Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 119]

Engelse kroniek
James Brockway

In de Kroniek van juni jl. heb ik, onder andere, over de eerste roman The Ikon Maker van de Ierse schrijver Desmond Hogan geschreven, waarbij ik ook even melding maakte van het verschijnen van zijn eerste verhalenbundel The Diamonds at the Bottom of the Sea.

In tegenstelling tot zijn roman, die door de Writers & Readers Publishing Cooperative is uitgegeven, is Hogan's verhalenbundel bij een ‘gewone’ uitgeverij, nl. bij Hamish Hamilton, verschenen. Het boek is onlangs uit Londen aangekomen en door mij verslonden.

Hogan is royaal geweest wat de omvang van zijn bundel betreft, want deze omvat niet minder dan zeventien verhalen, die een vrij grote mate van verscheidenheid vertonen wat lengte, vorm, soort en plaats van handeling aangaat. Al heeft de handeling nu eens in Amerika dan weer in Italië of Ierland plaats, het blijven niettemin in wezen verhalen over Ierland en de Ieren. Indien men in Nederland kennis met de Ierse geest, de Ierse ziel, de Ierse scène van nu wil maken, zoals deze door een schrijver van de jonge generatie wordt gezien, dan ligt hier de kans voor het grijpen.

Heel interessant vond ik het contrast met de verhalen van de in Nederland overbekende Ian McEwan. McEwan, die in zijn verhalen meestal uit het Londense milieu geput heeft, munt uit door de zeer competente organisatie van zijn stof èn van zijn proza. Het is of hij precies weet wat hij wil en waar hij heen moet, en het resultaat lijkt altijd weer geslaagd: zijn doel wordt met een ogenschijnlijk gemak bereikt, zonder enige aarzeling - een procedé en een uitvoering, die het woord ‘meesterlijk’ telkens weer oproepen.

Bij Hogan gaat het heel anders. Zoals het Ierse landschap, zoals soms ook het Ierse denken, lijken zijn verhalen èn zijn proza juist spontaan en zonder een doordachte struktuur. Zij lijken juist ongeorganiseerd en doen veel meer denken aan de natuur, alsof ze als een voortwoekerende plantengroei tot stand zijn gekomen als resultaat van een natuurlijke drang naar het licht toe te groeien en zich verder volgens ogenschijnlijk geheime en duistere wetten te ontplooien. Er zit zelfs iets lukraaks en toevalligs in hun organisatie en toch raakt de lezer er tijdens het lezen langzamerhand van overtuigd, dat hun struktuur en hun wezen wel degelijk sterk organisch van aard is - zoals, trouwens, die van een plant of boom. (Hier vraag ik mij af of het louter toeval is dat Hogan zich staande naast een boom heeft laten fotograferen.)

Een merkwaardig, gezond en krachtig facet van zijn werk is, dat de jongeren die in deze verhalen voorkomen, moderne typen van onze tijd zijn, maar zich tegelijkertijd ook bewust zijn van het verleden waaraan zijzelf zijn ontsproten en tevens van de tradities van hun volk en zijn milieu.

Desmond (kleine ogen) Hogan

Zelfs als zij zich in San Francisco bevinden, of in de buurt van Big Sur komen, weten zij nog steeds dat ze Ieren zijn. Als zij Herman Hesse of Malcolm Lowry lezen, betekent dit niet dat zij geen oog voor Botticelli, Turgenjew, Zola of Tennyson hebben. Voor hen sluit Joan Baez Pablo Casals niet uit.

‘They are faithful to their saints,’ zegt iemand in een van deze verhalen met betrekking tot de Ierse zigeuners, die lang niet altijd in Eire blijven en ook in de Franse Camargue aan te treffen zijn. Ja, en de Ieren, die Hogan ons voor ogen roept, zijn trouw aan meer dan hun heiligen. Zij verwerpen hun verleden niet ten bate van een denkbeeldige, paradijselijke en hoogstwaarschijnlijk bedriegelijke toekomst.

Hogan beperkt zich ook niet, zoals McEwan dat wel doet, tot een jongere generatie die met het verleden heeft afgere-

[p. 120]

kend. Hij telt vele oudere mensentypen onder zijn figuren. Een van de beste verhalen in deze bundel - ‘Jimmy’ - gaat bij voorbeeld over een dikke lectrice van middelbare leeftijd verbonden aan een hogeschool, en het is kenmerkend dat zij lectrice is ‘in ancient Irish history’ en ‘yearly bringing students to view Celtic crosses and round towers marooned in spring floods’. Een ander uitstekend verhaal heeft als hoofdfiguur een oude zigeunerin van 91 jaar, die haar leven de revue laat passeren als zij in een ziekenhuisbed ligt.

Angela Carter

Maar in zo'n verhaal wordt wat in Ierland (èn Noord-Ierland) vandaag aan de gang is, ook niet vergeten. (‘It was whispered that the I.R.A. and the Irish tinkers (zigeuners) were in league, blowing the Unionist kingdom (d.w.z. Noord-Ierland) to pieces,’ leest men. En ook dit: ‘as Eileen lay in bed, surrounded by bustling seagull-like sisters from South America, news filtered through of violence in the fair green.’)

Er is weliswaar hier en daar sprake van wat wij Ierse ‘blarney’ noemen: een meeslepende welbespraaktheid, de overtuiging, dat àlles, wat Ierland aangaat, vanzelfsprekend interessant moet zijn. Er is ook een zekere graad van vormloosheid en fragmentarisch schrijven, alsof het herscheppen van de Ierse sfeer reeds voldoende moet worden geacht. (En voor studenten van de Engelse taal is er een keur van slordige drukfouten en af en toe een paar taalfouten, die zij kunnen opsporen.) Maar het belangrijkste is de overtuiging die van dit schrijven uitgaat. Dat men hier met een begaafde en toegewijde jonge kunstenaar te maken heeft, iemand met grote belangstelling voor het leven en voor de wereld om zich heen, en die hierop heel gevoelig reageert. Hieruit moet niet worden geconcludeerd, dat het beeld dat Hogan van zijn moederland schildert idyllisch is. Een van zijn figuren zegt: ‘All artists must go. That's the way it's been and always will be. The Irish will not recognize their own kind.’ Ook Hogan is vertrokken, heeft door Amerika en ook door Europa gereisd, en is nu onderwijzer in Londen.

Van de ‘one and only’ Angela Carter is dit jaar een bundel sprookjes à la Angela Carter verschenen onder een voor haar kenmerkende en uitdagende titel: The Bloody Chamber. (Ook zij, die thans in Londen woont - in de buurt van Ian McEwan - en die sinds enige tijd regelmatig boeken voor het dagblad The Guardian recenseert, heeft veel door de wereld gereisd en woonde enkele jaren geleden in Japan.) The Bloody Chamber bevat tien oude, griezelige sprookjes, waaronder Blauwbaard, Roodkapje, de Gelaarsde Kat en bekende griezelthema's als lycanthropie (verandering van de mens in een wolf), alle door Angela Carter op háár eigen, profane, twintigste eeuwse manier benaderd, bewerkt en (soms feministisch) getransformeerd.

Nu ben ik al sinds jaren een Carter-fan, sinds het jaar, misschien was het 1968, toen ik tijdens een vakantiereis door Zuid-Europa op een middag vol zengende zonneschijn langs

[p. 121]

een boomloze weg hoog in de bergen de auto parkeerde en op de motorkap steunend, een stukje voor de oude NRC van weleer over haar eerste drie boeken schreef, om mijn enthousiasme kwijt te kunnen raken en m'n bloeddruk weer te laten zakken. Die titels waren: Shadow Dance, The Magic Toyshop (later in het Nederlands door Meulenhoff gebracht, meen ik) en Several Perceptions. Carter's schrijven vond ik fantastisch, betoverend, griezelig, anders. Het ‘turned you on’, het stelde een soort ‘junkiedom’ van de intelligentie voor.

In haar latere boeken (waaronder Heroes and Villains en Love) ging zij mij te ver met haar soms barokke, soms gothische fantasieën, die glinsterden als de schilderijen van Gustave Moreau. Maar over haar verhalenbundel uit 1974, Fireworks (Nine Profane Pieces), moest ik weer gaan jubelen. Nu, met haar Bloody Chamber laat ze me weer vol twijfels achter en... ontevreden.

Tien groteske vertellingen, waarvan het titelverhaal het langste is (ong. 40 bladzijden), met titels als ‘The Courtship of Mr. Lyon’, ‘The Tiger's Bride’, ‘The Erl-King’ en ‘The Werewolf’, en waarin de man, wat sex betreft, meestal wordt voorgesteld als een roofdier, maar dan een die zich geen raad weet.

Alles hier schittert van woordkunst en fantasie. Het is gewild en bewust kunstmatig, hyper-intelligent en volledig met dubbele bodems uitgerust. En toch... en toch is alles volslagen ònovertuigend. Wat is er hier aan de hand?

Een gemakkelijke vraag: Carter is te ver gegaan. De spontaniteit is zoek. Het schrijven is te zelfbewust geworden. De eerste helft van het eerste verhaal (‘Blauwbaard’) leek mij briljant verteld, maar van griezelen, zoals men griezelen moet en zoals men dit wel degelijk en steeds weer bij het lezen van Edgar Allen Poe doet (ik heb Carter eens in een Engelse bespreking ‘onze eigen Lady Edgar Allen Poe’ genoemd) is geen sprake. Ja, ik durf wel te zeggen, dat ik vele van deze verhalen vervelend vond.

Een decadente kunst - dat is de kunst van Angela Carter altijd geweest. Maar ook de decadente kunst moet nog enkele tekenen van leven bezitten en tonen, het mag niet morsdood lijken. Anders boeit zo'n schrijven niet meer.

The Bloody Chamber lijkt mij geen produkt van de kunst maar van de fabriek van Angela Carter en daarom is het boek voor mij tenminste ‘a dud’. Liefhebbers, bewonderaars (en vooral bewonderaarsters) zal het boek zeker kunnen vinden, in Engeland heeft het dezen trouwens onder enkele recensenten al gevonden. Maar als iemand als Lorna Sage, bij voorbeeld, in het Zondagsblad The Observer, er over schrijft dat: ‘It gives its fantasy creatures a lush, tangible reality, while at the same time sparking off other versions, other possible possibilities in the reader's mind, enz., enz.,’ wil ik alleen maar vragen, wat een ‘possible possibility’ zijn kan en of de recensente niet dermate door dit schrijven betoverd is geraakt, dat zij, zonder het zelf te merken, onzin is gaan schrijven.

Beter is het oordeel van Patricia Craig in The New Statesman die schreef: ‘too rich and heady for casual consumption...’ De volgende keer meer over de Writers and Readers Publishing Co-operative, die nog veel andere interessante titels van progressieve auteurs als John Berger, Arnold Wesker en Adrian Mitchell uitgeeft en ook nog een andere verhalenbundel door nog een nieuwe Ierse schrijver, Neil Jordan (Night in Tunisia), een boek dat helaas nog niet bij mij was aangekomen voor het schrijven van deze Kroniek, maar dat in Ierland als iets heel bijzonders is ontvangen.

Desmond Hogan: The Diamonds at the Bottom of the Sea

Hamish Hamilton, Londen, 1979. 181 blz.

Angela Carter: The Bloody Chamber

Gollancz, Londen, 1979. 157 blz.