Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 71]

Franse kroniek
Een boeiend dubbelzinnig schrijver: Pierre Drieu la Rochelle
Pierre H. Dubois

Weinig Franse schrijvers zijn na hun dood hun lezers zo blijven fascineren als Pierre Drieu la Rochelle, die op 3 januari 1893 in Parijs werd geboren en daar op 16 maart 1945 door zelfmoord om het leven kwam. Een briljant schrijver, intelligent, generatiegenoot en vriend van André Malraux, Aragon, Huxley en zoveel anderen, maar, niet als zij, in de ban geraakt van het fascisme, collaborateur tijdens de oorlog. Men kan een heel zwart portret van hem schilderen door te wijzen op zijn antisemitische bijdragen in nazistisch gezinde bladen als Je suis partout en La Révolution Nationale, zijn goede relaties met vooraanstaande Duiters tijdens de bezetting, zijn lidmaatschap van de Parti Populaire Française van Doriot voor wie hij bewondering had en over wie hij enkele geschriften publiceerde. Men kan daar nog andere trekken aan toevoegen: zijn relaties met vrouwen bijvoorbeeld; hij was tweemaal getrouwd, had een niet onaanzienlijk aantal maîtresses, meer dan eens onder rijke vrouwen, die hem veel geld ter beschikking stelden, maar nam vaak zijn toevlucht tot prostituees. Daar staan enkele dingen tegenover. Hij is met zijn exechtgenotes altijd bevriend gebleven, ook met zijn eerste vrouw, een Joodse, die hij uit handen van de Duitsers redde en die op haar beurt hem onderdak verleende aan het einde van zijn leven; in haar huis pleegde hij zelfmoord. Hij gebruikte zijn invloed bij de Duitsers trouwens meerdere malen om anderen te redden, en met succes. Bovendien, vrijwel al degenen die hem gekend hebben, zijn hem ondanks alles hun sympathie blijven geven, en op weinig uitzonderingen na is er, ook na de oorlog, zonder zijn misstappen te verontschuldigen nauwelijks een boek over hem verschenen (en het zijn er langzamerhand heel wat) waarin het oordeel over hem niet genuanceerd en in laatste instantie positief is. Positief nogmaals, niet met betrekking tot zijn daden, maar met betrekking tot de man zelf en de schrijver.

Het ligt voor de hand zich af te vragen of dat mogelijk is? Dat is inderdaad mogelijk voor wie de contradictie en de dubbelzinnigheid als een menselijke realiteit, een gegeven, beschouwt, een moeilijk gegeven omdat de beleving ervan eerlijk kan zijn, zonder dat dit iets afdoet aan het gevaar dat het tegelijkertijd betekenen kan. Het fenomeen Drieu blijft daardoor intrigeren en zijn talent dat hem tot een van de belangrijkste schrijvers van zijn generatie maakt, verklaart hoe het komt dat hij weer voortdurend wordt herdrukt. De groeiende aandacht voor hem moet zeker niet worden verward met een opleving van het fascisme, dat trouwens slechts op een deel van zijn leven en werk betrekking heeft. Het is duidelijk voor wie leest wat er over hem verschijnt, dat die heropleving van de belangstelling, na een periode waarin hij op de achtergrond bleef als gevolg van zijn houding tijdens de oorlog, voortkomt uit het toenemend besef van de plaats die hij in de Franse literatuur inneemt.

In de afgelopen maanden, een jaar wel, zijn er twee boeken verschenen die zijn figuur en zijn leven belichten als tot nu toe niet gebeurde. Het eerste van die twee is de biografie van Dominique Desanti, Drieu la Rochelle ou le séducteur mystifié; het andere is de langverwachte wetenschappelijke biografie Drieu la Rochelle geschreven door twee specialisten, die elk voor zich al verscheidene publikaties over hem op hun naam hebben staan, Pierre Andreu en Frédéric Grover. Het zijn alle twee zeer omvangrijke boeken en ze laten geen van beide de donkere kanten van zijn bestaan in het duister. Maar tegelijkertijd roepen ze een beeld van de schrijver op dat de gefascineerdheid volkomen rechtvaardigt.

Men zou dat niet op het eerste gezicht hebben verwacht van Dominique Desanti, die zelf een verleden heeft, als vrouw en als schrijfster, dat niet leek aangewezen om haar te maken tot degene die het best in staat is hem te begrijpen. Uiterst-links, lange tijd communiste, en strijdbaar feministe, zou men geen sympathie en begrip bij haar veronderstellen voor een fascistische ‘homme à femmes’! En inderdaad heeft de schrijfster die gedurende heel de oorlog in het verzet werkzaam was, Drieu tot zijn dood toe als een vijand beschouwd. Colleges die zij gaf aan de universiteit van Berkeley, Californië, over de geëngageerde Franse roman tijdens de periode tussen de twee wereldoorlogen brachten haar ertoe Drieu te gaan lezen. Het werd een schok door de ontdekking van een heel andere, veel gecompliceerdere persoonlijkheid dan zij vermoedde. Haar boek is een edelmoedige poging tot begrijpen geworden, rijk gedocumenteerd, zowel door de talloze gesprekken die zij met familie, vrienden, vriendinnen, collega's van Drieu had, als door het wetenschappelijke materiaal dat de specialist bij uitstek, prof. Grover, te harer beschikking stelde. Het resultaat is een zeer lezenswaard, eerlijk, begripvol boek geworden dat aan de omstreden schrijver ten volle recht doet en hem met Malraux en Aragon ziet als de drie schrijvers die representatief zijn voor de revolutionaire beweging van de twintigste eeuw, alle drie uit de oorlogsjaren van '14-'18 gekomen met de overtuiging dat de maatschappij zou moeten veranderen.

Wat Desanti in Drieu vooral waardeert, is het feit dat hij in zijn zelf-analyse, zijn ‘auto-dissection’, verder is gegaan dan een der anderen, verder dan men in die tijd toelaatbaar vond, verder dan de meeste schrijvers ooit durven te gaan.

Het bijna zeshonderd pagina's tellende werk van Andreu en Grover is de som van wat op het ogenblik over het leven

[p. 72]

van Drieu te weten valt. Aan het boek hebben zij drie jaar gewerkt, maar zij houden zich al meer dan dertig jaar met de figuur bezig en hebben al die tijd opsporingen verricht. Elk feit, het kleinste détail, is nagegaan en verantwoord en het resultaat is ondanks alle voorgaande publikaties over Drieu toch verrassend nieuw, niet zozeer, zoals ze zelf opmerken, omdat ze met een nieuwe interpretatie-theorie zouden komen aandragen, als wel omdat door de verzameling en de ordening van zoveel materiaal een belichting mogelijk werd die zowel het leven als het werk in een zo juist mogelijk perspectief plaatst. In die zin is het zeker op dit moment het kapitale werk over Drieu, dat overigens andere studies niet zal beletten (er zijn er alweer een paar aangekondigd) en evenmin zal kunnen voorkomen dat deze meest volledige synthese te zijner tijd zal worden betwist. Maar daarvan leeft de literatuurstudie nu eenmaal.

In ons land is er tot voor kort nooit enige belangstelling voor de schrijver geweest, terwijl van verschillende generatiegenoten van hem, zoals Malraux en de Montherlant, toch wel boeken zijn vertaald. Of de oorzaak daarvan in de politiek moet worden gezocht lijkt mij zeer de vraag. Tenslotte is Céline wél vertaald en diens houding tijdens de nazi-periode is zeker niet méér verklaarbaar dan die van Drieu, zijn antisemitisme veel virulenter. Van de andere kant is ook een groot talent als Aragon nooit vertaald, maar dat komt dan misschien omdat hij een fervent communist is, al was hij in de oorlog dan ‘goed’ (nadien was hij overtuigd Stalinist). En hoe het zij: van geen van deze schrijvers hebben àl hun boeken met hun politiek engagement te maken.

Voor Drieu is er nu misschien een einde aan dit ‘vagevuur’ gekomen. Onlangs verscheen een vertaling van zijn allereerste roman, L'homme couvert de femmes, uit 1925, vertaald onder de mij niet erg aansprekende titel Aan elke vinger een vrouw, wat maar een deel - en het oppervlakkigste deel - van de zin van het oorspronkelijke weergeeft. Ook de vertaling zelf, van Anton van der Niet, heeft iets stroefs dat niet overeenstemt met het wel wat abrupte Frans dat Drieu in deze eerste roman (maar zijn zesde boek) schreef. Het is ook zeker niet zijn beste roman, maar wel een zeer typerend boek dat belangrijke sleutels tot zijn persoonlijkheid geeft.

De centrale figuur Gille is zonder twijfel een zelfportret van de auteur (maar wel een verbeelding dus) die een veel dieper, veel uitgewerkter en veel representatiever personage ontwierp in de roman die hij in 1939 publiceerde en die ditmaal Gilles heette. In L'homme couvert de femmes is Gille een jongeman, uitgenodigd op een buiten door Finette, de zuster van een vriend van hem. Zij is een nog jeugdige weduwe van heel vrije opvattingen. Gille die van vrouwen houdt voelt wel iets voor een verhouding met haar, maar begint eerst een spel met haar vriendinnen. Het is het typisch sophisticated milieu van na de eerste wereldoorlog, waarin sex, drank, provocerende moraal, vooral in de beter gesitueerde kringen ‘de bon ton’ waren. Maar die sfeer wekt zijn weerzin op door haar burgerlijkheid. Hij gaat weg naar Parijs, waar hij een aantal bordelen bezoekt, komt weer terug en gaat op de avances van Finette in, met gering sexueel succes. De geobsedeerdheid door de impotentie, die Drieu vaak heeft belaagd, toont zich hier voor de eerste maal. Maar het is een incident en voor Finette speelt het geen rol in hun relatie, want zij wordt verliefd op hem. Gille biedt opnieuw verzet als een oude liefde van hem, Jacqueline, ten tonele verschijnt, maar tenslotte wordt hij toch de minnaar van Finette. Niet voor lang. Hij blijft opstandig tegen een verhouding die hem steriel lijkt, maar die hem veel stof biedt tot nadenken over de liefde, de vrouw, de problemen van de sexe en tenslotte vertrekt hij voorgoed.

Drieu schildert in zijn eerste roman een nogal paradoxale don Juan die door de erotiek niet wordt bevredigd en er zich over beklaagt niet een vrouw te vinden met wie hij een gezin zou kunnen stichten. Hij droomt van een onmogelijke zuiverheid, maar leeft in de werkelijkheid van het bordeel, die romantiek van dichters die een onbereikbare droom najagen.

De vertaling bevat een nawoord van Martin Ros, die een korte schets is van de figuur en de positie van Drieu in de Franse literatuur en de contemporaine geschiedenis en er weliswaar blijk van geeft goed te zijn gedocumenteerd, maar het nadeel heeft met sterke contrasten en grote woorden te werken, waardoor het beeld te ongenuanceerd overkomt.

Dominique Desanti: Drieu la Rochelle ou le séducteur mystifié. Flammarion, 466 blz., Ffrs. 58,--.

Pierre Andreu/Frédéric Grover: Drieu la Rochelle. Hachette, 590 blz., Ffrs. 80,--.

Drieu la Rochelle, Aan elke vinger een vrouw. Arbeiderspers, Amsterdam, 184 blz., f. 23,50.