Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 38]

Pasquale
Wim Gijsen

Vanaf de grote verkeersweg die wat verder door de heuvels loopt, loopt het kleine weggetje naar Jadranovo in scherpe cirkels naar de zee toe. Zijn voorruit vult zich eindeloos met het grijs van draaiend asfalt en daarboven het blauw van de hemel. Af en toe de witte en rode omtrekken van een huis. ‘Kijk’, zegt ze, ‘vijgen in de tuinen’.

Het is voor het eerst dat ze weer iets zegt. Hij knikt enkel en houdt zijn aandacht voornamelijk bij het stuur. Van opzij vangt hij snel iets op van door de zon gebleekte stammen, een houten grijzigheid die hem nauwelijks aan bomen doet denken. Verderop zijn kuilen en gaten in de weg; hij remt behoedzaam en wijkt uit. Stenen spatten onder de banden weg. In een bocht ziet hij soms de zee. Rechtsonder in zijn rug voelt hij een lichte vermoeidheid. Al de bochten die hij vandaag genomen heeft, draaien voor zijn ogen. Wit en groen. Tegenliggers. Daarboven de zon. Dan is de weg ten einde. Ze stappen beiden stijf en onwennig uit. ‘Laten we eerst koffie drinken’, stelt hij voor, ‘daar zijn we wel aan toe’.

Voor een van de huizen staan tafeltjes en stoeltjes. Hij bestelt koffie. Later kijken ze tevreden voor zich uit. Mensen die ergens aangekomen zijn. Hij wijst met zijn rechterhand tussen de huizen door.

‘De zee’, zegt hij, ‘je kunt de zee hier al zien en daarvoor de eilanden. We zullen het hier naar onze zin hebben’. Hij legt een hand op haar knie en knikt haar toe. Het betekent niets en zij weet wat het desondanks betekent. Ze zijn ouder geworden samen, er zijn nog maar weinig woorden nodig. Het laat zich ook moeilijk in woorden uitdrukken wat zo'n hand en zo'n beweging van het hoofd precies betekenen. Het is iets van vrede en zelfgenoegzaamheid, tevredenheid nu het doel bereikt is. Het verwijst tegelijk naar de dagen die komen zullen. Wandelingen in de zon. 's Morgens een bad in de gevaarloze zee. Koffie op een terras. Ansichtkaarten naar de kinderen.

Rustig kijken ze uit over het vreemde plein dat veel te groot is en dat er uit ziet alsof het halverwege in de bedoeling is blijven steken. Te groot voor de weinige huizen eromheen waardoor een aarzelende indruk ontstaat van slecht gevulde leegte. Leegte die benadrukt wordt door kleine en zwarte, zwijgende vrouwen die langs de huizen lopen en van wie de blik in het voorbijgaan even op de toeristen valt. Er is in die ogen onder de zwarte doeken niets te zien, ze kijken als die van vogels, vlug en zonder uitdrukking. Twee toeristen, anders niet. Ze zijn beiden nog niet grijs, ze dragen de ouderdom niet echt zichtbaar mee. Maar er hangt iets van kalmte in hun vlees die tot uiting komt in de gebaren die ze maken, het aanreiken van de suiker, het behoedzaam roeren en drinken van de koffie.

‘Turkse koffie’, zegt ze, ‘dat verbaast me eigenlijk niets’. Hij verwerpt zijn even opkomende afkeer van het zwarte brouwsel waarvan de smaak zich nadrukkelijk en brutaal opdringt en die het fluwelige mist van koffie thuis, met melk en een beetje room.

‘Heel anders’, zegt hij, ‘ik moet er nog aan wennen. Het is wel pittig’.

Hij wijst naar de folders die uit de reistas puilen.

‘Veertig kilometer verderop ligt Senj. Vroeger heette het Senia. In de tijd van de Romeinen. Daar is veel tegen de Turken gevochten. Zahlreiche Denkmaler, schrijven ze’. ‘Vandaar die koffie’.

Ze drinkt het laatste beetje en probeert het kopje zo weinig mogelijk te bewegen zodat het drabbige bezinksel op de bodem blijft.

‘Zullen we het huis eens gaan opzoeken?’

Hij wenkt de kelner die traag te voorschijn komt en Engels blijkt te spreken. Hij was er al op voorbereid voortdurend Duits te moeten praten, een taal die hij slecht beheerst en die nog steeds onaangename herinneringen oproept.

De kelner legt omstandig uit hoe ze bij het huisje kunnen komen dat ze besproken hebben. Het dorp is maar klein, zo klein dat niemand het de moeite heeft gevonden de weggetjes van namen te voorzien. Alle huizen zijn eenvoudig genummerd van het eerste tot het laatste.

De eigenaar van hun huis woont op nummer 51 en hij gaat hen tien minuten later bedrijvig voor, een stapel schone lakens onder de arm, gebrekkig pratend in een mengelmoes van Joegoslavisch, Duits en Italiaans.

Wanneer hij weg is, kijken ze elkaar vergenoegd aan en zij begint alvast kleine dingen uit de reistas hier en daar neer te leggen.

‘Dan is het huis al een beetje van ons’, zegt ze.

Hij haalt de auto van het plein en leegt de kofferruimte. Ze zetten wat meegenomen boeken en het schaakspel op een tafel, ze hangen samen de kleren uit en hij doet de balkondeuren open. Ze lopen door de twee kamers en bekijken nieuwsgierig de badkamer. Er is geen echte waterleiding en ook geen warm water. Wat later ontdekken ze dat het water uit een groot, betonnen reservoir komt achter het huis. Hij kijkt naar de achterkanten van de andere huizen en ontdekt ook daar een overvloed aan blinkende pijpen die het regenwater naar allerlei bouwsels afvoeren. Het betekent wat ongemak maar als ze het later geproefd hebben is zij er meteen verrukt van. Het heeft een zachte, bijkans zoete smaak alsof al de dingen erin opgetast zijn die thuis ont-

[p. 39]

breken, de honderden dingen die van aarde en regen, van steen en van hout zijn gemaakt.

Regenwater, denkt ze, uit de bergen. Even denkt ze aan thuis, aan alles wat daar met het water mis is. Ze herinnert zich beelden van plassen waarover schuim en bleke vlokken zich als een ziekte hebben uitgespreid. Kleine, onbegrijpelijke schema's op de televisie die verklaren moeten hoe dat zo gekomen is. Ze lacht zachtjes.

Hij wandelt nog eens door het huis en neemt nu de dingen beter in zich op. De koele, rode en witte plavuizen in de zitkamer, de wonderlijke glazenkast en de constructie van de blinden die tegelijk een soort tuimelramen zijn. Hij haakt een kitscherig schilderijtje van de muur en legt dat op de bodem van de hangkast. Er blijft een grote, koperen haak over, al evenmin mooi om te zien.

Vervolgens haalt hij het butagas uit de auto en sluit de brander aan op de fles. Ze kunnen moeilijk verwachten dat hij voor elk kopje koffie naar het restaurant gaat lopen. Ze zijn allebei moe maar ze besluiten deze eerste dag het ritueel van de middagslaap over te slaan. Dan maar vanavond wat vroeger naar bed. Ze zullen eerst het dorp verkennen zodat ze weten waar ze aan toe zijn.

Ze beklimmen de weg achter hun huis en lopen naar boven, naar het zanderige plein waar nu de hitte van de volle middag wegebt. Er spelen bruinverbrande kinderen voor een oude kerk met gelige zijmuren. Op de kortste zijde is met kalk een voor hen onbegrijpelijke leuze geschilderd: ZIVIO DRUG TITO. De letters zijn verbleekt en aan de onderzijde wat uitgelopen.

In de open deur van de kerk blijven ze een ogenblik staan en kijken naar binnen. Een donkere ruimte met een centraal venster hoog in het dak. Groepen beelden en geschilderde voorstellingen die aan ikonen doen denken. Rijen houten banken, soms onderbroken door een standaard. In de standaards staan verbleekte, geborduurde vaandels. De doeken hangen treurig en nutteloos omlaag, alleen de glimlach van Jezus is lieflijk en jong als altijd.

In de kerk is verder niemand te zien. Voor de biechtstoel links hangt een verschoten rode lap. Het houtwerk is hier donkerder dan de rest van het interieur.

Als altijd overvalt haar de niet helemaal begrepen drang om naar binnen te stappen en haar lichaam zachtjes te bewegen in dit olieachtige licht, de vingers te laten gaan over het uitgesleten hout om iets terug te vinden van een vroomheid van vroeger die haar nu vreemd en onbegrijpelijk voorkomt. Maar ze weerstaat de aandrang en loopt snel achter haar man aan. Binnen in haar het altijd eendere gevoel betrapt te zijn door een toeschouwer die nergens te zien is.

Er is een trap naast de kerk die naar zee voert. Opzij staan huizen en groepjes bomen.

Ze pakt zijn hand en in de schaduw drentelen ze naar beneden waar ze de late middag verdoen met kijken naar de vissersboten, de helderheid van het water, de vissen en de stenen op de bodem. De zee zelf is hier niet meer dan een stille, zeer brede rivier, want zover zij kunnen zien, ligt daar een eiland voor de kust, een achteloos neergeworpen, onherbergzaam stuk van langzaam naar zee afdalende heuvels in bruin en groen. Er is een inham en op een van de heuvels staat een kleine vuurtoren die, nu de avond valt, helderrode seinen uitzendt.

Er is een klein restaurant aan het water waar ze eten onder de bomen aan ongemakkelijke massief-ijzeren tafels en stoeltjes die haar doen denken aan schoolreisjes en speeltuinen.

In de loop van de middag hebben ze een paar maal ontploffingen gezien aan de overkant. Eerst rees een grauwbruine stofwolk omhoog en dan pas volgde de klap van de detonatie, waarvan het geluid in de bergen achter hen langzaam wegrolde. Daarna werd de stofwolk ijler en dunner tot de flarden doorzichtig werden en door de wind verspreid raakten tot niets.

Maar nu ligt het eiland er stil en onbewoond. De verschoten hellingen zijn donkerder geworden in het trage licht van de avond en de zon gaat onder achter wolken die eerst de kleur hadden van lood, maar die nu langzaam oplossen tot het lijkt alsof iemand askleurige rook langs de horizon heeft geveegd. Onder het eten hebben ze elkaar de kleine dingen gewezen waarop hun aandacht valt. De naakte, elektrische lampen in de takken boven hun hoofden, de dorpskinderen die giechelend voorbijkomen, de gekleurde visnetten die aan latten te drogen hangen.

In de bar achter hun rug klinken de stemmen al luider. Er wordt gekaart en af en toe valt een hand hard op de tafel. De vrouwen die er bedienen zijn stuurs en breed. Een heel verschil met de eigenaar die als een joviale vogel van tafel naar tafel springt, voortdurend waakzaam of hem niet ergens een opgestoken vinger ontgaat.

‘Zullen we nog een glas wijn drinken?’ vraagt hij.

‘Ja, goed’, zegt ze dromerig, ‘en dan koffie na. En daarna heerlijk slapen. Morgen zal het net zijn of we hier al heel lang zijn’.

Hij wenkt de kelner.

Links, waar de smalle kade ten slotte overgaat in rotsige heuvels, klinkt een vreemd gezang dat steeds een paar sekonden aanhoudt en dan even plotseling stopt als het begon. Het geluid komt dichterbij en beiden herkennen de zonderling die ze al eerder op de dag, mompelend tegen de wereld, zijn tegengekomen.

‘De dorpsgek’, zegt hij.

Ze knikt en kijkt naar de man, kijkt op de manier die tegelijkertijd zorgvuldig niet kijken wil zijn.

‘Pasquale!’, roept iemand achter hen.

De zanger komt langs de muur dichterbij, zijn stem gaat hem bulderend vooruit.

Hij is een man van een jaar of dertig met een groot, rood gezicht. Zijn wijdopen mond is naar de hemel gekeerd, hij lijkt niemand te zien. De afzonderlijke, losse klanken worden met grote kracht naar buiten gedreven, zijn stem klinkt geschoold. ‘Pasquale!’, wordt er weer geroepen.

Het geweldige lichaam in de grote, blauwe overall verliest ineens zijn veerkracht, het lijkt kleiner te worden, het zingen stopt. Het gezicht ontvalt de ingespannen concentratie, het bezig zijn met enkel zichzelf. Hij staat nu een paar meter bij hun tafeltje vandaan. De gek is van zijn stem gevallen en staart tastend in het rond. Achter hen wordt gelachen. Meer stemmen roepen onverstaanbare dingen, dwingend en schreeuwend. Pasquale ziet nu de drinkende mannen, er komt iets haastigs over zijn lichaam, de rust en de eenvoud verdwijnen.

Hij loopt nog een paar passen in de richting van de bar, opzij van hun tafeltje, hij maakt denkbeeldige gebaren naar een gulp die er niet is en begint verwoed met zijn onderlichaam te schokken. De mannen juichen en applaudisseren. Er zeilt een flesje door de lucht dat hij behendig opvangt. Met de fles in beide handen geklemd, ontsnapt hij dankbaar langs de muren. De drinkers lachen nog even rumoerig na, dan wordt het kaarten hervat.

Ze voelen zich stille getuigen en zijn allebei geschrokken. Al pratend proberen ze de onschuld van de avond terug te

[p. 40]

vinden maar het is vergeefse moeite. Stil keren ze naar het huis terug en slapen nog vroeger dan ze hadden bedoeld.

De dagen daarop zien ze Pasquale vaker maar raken nu aan hem gewend: hij is de grote, eeuwige jongen van het dorp. Soms is zijn schallend zingen uren lang in de heuvels te horen maar vaker zwerft hij langs de kade en de rotsen, bezig met niets. Een omgekeerde heilige die pepermuntjes bedelt bij oudere toeristen en dan met lege ogen verder loopt.

Het was, weten ze achteraf, ook niet Pasquale geweest waar ze die avond zo van schrokken en zelfs niet de wrede onnadenkendheid van de drinkers. Het was het kijken geweest naar een gezicht dat ineens buiten zichzelf raakte, uit de balans die kinderen en gekken zo doeltreffend beschermt. Nu is het voor het eerst in dagen minder goed weer. De avond tevoren heeft het heftig geonweerd. Hij heeft nog geprobeerd de bliksems voor het raam te fotograferen terwijl zij bangelijk riep hoe mooi het was en dat hij niet zo voor het venster moest gaan staan. Blinkende voorwerpen trokken de bliksem aan.

Vandaag was de lucht bijna egaal betrokken met soms even een bleke zon die talmend te voorschijn kwam en dan weer verdween.

‘Laten we gaan wandelen’, had zij voorgesteld, ‘in de bossen zal het nu heerlijk zijn’.

Hij had zwijgend ingestemd en samen hadden ze de tas gepakt. Een paar broodjes voor onderweg en een thermosfles met iets te drinken, de kamera, zakdoekjes, zijn sigaretten en aansteker, haar portemonnaie, een enkel tijdschrift en een doosje pleisters.

Het was toch nog teveel, had hij gevonden maar ze had hem als een kleine jongen op zijn hoofd gekust en gezegd: ‘Laat mij nou maar. Mannen weten dat soort dingen niet’. En daarom had hij moeten lachen en gehoorzaam de tas aangepakt.

De weg achter het dorp is met steenslag bestraat en kruipt in brede lussen langs de heuvels omhoog, opzij zijn kleine velden waar niemand aan het werk is.

Ze lopen bedaard en wijzen elkaar af en toe op iets dat hun de moeite waard voorkomt, een schuilplaats voor vee die bijna in elkaar zakt, een kringen draaiende roofvogel die minutenlang bewegingloos in cirkels ronddrijft en dan ineens met toenemende snelheid langs de heuvelhelling wegglijdt, een bloem die ze thuis niet kennen. Eenmaal passeren ze een boer die twee ezels met zich meevoert en met een twijg monotoon op hun rug slaat. Hij lacht tegen hen en doet zijn mond wijdopen.

In een bocht verandert het landschap ineens. De veldjes verdwijnen en maken plaats voor veel struikgewas. Het weggetje wordt nog smaller en verderop staan hoge bomen die de weg overschaduwen.

Ze ontdekken in de bocht een vlak terrein vol stenen, verborgen achter een rij struiken. Ze dringen er samen moeizaam doorheen. Zij lacht en roept. Een deel van de oorspronkelijke helling lijkt hier met een groot mes afgesneden, ze kijken in een binnenste van aarde en steen waar kleine slingerplanten hebben geworteld en zich taai vasthouden. Trossen lichtblauwe bloemen druipen langs de steen, aan hun voeten ligt vochtig mos, een hagedis schiet glanzend weg.

‘Een afgraving’, zegt hij en begint driftig te fotograferen. ‘Of een instorting’, zegt zij, maar hij hoort haar niet. Wanneer zijn knieën pijn gaan doen van het hurkend afwachten en de stenen ongemakkelijk door de dunne zolen van zijn blauwe wandelschoenen dringen, staat hij op en plukt een paar van de bloemen voorzichtig af. Ze lacht naar hem. Hij maakt een buiging, ze kijkt even bovenop het donkerblonde haar. Hij buigt weer en maakt een potsierlijke grimas. Als hij overeind komt, is zijn gezicht een beetje rood, hij steekt beide bloemen achter haar oren en ze kust hem dankbaar. ‘Meisje’, zegt hij, ‘meisje toch van me’.

Ze staan een paar tellen heel dicht bij elkaar onder het vochtige, halve duister van de vertikale heuvelwand en houden de adem in. Het is een ogenblik van gewicht waarin niets gebeurt, haast niets. Zo weinig dat de ander op een nieuwe wijze zichtbaar wordt. Dan lachen ze verlegen naar elkaar en lopen weer de weg op, waar het onder de bomen niet duister is maar groenig licht.

Links van de weg, die nog steeds smaller wordt en waar op een gegeven ogenblik de steenslag plaats maakt voor een bospad dat met welig gras is overdekt, daalt de bodem vijftien tot twintig meter steil naar beneden. Ze kijken in de kruinen van de laagste bomen, door de takken schemeren lichte plekken. Het pad maakt weer een bocht naar links, de rechterflank van de heuvel gaat over in een geleidelijk dalend plateau waar het bos ophoudt en daar zien ze hun eerste slang, groenig en klein. Hij zegt dapper dat het niets is, je ziet hoe hard hij de benen neemt, hij is banger voor jou dan jij voor hem. Maar hij pakt toch de eerste de beste geschikte stok en houdt die verder bij zich.

Ook links wordt de begroeiïng dunner, ze omcirkelen halverwege het ravijn dat ze nu veel beter kunnen zien. Bijna volkomen vlak terrein, goeddeels open met hier en daar groepen bomen en struiken. Het geheel ligt twintig meter lager dan waar zij staan, voor zover ze kunnen zien een bijna volmaakt ovaal. In het midden daarvan rijst een kegel omhoog van welhaast kale aarde en ze kijken er niet begrijpend naar. Die volmaakte schijf verzonken aarde, de verweerde kegel in het centrum, omhoogrijzend tot bijna waar ze staan. Het ziet eruit alsof het niet waar kan zijn, alsof het verdwijnen zal wanneer ze even met hun ogen knipperen.

Dan willen ze naar beneden, de immense kuil lokt hen onweerstaanbaar. Ook dat is een vreemde aandrang die hij uit zijn kindertijd herkent. De grote, met zand en klei gevulde leemkuilen achter Hattem die altijd vroegen om naar beneden te springen.

‘Kom’, zegt zij dan en ze gaat hem voor langs de rand alsof ze hier de weg weet.

Ze vinden een plek waar afdalen mogelijk is. Elkaar vasthoudend, glijden ze door het zand naar beneden tot ze op een brede richel staan, een drietal meter van de bodem. Van daaruit loopt een paadje omlaag dat moeilijk begaanbaar is. Ze roepen naar elkaar bij elke gewaagde en gelukte stap en hij slaat vrolijk met zijn stok op de stenen.

Beneden hijgen ze samen uit. Een van de bloemen is uit haar haren gevallen, de ander hangt over haar slaap. ‘Mooi hè!’ zegt ze. Dan dwalen ze samen over de bodem van die reusachtige verzonken pan, dicht bij elkaar, drinkend van de dingen om hen heen.

Verderop zijn boven aan de helling jongens verschenen. Twee ervan zitten op de rand en laten hun benen naar beneden hangen. De derde, ouder en groter, staat iets naar achteren. Ze roepen en schreeuwen tot ze beiden opkijken. De grootste maakt schunnige gebaren waarvan de betekenis pas sekonden later tot hen doordringt.

‘Rotjongens’, zegt hij, ‘laat ze maar. Kom, dan gaan we verder’.

Zij kijkt even omhoog, dan lopen ze door. Ze vinden opnieuw een paadje tussen wat struiken en staan dan onverwachts op

[p. 41]

een kleine weide grenzend aan de helling waar een paar vlinders zijn aandacht trekken. Vlinders vol kleuren, volkomen anders en groter dan de bescheiden koolwitjes thuis.

Hij pakt opnieuw zijn kamera en sluipt geduldig van polletje naar polletje, helemaal in de weer en onwillig zijn aandacht afkerend wanneer hij haar verderop hoort roepen. Haar stem klinkt dringend, dwars door het schreeuwen van de jongens heen die hij nu pas weer hoort. Hij meent een paar Duitse woorden te verstaan maar is er niet zeker van.

Ze roept weer en nu richt hij zich op. Ze staat niet eens zover bij hem vandaan, dichterbij de hellingwand, haar gezicht angstig en boos. Hij loopt naar haar toe en slaat een arm om haar heen.

‘Wat is er dan?’, vraagt hij.

‘Die kerels’, snikt ze, ‘ze willen wat. Ze schreeuwen smerige dingen’.

Ze wijst overbodig naar boven. Zijn blik is er al naartoe gedwaald, naar de jongens bovenop de rand die ze nu ineens kerels noemt. De oudste lijkt de andere jongens op te hitsen, mond en armen bewegen. Een van de jongens staakt zijn geschreeuw en maakt dreigende gebaren terwijl hij opstaat en speurend langs de helling begint te lopen op zoek naar een plaats die geschikt genoeg is om langs af te dalen.

‘Laten we weggaan’, zegt ze dringend en ze begint hem mee te trekken, verder weg in de richting van het centrum van de kom. Hij gaat aarzelend mee.

‘Ze zullen je niets doen’, zegt hij, ‘ze willen ons alleen maar bang maken’.

Maar hij pakt zijn stok wat steviger beet, onzekerder dan hij wil toegeven.

‘Oh nee?’, roept ze, ‘kijk dan’.

De jongen glijdt nu zittend de helling af, voorzichtig steun zoekend voor zijn handen en hielen en ondertussen schreeuwend. Hij ziet hem haarscherp, het brede, rode hoofd, het geblokte hemd, de vaal geworden broek, de handen die kwaadaardige bewegingen maken. De andere twee moedigen hem aan en lopen eveneens naar de rand van de helling. Zij begint te rennen en hij volgt haar. Het fototoestel slaat tegen zijn ribben, haar hielen voor hem slippen bij elke stap halverwege uit haar schoenen.

We moeten niet blindelings ergens heen hollen, denkt hij, niet naar een plaats waar we niet omhoog kunnen en in de val zitten.

Haar angst heeft hem aangestoken en terwijl hij rent, dwalen zijn ogen vooruit, voorbij de kegel naar de tegenoverliggende helling die met bomen is begroeid en minder loodrecht omhoogrijst.

Achter hen gaat het roepen door. Ze kijken geen van beiden om maar minstens één moet hen zijn gevolgd, zijn stem klinkt dichterbij dan die van de anderen.

Hij heeft haar nu ingehaald en zwenkt naar links, op het zwakst glooiende deel van de helling af. Zij heeft het ook gezien en volgt hem.

Een paar meter bij haar vandaan valt een steen in de struiken, hij blijft staan en luistert. Hij kan het geluid van rennende voeten horen. Hij wil iets tegen haar zeggen dat plotseling in zijn hoofd is opgekomen. Ze moeten niet weglopen, angst maakt de ander dapperder. Wat eerst misschien een loze bedreiging was, kan daardoor veranderen in iets ergers. Maar ze is hem al voorbij, ze heeft het laatste stuk van de eigenlijke vlakke kom bereikt en klautert in de zanderige aanloop op weg naar de eerste bomen.

Hij volgt haar opnieuw, moeizaam ademend. De stemmen komen dichterbij, hij ziet voor zich in het zand de afdrukken die haar voeten maken. Zijn ogen branden maar alles blijft haarscherp, elk blad, elk takje op de weg voor hem. Even blijft ze staan en zoekt steun bij een boom. Dan verschijnt de eerste jongen onderaan, ze klautert weer verder, de helling op die eindeloos lijkt en waarin haar voeten wegglijden. Ergens daarboven is veiligheid, het pad, de weg naar het dorp, mensen, hun huis.

Ze klimmen nu op gelijke hoogte, telkens van elkaar gescheiden door een of twee bomen. Ze kijken niet een keer achterom.

Beneden hen is het stil geworden, ze horen niets anders dan het schuiven van hun eigen voeten, het zware amechtige ruisen van hun ademhaling. Ze zijn bijna bovenaan, bijna bewaard. De zon schijnt tussen de bomen op het pad.

Dan begint ver onder hen iemand te lachen. Ze valt en blijft liggen, haar handen in het eerste gras van de berm. Hij valt naast haar neer, de stok nog steeds in de hand. Het lachen beneden wordt harder, valt af en toe even stil als een hijgende keel die naar adem zoekt.

Ze liggen beschaamd enige ogenblikken naast elkaar, ze durven elkaar niet aan te kijken. Dan helpt hij haar overeind en zijn blik glijdt langs haar heen. Hij wil van alles zeggen maar er is een ruimte tussen hen gekomen die hij niet weet te overbruggen. Hij gooit de stok weg en voelt zich dan nog onhandiger.

‘Foei’, zegt ze, ‘foei’. En ze klopt het zand en de takjes van haar rok.

Hij staat zwijgend naast haar en zoekt tevergeefs naar woede. Hij voelt enkel ontreddering.

Beneden breekt het lachen af, er kraken nog wat takken en dan wordt het stil. In die stilte lopen ze zwijgend de weg terug, hun handen hebben elkaar weer gevonden maar de ruimte ertussen is gebleven. Zij kijken ernstig en verward, als mensen voor een spiegel en pas wanneer ze dichter bij het dorp Pasquale horen zingen, durven ze elkaars handen los te laten.