Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 97]

Engelse kroniek
James Brockway

Over het korte verhaal is de laatste jaren nogal veel onzin geschreven. Bij voorbeeld: dat het een nieuwe opbloei beleeft; dat een jonge auteur met een roman en niet met een verhalenbundel moet beginnen, en dat terwijl Ian McEwan met maar liefst twee verhalenbundels is begonnen en we zelfs auteurs kennen die zich uitsluitend tot het schrijven van korte verhalen beperken. Hiervan is O. Henry (pseudoniem voor William Sydney Porter, die onder andere een bankrover was, die zijn vele korte verhalen grotendeels in de bajes met de goede ruggesteun van veel, zeer veel whisky, schreef) misschien de beroemdste.

Het meest merkwaardige van dit genre vertelkunst is ongetwijfeld dat het, in Engeland tenminste, niet zeer en vogue is, want het lijkt wel de geijkte vorm voor een tijd, waarin men steeds tijd te kort komt.

Wat de huidige literatuur betreft, is het opmerkelijk dat er integendeel veelvuldig lange, zeer lange romans geschreven en gelezen worden, met name in de States. Onlangs verschenen in Engeland Now, God be thanked door John Masters, een roman van 589 pagina's, die recensente Rachel Billington onder de titel ‘Big is Beautiful’ besprak, en The Far Pavilions door M.M. Kaye, over voormalig Brits-India in de negentiende eeuw, een bestseller, die zelfs in de Penguin-uitgave, met kleine druk, bijna duizend bladzijden beslaat.

Ik schreef ‘geschreven en gelezen’, maar ik had eigenlijk ‘geschreven, gelezen en vertaald’ moeten schrijven, want The Far Pavilions is al in het Nederlands verschenen en onlangs bereikte mij de Nederlandse uitgave van Even Cowgirls Get the Blues door die heerlijke, nog jonge Amerikaanse schrijver Tom Robbins. Peter Bergsma verzorgde de vertaling die 424 bladzijden telt.

Het eerste boek van Tom Robbins, Another Roadside Attraction uit 1973, was even lang en van hetzelfde type. In zijn werk schept Robbins met een eigen, zonnige fantasie een alternatieve wereld (niet een altenatieve samenleving, een alternatieve cultuur, maar een alternatieve wereld), en over een wereld kan men natuurlijk eindeloos eindeloze romans gaan schrijven.

Luister naar een paar woorden uit de Engelse blurb van die eerste roman:

Somewhere in the gentle rainwashed forests of Seattle is the Captain Kendrick Memorial Hotdog Wildlife Preserve. There dwell in peace and love the following persons: John Paul Ziller, magician, musician and sculptor; his wife, the love and dope goddess Amanda, who has the gift of second sight; and her son Thor, conceived upon a distant day...’

enz. enz. You get it... zonder dat ik verder over het boek moet uitweiden? Ik laat uit het boek zelf een paar veelzeggende zinnen volgen, indien die blurbtekst niet overtuigend genoeg zou zijn.

On a Michigan funny farm there are three inmates, each of whom believes he is Jesus Christ. They are all correct, of course, but when they learned the secret - that everyone is divine if only he knows he is divine - they became confused and behaved in a manner that led them to the looney bin.

Robbins is een mytholoog.

[p. 98]

Deze eerste roman van hem werd ook terecht beschreven als: ‘a tale of unabashed improbability, sluiced through with humour, lust and generosity’. Als men ook over ‘Nearly Normal Jimmy, impressario of the Indo-Tibetan Circus and Giant Panda Gypsy Blues Band’ en over ‘Mon Cul’, de baviaan van John Paul Ziller wil lezen, dan moet men Another Roadside Attraction in handen zien te krijgen.

Maar nu is er ook Cowgirls zijn ook niet van beton, wat ik een bijzonder aardige vertaling van ‘Even cowgirls get the blues’ vind. In dit boek kan men lezen over Sissy Hankshaw (ook als ‘Sissy Eenduim’ bekend) uit Richmond, Virginia. (Het lied ‘Liefde Is een Heerlijk Feest’ werd zeer zeker niet in Richmond-Zuid gecomponeerd’, vertrouwt Robbins ons toe.) Men leest over wat Sissy overkomt, als zij gaat liften, en in een land als de USA zijn de mogelijkheden tot fantaseren natuurlijk onbegrensd, vooral als men gaat liften. Sissy komt terecht bij de cowgirls van de Rubber Roos Ranch en de trompetvogels en ook bij de psychiater die ‘Dr. Robbins’, als onze auteur, heet.

Maar de fantasie van Robbins houdt altijd een kritisch kommentaar in op de maatschappij van ‘unlimited possibilities’ dat zijn land nu eenmaal is - wat onder andere ook zijn schrijven mogelijk maakt. De eigenschappen, die de ontplooiing van deze fantasie voor de lezer tot een verrukking maken, zijn echter Robbins' ongeremde, joyeuze, barokke geest en stijl. Moderne barok van de eerste orde: intelligent, absurdistisch en vol zelfspot.

Ik heb veel alinea's uit dit boek aangestreept om ze hier te kunnen citeren, maar om niet tegen de regels van het fatsoen (‘fair practice’) te zondigen, heb ik mij toch tot een kort citaat beperkt, namelijk tot Hoofdstuk 111A:

Poëzie is niets meer dan het intensiveren of illumineren van doodgewone voorwerpen en alledaagse gebeurtenissen, totdat deze van zichzelf beginnen te stralen, totdat wij hun kracht kunnen ervaren, todat wij hun danspassen kunnen volgen, totdat wij kunnen ontdekken welke rol zij spelen in de Grote Orde der Liefde. Hoe gaat zoiets in zijn werk? Door maar wat aan te klooien met de syntaksis.
(Definities zijn beperkend. Definities zijn dodelijk. Wie zichzelf beperkt, pleegt een soort zelfmoord. Wie een ander beperkt, pleegt een soort moord. Het beperken van de poëzie staat gelijk met een Hiroshima van de menselijke geest. STRALINGSGEVAAR. Verboden voor onbevoegd personeel krachtens Hoofdstuk 111A.)

De humor, de fantasie, het barokke van de stijl zijn daar grotendeels afwezig, maar toch... (Inmiddels heb ik, volgens Robbins, zelfmoord gepleegd.) Verder weg van de vorm van het korte verhaal zou men eigenlijk niet kunnen dwalen dan door Robbins' boeken door te bladeren. En men kán inderdaad in zijn boeken bladeren. Je kunt zijn romans overal, op een lukrake plaats, openslaan en lezen. Het doet er niet toe precies waar, want het gaat minder om het verhaal dan om ‘Tom Robbins aan het woord’. Er zijn auteurs en dan vooral Amerikaanse, die óók dit genre gekozen hebben en die ik desondanks stierlijk vervelend vind (bijvoorbeeld: Richard Brautigan), maar vervelend is Robbins nooit. Ook niet als hij woorden van drie letters gebruikt. Waar dit bij anderen op aanstellerij duidt, lijkt het bij hem dood natuurlijk.

Ik heb zeer bewust gekozen om Robbins' humor met het op het eerste gezicht ouderwets lijkende en weinig zeggende woord ‘zonnig’ te beschrijven. Want hoe absurd de wereld hem ook mag lijken, hoe kritisch zijn houding er tegenover ook mag zijn, zijn humor is nooit zwart, nooit anders dan opgewekt. Robbins vindt dat deze wereld one big laugh is. Maar bij hem kan men ook lezen: ‘Dr. Robbins wil niet zeggen wat hij gelooft. Behalve: Ik geloof in alles; niets is heilig / Ik geloof in niets; alles is heilig. Ha ha ho ho en hi hi.’ En dan, op een ‘speciale Parabolische Toegift’ na, is zijn roman uit. De vertaling van Peter Bergsma geeft de ‘Robbins toon’ zuiver weer en lijkt mij zeer geslaagd.

Zoals de lezer al zal hebben gezien, was ik aanvankelijk van plan in deze Kroniek over het korte verhaal te schrijven en in het bijzonder over twee sterk met elkaar contrasterende verhalenbundels van de laatste tijd, nl. The Diamonds at the Bottom of the Sea door Desmond Hogan, de nieuwe Ierse schrijver, wiens eerste roman The Ikon-maker ik de vorige keer besprak, en The Bloody Chamber, waarin Angela Carter, onze Engelse ‘Lady Edgar Allan Poe’, op háár feministische 20ste eeuwse manier een paar bekende griezelverhalen uit het sprookjesrepertoire als ‘Blauwbaard’ en ‘Rood Kapje’ hervertelt. Maar deze boeken zullen tot de volgende keer moeten wachten. Dat kan best; goed schrijven verjaart immers niet.

Tom Robbins: Another Roadside Attraction W.H. Allen, Londen, 1973. £2,25

Tom Robbins: Cowgirls zijn ook niet van beton (Vertaling Peter Bergsma)

Agathon, Bussum, 1979. f 37,50