Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 131]

Schrijven is zilver, krassen is goud
Dolf Verroen

Ofschoon het al maanden geleden officieel bekend werd gemaakt, blijkt nog lang niet iedereen op de hoogte van het feit dat het gouden en zilveren griffelfeest dit jaar veranderd is. Voorheen waren er provinciale juries die in een landelijk slotberaad de griffels bepaalden - nu is er een jury van zeven mensen die in de loop van het jaar overeenstemming met elkaar proberen te krijgen welke boeken van het jaar daarvoor het meest voor een griffel in aanmerking komen. Deze jury bestaat uit een schrijver, een criticus, twee mensen uit het onderwijs- en twee mensen uit het bibliotheekwezen plus een belangstellende deskundige. De groslijsten met titels van boeken die voor een griffel in aanmerking zouden kunnen komen worden op dezelfde manier door een aparte commissie samengesteld, maar alle juryleden hebben het recht om titels naar eigen keuze hieraan toe te voegen.

Het heeft best wat voeten in de aarde gehad om het zover te krijgen, maar nu de eerste resultaten er zijn heb ik al enkele mensen hun teleurstelling horen uitspreken omdat de keuze, naar hun mening althans, nauwelijks verschilt van de vorige juries. Zij vergeten daarbij echter dat deze nieuwe jury niet is ingesteld om spectaculair te zijn, maar om het systeem te veranderen. Bij de vorige juries was niemand persoonlijk verantwoordelijk. Niemand wist ooit wie er nu in die juries zat. Je hoorde veel - goed en kwaad - maar er kwam nooit iets aan het licht. Dat kon ook niet anders. Er waren veel te veel mensen bij betrokken. Nu is iedereen met naam en toenaam bekend. Ik kan ze dan ook zo opsommen: Miep Diekmann, Rien Haak, Franske Holsteijn, Fred Ligthart, Mara Piek, Mien Spiro en Barber van der Pol. Zij hebben van alle bekroonde boeken rapporten gemaakt en daaruit wordt duidelijk hoe zij gewerkt hebben, welke criteria zij hebben proberen aan te leggen en soms niet konden aanleggen.

Ik heb dit jaar zelf een griffel en iemand zei in de afgelopen dagen tegen mij: ‘Je zult het nu wel met de keuze van de jury eens zijn.’ Het was niet onaardig bedoeld, het was meer een waarschuwing. Ik heb die ter harte genomen en alle boeken tot de tanden gewapend herlezen, ook al vond ik het bekronen van De kat in de gordijnen bepaald geen miskleun. Welk boek dan wel? Om eerlijk te zijn (dus pas op!) geen enkel boek. Ik kan niet anders vinden dan dat deze jury met de grootste zorgvuldigheid te werk is gegaan. Alle bekroonde boeken zijn uitstekend geschreven, zijn persoonlijk van stijl en atmosfeer en hebben inhoudelijk iets te zeggen. Dat blijkt bijvoorbeeld al meteen uit het boek van Alet Schouten Het huis van Roos en Lap, voor lezers vanaf 8 à 9 jaar. (Het is uitgegeven door van Holkema en Warendorf en op het omslag en de illustraties van Dick van der Maat staan echte poezen.) Het gaat over twee katten die bovendien nog met elkaar praten. Erger kan al niet, zou je zeggen. Een niet zo erg origineel gegeven dat Alet Schouten volkomen nieuw leven heeft gegeven. Je leest het alsof er nog nooit zoiets is geschreven. Het taalgebruik van de vertelling en de dialogen is los en gemakkelijk, maar roept tegelijkertijd heel wat op. Het is boeiend en beeldend en geeft heel veel menselijke informatie. Bovendien komt er in dit boek een totaal nieuwe schrijverskant van Alet Schouten boven, zodat het geen wonder is dat het tot de allerbeste kinderboeken behoort.

Dat geldt ook zeker voor Vluchten kan niet meer van Nigel Hinton, al is dit door Lemniscaat uitgegeven verhaal dan geen kinder- maar een tienerboek. Een verhaal over een jongen die een oude dame doodt met een gestolen (even geleende, zou je beter kunnen zeggen) motorfiets. Het is zo adembenemend en aangrijpend geschreven dat je na een paar hoofdstukken het gevoel krijgt of je het zelf gedaan hebt. De hoge literaire kwaliteit van het boek komt misschien wel het best tot uitdrukking in de ommekeer, die het verhaal naar een schitterende climax voert: de zieke grootmoeder die de jongen er van bewust maakt dat een mens alles van zichzelf moet leren accepteren, dat hij zichzelf niet ontlopen kan, zodat het langzaam tot hem door begint te dringen dat vluchten niet meer kan - niet alleen uit deze situatie, maar uit geen enkele situatie.

Uniek ook is het zeer goed door Bob den Uyl vertaalde Abels eiland, een Robinson Crusoë-achtig verhaal van de Amerikaan Steig dat werd uitgegeven door Querido. Een muis (van goeden huize) beland door een storm op een onbewoond eiland en moet het daar zien te redden. Dat doet hij ook, maar waarschijnlijk omdat hij, ondanks zijn onhandigheid, zijn pogingen om te ontkomen niet opgeeft. Een verhaal vol fijne humor, waar oude en jonge mensen veel van zichzelf in kunnen herkennen. Het is voor kinderen vanaf tien jaar, maar je moet er wel een geoefend lezer voor zijn. Het is een boek om te herlezen, je zult er steeds meer in ontdekken. De bijzonder karakteristieke tekeningen zijn van Steig zelf.

Roald Dahl - om het nog even over een buitenlander te hebben - wordt zo langzamerhand een oude bekende in het griffelwezen. Dit is, als ik mij niet vergis, zijn derde zilveren griffel. Als hij een Nederlander was geweest, zou hij zonder twijfel gouden griffels hebben gekregen. Deze verhalen die evengoed voor grote mensen zijn bestemd - en buiten onze grenzen als ik mij niet vergis ook voor volwassenen zijn uitgegeven - zijn alleen al uniek om de uitzonderlijk knappe schrijftechniek die er aan ten grondslag ligt. Ondanks de

[p. 133]

behoorlijke lengte van de verhalen proef je in iedere zin hoeveel er nog weggelaten is. De onderwerpen zijn heel verschillend. In het titelverhaal gaat de hebzuchtige meneer Meier aan yoga doen om nog meer geld te krijgen en als hij het - onrechtmatig - krijgt doet hij er uitsluitend charitatieve dingen mee. Niet zomaar fantasie dus, want het is een bekend verschijnsel. Dit verhaal staat dan weer lijnrecht tegenover een geschiedenis als ‘De zwaan’, een zo griezelig tot het uiterste opgevoerd verhaal over wreedheid en machtswellust dat je er sterke zenuwen voor moet hebben. Dit boek - voor boven de dertien - is voortreffelijk vertaald door Harriët Freezer en zeker een monument in de jeugdliteratuur, al valt het nù misschien niet zo op omdat dit al het zoveelste topboek van Dahl is. De illustraties van Tom Eijzenbach zijn erg mooi en werden dan ook bekroond met de gouden penseel.

Tom Eyzenbach

Dit jaar is er voor het eerst ook een educatief boek bekroond. Het werd een boek over dieren, namelijk Padden verhuizen niet graag, geschreven door de Nederlander Gerard Brands, met aardige potloodtekeningen geillustreerd door Lilian van Haeften en uitgegeven door Querido. Een bijzonder informatief boek, kostelijk geschreven en zo gericht dat de stof direkt naar het kind wordt overgebracht. Er staan een heleboel wetenswaardigheden in en de schrijver, die levendig en leuk kan vertellen, weet wat kinderen (en grote mensen?) willen weten. Want dit boek is beslist niet alleen goed voor kinderen. Het is fijn voor die ouders die af en toe nog wel eens een goed antwoord willen geven.

De twee prentenboeken die dit jaar een zilveren griffel hebben gekregen zijn van buitenlandse herkomst. De jury vermeldt er nog eens ten overvloede bij in zijn rapport dat het aanbod van Nederlandse prentenboeken vrijwel nihil was. (Geen wonder, want uitgevers brengen liever middelmatige maar internationale kleuren co-produkties op de markt dan goede Nederlandse zwart-wit prentenboeken.) Van Raymond Briggs is het door Van Holkema en Warendorf uitgegeven prentenboek De sneeuwman, dat geen woord tekst bevat. Op het eerste gezicht lijkt het misschien een beetje wonderlijk dat een boek zonder tekst een literaire prijs kan krijgen, maar volgens mij heeft de jury het griffelreglement doelbewust naast zich neergelegd omdat De sneeuwman een duidelijk verhaal is van erg mooie potloodtekeningen. Dit blijkt ook wel uit de volgende passage uit het juryrapport:

Dit knap gebrachte prentenboek zonder tekst valt helemaal uit de prenten af te lezen. Het is bijzonder waardevol dat kinderen zo gestimuleerd worden tot een zelf ontdekken van het verhaal en een eigen verwoording. Naast een vrij vaste lijn biedt het voldoende speelruimte om tot een eigen kinderlijke interpretatie van de achtereenvolgende scenes te komen.

Guus Kuijer

Het tweede bekroonde prentenboek Allemaal appeltaart door Sheila Lavelle met erg geestige kleurenplaten van Nita Sowter is een aardig, ironisch verhaal over een moeder die een appelboompje gaat planten, een tijd later appels gaat plukken en nog later een appeltaart gaat bakken. Ze doet dit steeds helemaal alleen, omdat niemand uit het gezin haar wil of kan helpen, behalve wanneer de appeltaart opgegeten moet worden. Het is een verhaal met een duidelijke tendentie, die er op een sympathieke en niet opdringerige maar niet minder aanwezige manier is ingelegd. Jammer dat uitgeverij Heuff er nu nòg niet achter is dat in een boek de vertaler vermeld behoort te worden.

Mijn eigen boek De kat in de gordijnen behoort tot de categorie jonge kinderen. Er staan 35 verhaaltjes in, zo geschreven dat ze gemakkelijk zijn voor te lezen. Ze zijn bovendien zo kort en eenvoudig geschreven dat ze al gauw zelf te lezen zijn. De inhoud is zo opgebouwd dat ook al wat grotere kinderen er nog iets in terug vinden. Hoewel ik in de eerste plaats heb geprobeerd om boeiende en voor kinderen aantrekkelijke verhalen te schrijven, zijn er toch een aantal onderwerpen in aangesneden die voor jonge kinderen nog steeds enigszins in de taboesfeer liggen. Ik denk aan echtscheiding, dood, stelen, lafheid en kinderlokkers. Ze zijn echter in de aangeefsfeer gehouden om kinderen op een

[p. 134]

denkspoor te zetten en ouders of anderen de gelegenheid te geven er iets mee te doen.

Links: Dorcas Woodbury Haller; rechts: Virginia Allen Jensen

Ik heb mij in de loop van deze maanden verschillende malen afgevraagd welke boeken voor jonge kinderen voor een zilveren griffel in aanmerking zouden kunnen komen. Ik heb daarbij in de eerste plaats gedacht aan Burny Bos en niet aan Jacques Vriens. Of liever gezegd: ik heb wel aan hem gedacht, want hij behoort tot de heel weinige schrijvers die echt een goede toon voor jonge kinderen hebben, maar ik heb de mogelijkheid van een griffel verworpen omdat zijn boekje Zondagmorgen zo klein is. Vader en moeder blijven op zondagmorgen uitslapen en de kinderen maken troep, daar komt het op neer. Een leuk verhaal, heel realistisch zodat zowel de ouders als de kinderen natuurlijk - en vooral gelijkwaardig - overkomen. De dialogen zijn pittig en snel en de ritmiek van het verhaal is goed. Ivo de Weerd heeft er leuke, vormvaste kinderen bij getekend. Het bijzonder leuke uitgaafje is van Holkema en Warendorf.

Wat de jury heeft voorgestaan bij de bekroningen komt volgens mij echter het meest tot uitdrukking in de toekenning van de gouden griffel voor Krassen in het tafelblad van alweer Guus Kuijer. Alweer, omdat er naar aanleiding van zijn gouden en zilveren griffel nadrukkelijk was vastgesteld dat geen vervolgen meer voor bekroning in aanmerking mochten komen, terwijl dit laatste boek toch over Madelief uit de vorige boeken gaat. Maar vervolg of niet: dit boek moest een gouden griffel hebben, dat kon gewoon niet anders.

Het verhaal: Madelief ontdekt dat haar pas gestorven grootmoeder zich tijdens haar leven een gevangene is gaan voelen - de krassen in het tafelblad zijn haar tralies - en dat haar leven daardoor een afschuwelijk wending heeft genomen. Er wordt daarnaast zoveel overhoop gehaald: de relatie van Madeliefs moeder tot haar (Madeliefs) grootmoeder, de relatie van haar grootouders. Het zijn allemaal dingen waar een levend kind in zijn bestaan mee te maken heeft. Het is een schitterend boek en nog niet eens door de nuchterheid, de humor, de trefzekerheid, de snelle dialogen waarmee het geschreven is, nee het is schitterend door de totale gevoels-inzet van Guus Kuijer, door de onvoorwaardelijkheid waarmee hij zich heeft ingezet.

Dat is pas schrijven.

Alet Schouten: Het huis van Roos en Lap

Holkema en Warendorf

ill. Dick van der Maat

118 blz. f 15,90

Nigel Hinton: Vluchten kan niet meer

Lemniscaat. 124 blz. f 13,90

William Steig: Abels eiland

Querido. Ill. v.d. schrijver

112 blz. f 15,90

[p. 135]

Roald Dahl: Het wonderlijke verhaal van Hendrik Meier

Fontein. Vert. Harriët Freezer

Ill. Tom Eyzenbach

203 blz. f 22,50 (van 1 okt. tot 31 dec. f 17,50)

Gerard Brands: Padden verhuizen niet graag

Querido. Ill. Lilian van Haeften

119 blz. f 15,90

Raymond Briggs: De sneeuwman

Holkema en Warendorf. 18 blz. f 14,90

Sheila Lavelle: Allemaal appeltaart

Heuff. Ill. Nita Sowter. Vert. niet vermeld

14 blz. f 13,90

Dolf Verroen: De kat in de gordijnen

Leopold. Ill. The Tjong King

72 blz. f 15,90

Jacques Vriens: Zondagmorgen

Holkema en Warendorf. Ill. Ivo de Weerd

31 blz. f 12,90

Guus Kuijer: Krassen in het tafelblad

Querido. Ill. Mance Post

101 blz. f 15,90

Een bijzondere prijs, tenslotte, de boekensleutel, is toegekend aan Virginia Allen Jensen en Dorcas Woodbury Haller voor Wat is dat? een voelboek voor blinden. Ik laat hier een gedeelte uit het juryrapport volgen, omdat dit voor zichzelf spreekt:

Het verhaaltje kan worden voorgelezen of naverteld, zoals bij ieder prentenboek. De platen kunnen er bij gevoeld worden, doordat deze in reliëf zijn aangebracht. Dat is een uitstekende voorbereiding op braille-lezen. Belangrijker is misschien dat kinderen die niet kunnen genieten van gewone ‘prentenboeken’ nu ook de kans krijgen om met hun handen een afbeelding te ‘zien’.

De jury kon het boekje op literaire of inhoudelijke kwaliteiten geen griffel toekennen, maar gezien de gebruiksmogelijkheden heeft men een extra prijs voorgesteld. Het boekje is verschenen bij Ploegsma.

Virginia Allen Jensen en Dorcas Woodbury Haller:

Wat is dat?

Ploegsma. f 14,90