Bzzlletin. Jaargang 8

[p. 73]

Chili
Anton Constandse

Op 11 september 1973 leidde de vrees voor socialisme in Chili tot een van de bloedigste staatsgrepen uit de historie van Latijns-Amerika. Een langdurig schrikbewind volgde op de militaire overval, die generaal Pinochet tot machtigste leider maakte en die aan president Allende het leven kostte. Aangezien Chili de reputatie had een weliswaar conservatieve, maar toch stabiele democratie te zijn, wekte de Putsch ontsteltenis. Niet minder dan vijftigduizend mensen werden gearresteerd, van hen kwamen er dertigduizend om, tienduizend zouden nog lange tijd in concentratiekampen verblijven, en meer dan tweeduizend bleken later ‘verdwenen’ te zijn. Verklaringen over martelingen op grote schaal waren gegrond.

Chili was tientallen jaren een burgerlijke democratie geweest, hoewel met semi-feodale trekken. De tienduizend landheren hadden een ongewone politieke macht, evenals zeven families uit de grote bourgeoisie. Deze bezittende elite werd omstreeks 1960 vooral verdedigd door de Nationale (conservatief-liberale) Partij, en door de rechtervleugel van de Christen-Democraten. Deze twee groeperingen hadden in 1964 de handen ineengeslagen, om te voorkomen dat de socialist Allende president zou worden. Zo werd in 1964 de conservatief Alessandri opgevolgd door de christen-democraat Frei, die grote steun kreeg van zijn Duitse geestverwanten. Hij voerde een bescheiden landhervorming door en verzwaarde enigszins de lasten van de Amerikaanse koper-exploitanten (Anaconda en Kennecott) maar verloor toch steeds meer steun van werknemers en middenstanders. In 1970 dongen de drie grootste partijen wederom naar de gunst der kiezers. De socialist Allende, gesteund door communisten, burgerlijke radicalen en linkse katholieken, kreeg 36,6% der stemmen, meer dan de conservatief Alessandri en de christen-democraat Tomic. Het parlement benoemde Allende, nadat deze een aantal garanties had gegeven voor het behoud van de basis van het bestaande systeem. Hij mocht niet trachten het leger te indoctrineren; hij zou het privé-bezit van bestaande radio- en televisiestations of van periodieken niet aantasten; hij moest de wetten eerbiedigen. Op grond van door vroegere parlementen reeds aangenomen besluiten heeft Allende echter wel de grond van drieduizend landheren (tegen betaling) verdeeld onder boerencoöperaties. Door nationalisaties verloren de zeven machtigste families hun politieke invloed. Aan de dertig grote ondernemingen, die al staatsbezit waren, werden er honderdvijftig toegevoegd, o.a. banken en verzekeringsbedrijven. Maar vierendertigduizend eigenaren van kleinere en middelgrote bedrijven kregen de garantie, dat ze hun bezit konden behouden.

Niettemin ontketenden nu binnen- en buitenlandse concerns een economische, propagandistische en politieke campagne tegen de Volkseenheid van Allende. De kopermaatschappijen, de landheren, multinationals als ITT, de Amerikaanse CIA stelden miljoenen dollars ter beschikking, met medeweten van de regering der V.S., om rust en orde in Chili te verstoren. De agrarische productie en de voedselvoorziening werden gesaboteerd; kapitaal, vee en voorraden werden clandestien uitgevoerd; aanslagen van de fascistische club Vaderland en Vrijheid wekten onrust; ‘stakingen van patroons’ en het hamsteren veroorzaakten steeds meer schaarste. Daartegenover vormden arbeiders comité's om verborgen verbruiksartikelen op te sporen, ze oefenden controle uit in vele bedrijven. De verkiezingen van maart 1973 toonden aan dat Allende stemmen had gewonnen (van 36,6 tot 43,4%) en dat de werknemers in meerderheid achter hem stonden. De eerste staatsgreep van Vaderland en Vrijheid, op 29 juni

[p. 74]

1973, mislukte nog. Die van 11 september slaagde. En geweld is ook: economische macht!

Over de ganse linie zegevierde nu de reactie. Een groot deel van de genationaliseerde ondernemingen werd aan de vroegere eigenaren teruggegeven, of aan andere particulieren verkocht. De buitenlandse kopermaatschappijen kregen hoge schadevergoedingen. Door niet-gecorrigeerde inflatie werden de lonen met de helft verlaagd, een kwart van de actieve bevoking werd werkloos, zestig procent leefde onder het erkende bestaansminimum. Maar buitenlands kapitaal zocht Chili weer op, de drukkende staatsschuld steeg van vier tot vijf miljard dollar. Volgens het Amerikaanse weekblad Newsweek (25 juni 1979) hebben buitenlandse concerns weer twee-en-een-half miljard dollar in Chili geïnvesteerd op grond van de vele faciliteiten, door de junta verleend, en waarvan Exxon, ITT, General Motors, Dow Chemical, Good-year en Mitsjoebisji profiteerden. Door een kwasi-referendum van 4 januari 1978 had het regime zichzelf ‘gelegaliseerd’.

Het voortdurende schrikbewind, met name tegen arbeiders en kleine boeren, tegen socialisten en radicalen (allen ‘communisten’ genoemd) tegen vrije kunstenaars en intellectuelen maakte verzet vrijwel onmogelijk. Door de regering georganiseerde moordaanslagen in het eigen land en daarbuiten (zoals op de ex-ambassadeur Letelier in de V.S.) maakten de eens bloeiende cultuur tot een aanfluiting. En als een hoon bleven de woorden naklinken, die mevrouw Pinochet met kerstmis 1973 had gesproken:

Ik geloof dat God aanwezig is in ons leven, zowel in grote als in kleine dingen. In de omverwerping van de regering van Allende zie ik de hand van God. Laten we het feest vieren van de geboorte van het kind dat het licht aan de wereld bracht. Dit betekent voor ons de wedergeboorte van de geestelijke waarden, die voor velen verloren en voor anderen verdoezeld waren in de duistere uren, die we onder Allende hebben beleefd, voordat deze dageraad der vrijheid gekomen is...