladzijde om aan het eigenlijke avontuur in het boek te beginnen. Ik klapte het boek dicht. Milko en Milka in Sneeuwklokjesland. Liever bleef ik de rest van mijn leven raden welke wonderen zich als een cocon om Milko, of Milka, heen sponnen.

Onvermijdelijk kwam ik in de hoek muziek- en theaterboeken terecht. De koppen van de grote componisten staarden, hoewel horizontaal of omhoog gericht, zelfvoldaan in de onderwerelden die zij met hun genie tussen vijf notenbalken hadden geklemd. Ik zag orkestbakken en toneelpodiums: gehak op violen, openstaande keelgaten, parmantige mannetjes met een bronstig baritongeluid, de anatomie van geprangde vrouwenhanden. Ik vroeg me af of Edith een voorkeur had gehad voor opera, of dat we alles bezochten wat het theater toevallig bood.

‘Het perspectief van dagen en jaren verduistert het uitspansel van de herinnering. Maar op een jagende voorjaarsavond breekt de onoverwinnelijke, slechts schijnbaar aarzelende maan, na een gevecht waarvan de uitkomst te haren gunste allang vaststaat, door de krullende, aan de randen melkwit doorschenen

[p. 44]

wolkenstapels heen. Slechts schijnbaar aarzelde zij, om haar kracht te tonen, in de hoop teerzwarte tegenkrachten op te wekken, of onafhankelijk van haar te ontmoeten, opdat het liefdesgewoel langer dan vijf minuten moge duren.’

Op het punt de boekwinkel te verlaten trof mij een gezicht dat door de letterspijlen op een omslag heen keek. Ik las een passage waarin Rosa Luxemburg, tijdens de eerste wereldoorlog, vanuit een gevangenisraam in Breslau ziet hoe uit Roemenië gedeporteerde, voor legerkarren gespannen ossen door soldaten worden afgeranseld en voortgejaagd.

Ik besefte dat het emotionele beeld mij trof, maar niet de historische betekenis van het gebeuren. Ik zou een drieregelige tekst kunnen schrijven waarin een vrouw, de binnenplaats van een gevangenis, de ossen, in een aangrijpend beeld werden samengevat. Maar nooit zou ik in staat zijn de oorzaak van het samentreffen van die drie elementen, noch de gevolgen ervan te analyseren. Ik kocht het boek om er een bepaalde foto uit te kunnen scheuren en aan mijn muur te hangen.

Toen op die snijdende voorjaarsdag tenslotte de duisternis viel, hadden onder invloed van de drank de bedreigingen van Dora's handgebaar iets aantrekkelijks gekregen. Ik pakte het telefoontoestel op en begaf me naar een duistere hoek van de kamer, waar het licht van de straatlantaarn uitsluitend op de kiesschijf viel, om te informeren naar het telefoonnummer van het laatste mij bekende adres van Edith.

Het draaien van drie cijfers bood mij voldoende tijd om te bedenken: Het kind lijkt op mij, dan sluit de strop zich zacht; het kind lijkt niet op mij, dan sluit de strop zich hard.