Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 104]

Engelse kroniek
James Brockway

Eindelijk: deze week een roman, die eens niet door een vrouw maar door een man is geschreven, namelijk door Desmond Hogan, Ier, geboren in 1951 te Galway, Ierland. De titel: The ikon maker. Een nieuwe uitgeverij: de ‘Writers and Readers Publishing Cooperative’, die het doel heeft, interessant nieuw werk van jonge schrijvers op de markt te brengen. Ander werk van Hogan - korte verhalen - verscheen ook dit jaar in Londen en wel bij Hamish Hamilton, onder de titel The diamonds at the bottom of the sea. Enkele besprekers waren daarom geneigd de roman The ikon maker als Hogan's tweede boek te zien, maar in feite is dit boek al in 1976 in Ierland verschenen als uitgave van The Irish Writers' Cooperative te Dublin.

Mijn eerste indrukken van The ikon maker waren: een uitgesproken Ierse, poëtische stijl, fragmentarisch, impressionistisch en zeer aantrekkelijk. Natuurlijk speelt de strijd in Ierland en Noord-Ierland een belangrijke rol, maar de roman heeft eigenlijk meer met zijn figuren te maken: met Susan, van middelbare leeftijd, wier zoon naar Engeland vertrekt; een moeder die precies wil weten, wat hij daar uitspookt. In Ierland is een schoolvriend van de zoon, Diarmaid, vermoord. Men denkt dat politieke redenen een rol spelen, maar neen, omdat hij homosexueel en zelfs een tijd lang de vriend van haar zoon was. Als Susan aan haar zoon vraagt of hij hierdoor verbitterd is, antwoordt hij: ‘Very. Because he was killed not just by the repression of a whole country. But by the evil of small minds’.

Het boek is echter au fond een roman over de moeder en een tragische ook. De laatste keer dat wij haar zien, na haar reizen door Engeland, woont Susan alleen met haar herinneringen in Ierland, waar zij haar kost als naaister verdient. De buren hebben haar zoon nagenoeg vergeten:

The idea of a boy in an anorak with the Rolling Stones album under his arm which was once revolutionary was now old-hat... Most knew he didn't write, and if he wrote it was very infrequently, so with time, as Susan's spirit grew bleaker and her hair greyer, she became among the fields, the houses... just another local tragedy.

Hier is de Ierse toon onmiskenbaar. Men vindt hem terug in het werk van John McGahern, een mengeling van poëzie, realisme en melancholie. Van McGahern verschijnt in de herfst een nieuwe roman, de eerste sinds The leavetaking (Faber) uit 1974. Het nieuwe boek, schrijft McGahern mij uit Amerika, waar hij momenteel en niet voor de eerste keer ‘writer in residence’ op de een of andere universiteit is, zal The pornographer heten. Hij heeft ‘800 andere titels’ voor de roman bedacht, maar nee, het moet The pornographer gaan heten, al zal het hoogstwaarschijnlijk zijn goede naam in Ierland geen goed doen, zo schrijft hij. McGahern's prachtige tweede roman The dark uit 1965 werd in zijn geboorteland verboden, wegens wat lichte kritiek op roomse priesters en enkele delicaat geschreven pagina's over de seksuele ervaringen van een jonge Ier.

De plaats van handeling in een andere roman, die ik onlangs gelezen heb, is ook Ierland, terwijl de auteur, Jennifer Lash, een Engelse is, die jarenlang met haar gezin in Ierland heeft gewoond. Deze roman heet The dust collector en gaat over een AOW-er, die zijn dagen vult met het verzamelen van allerlei verschillende soorten stof en het rangschikken van zijn vondsten thuis in envelopjes en flessen. ‘How mad can you get?’ mag men wel vragen. Maar neen. Zo erg eksentriek lijkt mij de oude Joseph Finn niet. Bovendien is deze alweer sterk impressionistisch geconcipiëerd èn geschreven roman eigenlijk een roman over het Ierse dorp waar Joseph woont en niet over Joseph zelf.

Van dit stadje geeft Jennifer Lash de lezer talrijke beelden, van inwoners, van kleine gebeurtenissen, maar ook van onderwerpen, zoals een bank in een park, of een tafel in een kamer. Zij schrijft alsof deze onderwerpen voor haar levende dingen zijn, doordat zij als fotografe (en zij is behalve auteur ook fotografe) het spel van licht observeert en in woorden beschrijft.

Ik moet toegeven, dat dit soort schrijven op mij irriterend werken kan, want een mens is toch iets anders dan de lens van een fototoestel. Het kan langdradig en vervelend worden en deze impressie werd (voor mijzelf tenminste) benadrukt door het eigenaardige van vele passages. Ik geloof dat Jennifer Lash dit soort proza als experimenteel ziet. Hier volgt een voorbeeld ervan, waarin abstracties en een neiging tot ‘polysyllabisme’ een weinig aantrekkelijk effekt bereiken:

There is no particular, in the time and pattern of a person's day which is not adjacent to the unnamed and apparently inconsequential. The unnamed and inconsequential, like stems of grass between buttercups and rows of the faithful between the

[p. 105]

celebrant and the choir loft, are the support and consistency on which the irregularity of particular presence depends.

Wat lijkt op ‘Duits met Engelse woorden geschreven’.

Het zou deze schrijfster echter geen recht doen, om zo'n onmogelijke alinea als kenmerkend voor haar werk voor te stellen. Die alinea is meer kenmerkend voor de zwakke kant van een boek, dat wel wat aardigs en gevoeligs te bieden heeft.

Er is ook humor in The dust collector, vooral aan het eind van de roman in enkele scenes, die tijdens een ‘Week van de kunst’ in het kleine stadje spelen. Dan komen veel pers-, radio- en televisie-mensen in het plaatsje samen en deze heden ontdekken Joseph Finn en zijn hobby en zien wat hij doet als iets heel belangrijks. Zij maken een televisie-opname van hem met zijn envelopjes en zijn flesjes, maar Joseph weet de zeer dikdoende programmaleider, een soort Willem Duys, klein te krijgen door in de flessen, die op het beeldscherm verschijnen, helemaal niéts te doen.

En om te eindigen, even het nieuwe werk van twee zeer succesvolle Britse schrijfsters vermelden. Dat wil zeggen: de romans Praxis en Territorial rights van respectievelijk Fay Weldon en Muriel Spark, beiden top-auteurs. De eerste is in Nieuw-Zeeland, de tweede in Schotland groot gebracht. De betrekkelijk onbekende Fay Weldon specialiseert zich in het presenteren van de moderne vrouw en haar problemen, wat zij echter met een dermate verve en ruime blik aanpakt, dat haar ‘boeken over vrouwen’ in ‘boeken ook voor mannen’ veranderen.

Praxis, modern en up-to-date, is het verhaal van een vrouw en haar verhoudingen (waaronder één echt huwelijk) met mannen. Wat het huwelijk en de man-vrouw-verhouding betreft, zegt Praxis, of Pat Duveen: ‘I assumed, along with everyone else, that a man's convenience rated more in the great scheme of things than a woman's pain’. Dit is een assumptie waarvan zij door vele, meestal teleurstellende, ervaringen met mannen op een wat pijnlijke manier wordt genezen. Als haar ervaringen dan pijnlijk zijn, is Praxis voldoende intelligent, om niet al de blaam bij de man (lees voor man: mannen) te zoeken. Als iemand tegen het eind van de roman tegen haar zegt: ‘But what have they done to you?’ luidt haar heldere antwoord: ‘Nothing. I did it all to myself’. Praxis is een aantrekkelijke vrouw en zij toont zich zeer volwassen. In deze situatie bijvoorbeeld:

Praxis considered suicide, but kindness of heart, not to mention the sheer habit of being alive and doing one's best to stay so, stood between her and the actuality of the deed. Someone would have to find the body and endure nastiness...

Met andere woorden: zij denkt aan anderen en niet uitsluitend aan zichzelf, wat hét teken van volwassenheid mag heten.

In een heel ander soort roman, de sterk satirische, cynische, heel amusante Territorial rights van de wereldberoemde Muriel Spark, vormt dit onderwerp, d.w.z. gebrek aan volwassenheid, een van de belangrijkste van de vele thema's.

Muriel Spark laat verschillende mensen in Venetië samenkomen en zij spot met ze, met allemaal, laat ons hun zwakke kanten zien, hun dwaasheid, en laat ons ook voortdurend lachen, al is de toon in deze roman wat koeler dan we gewend zijn. En het thema van het kwaad is ook helemaal geen ‘laughing matter’ maar bloedserieus, wat Muriel Spark ook donders goed beseft.

Als een jonge Engelse student, Robert, in Venetië in kriminele kringen terecht komt en zijn ex-vriend, een superrijke Amerikaanse kunstkenner, chanteert, luidt het commentaar van deze wereldwijze man, o.a. ‘infantility plus a little power equals evil’. Om te beseffen hoe juist, hoe waar, dit is, hoeft men maar iedere dag even in de krant te lezen om steeds berichten tegen te komen over het verrichten van kwaad op allerlei niveaus. Kwaad, dat verricht wordt door infantiele wezens, zij het gewone misdadigers of politici, die haast nooit aan het effekt op anderen denken, zoals Praxis in de roman van Fay Weldon dat wel doet.

Ik zou pagina's kunnen vullen met uitlatingen over actuele toestanden in de wereld die in deze twee romans te vinden zijn. In het geval van Muriel Spark moet men echter steeds op zijn qui vive zijn voor de dubbele bodems, voor de kritiek die achter de kritiek verborgen ligt, voor wat juist niet wordt gezegd. Bijvoorbeeld, als een vrouw van middelbare leeftijd, die zich voor haar reis naar Venetië als een jonge hippy kleedt, over de jongere generatie zegt: ‘They have this claptrap (larie) that if you polish your shoes you're a fascist bourgeois’. Er zit wat in, maar Spark levert elders ook veel kritiek op de houding van deze vrouw. Als zij bijvoorbeeld in het vliegtuig op weg naar Venetië zit, schrijft Spark over haar: Grace Gregory... looked out of the plane window at the Alps below and, having found no apparent fault with them, returned her attention to her companion’. En deze metgezel (minnaar?) is dan ook een jongeman in de twintig.

Muriel Spark spot met ons allen, maar wel op een elegante, duivelse, technische virtuoze manier.

Desmond Hogan: The Ikon Maker.

141 blz. Writers and Readers Publishing Cooperative, 1979.

Jennifer Lash: The Dust Collector.

185 blz. Harvester Press, 1979.

Fay Weldon: Praxis.

269 blz. Hodder & Stoughton, 1979.

Muriel Spark: Territorial Rights.

240 blz. Macmillan, 1979.