als zij inmiddels wèl veel ouder is geworden, maar niet echt wijzer, want dat laatste zou in strijd zijn met de opvattingen van Weldon die wat gemeenlijk voor wijsheid moet doorgaan als een burgermansverworvenheid aan de kant heeft geveegd.
Wat Weldon trouwens allemaal, door middel van haar protagonisten, aan de kant heeft geveegd is verbluffend èn verkwikkend. Er zijn mij maar weinig schrijfsters bekend, zelfs in deze verlichte tijd, die zo een grondige opruiming hebben gehouden onder de stofnesten en spinnewebben van de nog steeds geldende moraal. Schijndeugden en schijnheiligheid, troostende maar loze ‘eeuwenoude’ waarheden, algemeen gebruikelijke en desnoods ‘moderne’ inzichten in goed en kwaad, dit alles wordt, na te zijn ontmaskerd als bedrieglijk en voos, weggevaagd. En een nieuwe, ‘betere’ moraal, een nieuwe heiligheid, nieuwe deugden en nieuwe troostende waarheden worden daarvoor niet in de plaats gesteld, een alle illusies hieromtrent ondermijnende intelligentie waakt daartegen. Het is een belangrijk punt waarop Fay Weldon afwijkt van de meeste van haar schrijvende feministische collega's, die weliswaar grote schoonmaak hebben gehouden onder de oude, kwalijke vooroordelen, doch daarvoor helaas te dikwijls meteen nieuwe dito hebben aangedragen. Weldon draagt geen boodschap uit en als zij al iets te berde brengt, dan is het, dat ieder, man of vrouw, zijn individuele leven moet leven zonder al te zeer zijn eigen aard te verloochenen, hoezeer invloeden van buitenaf, ouders, school, kerk, gezin, maatschappij, vaderland, God, haar of hem ook zullen proberen van zijn eigen pad af te dwingen.
Hoe blijf je trouw aan jezelf als zich daar vrijwel iedereen en alles tegen verzet? is dan ook de vraag die een aantal van de vrouwen uit de boeken van Fay Weldon zich stelt. Dat zijn de figuren naar wie de sympathie het meeste uitgaat, ook al gedragen zij zich stug, stuurs, horkerig en onelegant. De schrijfster laat er al evenmin twijfel over bestaan dat haar betrokkenheid het grootst is bij deze volstrekt niet charmante, vaak barse en altijd tegendraadse wezens wier handel en wandel zowel verbijstering als bewondering oproepen. Toch kan het met deze aan hun omgeving zo spontaan dwarsliggende figuren niet of nauwelijks goed aflopen omdat kwaadaardige domheid en schijnheiligheid nu eenmaal nog overheersen in de meeste menselijke samenlevingen. Wanda en haar dochter Scarlet uit Down among the women, Marjorie, Chloe en Helen uit Female friends, het bizarre en later tot een metaphysische Siamese tweeling vergroeiende duo Madeleine en Margot uit Remember me zijn samengevloeid in de onvergetelijk getekende Praxis Duveen alias Patrica Fletcher uit Praxis. Zij wordt omgeven door personen, onder andere namen vaak ook al eerder in werk van Weldon verschijnend, die wèl door gebrek aan eerlijkheid, uit gemakzucht, uit ambitie of domweg uit onverschilligheid hun wezen hebben laten vernietigen of verminken en op het oog zijn dezen, die meelopen of compromissen hebben gesloten, misschien beter af in termen van geluk, succes en erkenning door de buitenwereld. Maar dat is, zo maakt Weldon niet mis te verstaan duidelijk, slechts schijn, want fundamenteel is hun slachtofferschap heel wat armzaliger en treuriger dan dat van degenen die zich wèl zijn blijven verzetten. In de wereld van Weldon zijn het de maatschappelijk en naar menselijke maatstaven gesproken ‘zwakken’ die de triomfen waar het op aankomt behalen, eventueel zelfs nog, zoals in Remember me, na hun
dood!
In al die vrouwenverhalen, in fragmenten gedaan, maar zin en samenhang worden later altijd duidelijk en zo voert deze compósitietechniek tot wonderbaarlijk mooie en spannende mozaïeken, gaat het om de zegevierende verliezers en de niet te verwoesten kracht van de onderdrukten.
Fay Weldon schrijft sarcastisch; als je dit woord terugvoert tot op de oorsprong stuit je op de bekentenissen tandenknarsen en vlees afscheuren en dat gebeurt in die boeken. Down among the women wordt letterlijk ‘tandenknarsend’ ingezet en het roze vlees afscheuren gaat daarna, in alles wat ik tot nog toe van Weldon heb gelezen, onverdroten voort tot enkel de bleke knoken van de realiteit resten.
De commentaren van Praxis Duveen zijn het blootleggen van de werkelijkheid; in het unieke, gepeperde gemopper en geklaag dat Weldon haar zo manhaftige, eerlijke en ontroerende oudere heldinnen in de mond legt, blikt deze Praxis terug op haar (me)vrouwenleven, zij laat er niets van heel en weinig van over en het had, voor wie zichzelf tenminste niet langer een rad voor de ogen wil blijven draaien, eigenlijk ieders (me)vrouwenleven kunnen zijn. Overspel, incest, hoereerderij en kindermoord incluis.
Het is een realiteit die tamelijk hard aankomt, maar volgens Weldon is het niet anders: elk vrouwenbestaan is een verbijsterende chaos, geboren uit het conflict tussen natuur en cultuur, die beide in beginsel al aan de vrouw vijandig zijn. Deze chaos kan maar op één manier het hoofd worden geboden, door te sterven.
De dood is orde. De dood is waarschijnlijk zelfs een natuurlijker staat dan leven. Maar zolang de dood er nog niet is, heerst chaos en die kan, door geen van de aan vrouwen vertrouwde middelen worden bedwongen, niet door het huwelijk, niet door moederschap, niet door carrière maken, niet door een nieuw huwelijk, niet door overspel, incest, hoereerderij en kindermoord, niet door de vrouwenbeweging, niet door het grootmoederschap.
Het is een sombere zienswijze waaraan Fay Weldon in haar boeken gestalte geeft, op spitse, bizonder geestige, hoogst intelligente, amusante en ongelooflijk goed leesbare manier en in een uiterst knap en geraffineerd geconstrueerde vorm. Qua thema past zij in de op gang gekomen stroom vrouwenlitteratuur. Wat betreft haar aanpak en uitwerking, maar bovenal wat betreft haar indrukwekkende, markante visie rijst zij als een torenhoge golf boven dit getij uit.
In Nederland verscheen van Fay Weldon Praxis in de vertaling van Margaretha Ferguson bij uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam. Bij dezelfde uitgever staan vertalingen op stapel van The Fat Woman's joke, Weldons eersteling, Down among the women, haar tweede boek en Puffball, haar recentste werk. Tot haar oeuvre behoren voorts de romans Female friends, Remember me, Words of Advice en de toneelstukken Mixed Doubles en Action Replay.
Auteursrechtelijk beschermd
