Bzzlletin. Jaargang 7

(1978-1979)– [tijdschrift] Bzzlletin– rechtenstatus

Indonesië gevarieerd
Margaretha Ferguson

In een voortreffelijk, uitgebreid interview met het dagblad De Waarheid, een krant die hem herhaaldelijk en weleens op wat schampere wijze heeft bekritiseerd, wijst dr. Lou de Jong op verschillende ontwikkelingen die de geschiedschrijving kan doorlopen. Hij zegt dat hij iedere kritiek bekijkt op zijn feitelijke waarde, los van de politieke richting van de schrijver dier kritiek. Blijken de kritische opmerkingen te wijzen op feiten die verkeerd weergegeven of weggelaten zijn, dan wordt in een tweede druk, en ook nog in een uiteindelijk nawoord nadat het hele werk verschenen is, aan deze correcties volledig recht gedaan. Toch heeft dr. De Jong niet de illusie, met zijn huidige geschiedschrijving werkelijk het laatste woord neer te zetten over Nederland in oorlogstijd. Hij wijst erop dat er in het midden van de 19e eeuw een marxistische kijk op de geschiedenis is ontstaan waar niemand nu meer omheen kan, evenmin als de psychologische dimensie, ingebracht door het werk van Freud aan het begin van de 20ste eeuw. Zo zullen er over een jaar of vijftig wellicht gezichtspunten t.a.v. ‘de’ geschiedenis naar voren zijn gekomen waarvan we nu nog geen weet hebben.

Iets van de dynamiek inzake zg. objectieve of wetenschappelijke weergave van geschiedkundige ontwikkelingen kunnen wij aflezen aan de talloze boeken die de laatste jaren verschijnen over het voormalig Nederlands-Indië en het huidige Indonesië. De Nederland-centrische visie waarmee vele generaties zijn opgegroeid, bovendien dan nog vaak sterk gekleurd door een ‘officiële’ zienswijze van-boven-af, wordt nu grotendeels vervangen door maatschappijkritische maar altijd nog merendeels westerse uitgangspunten.

Zo was de tijd dan wel meer dan rijp voor een samenvattende geschiedenis van ‘ons’ Indië, maar dan vanuit de optiek van een Indonesiër. De bekende journalist Mochtar Lubis die een groot moreel prestige geniet omdat hij zich zowel onder het Sukarno-régime als onder het Suharto-régime zo onafhankelijk opstelde dat hij door beide heersers een tijdlang in politieke gevangenschap werd gehouden, leek hiervoor de aangewezen persoon.

Het is voor mij een niet aflatend gevecht geweest om - dwalend door ruim driehonderd jaar blanke overheersing - mijn Indonesische identiteit te handhaven tegenover de welhaast verpletterende hoeveelheid Europese geschiedschrijving. Met name is deze strijd heftig geweest op die momenten waarop ik passages uit Europees historisch materiaal tegenkwam waarin een auteur rechtvaardiging zocht voor de (wan)daden van zijn voorvaderen. Zo is dikwijls volgens hun (hen? MF) een inlander doorgaans onbetrouwbaar, wreed en verraderlijk; de Buginees een zeeschuimer, een Bantammer een rebel en de onknechtbare Atjeher is een ‘orang jahat’ (misdadiger),

aldus Lubis in zijn inleiding.

Tegenover deze subjectieve benaderingen stelt Lubis zijn Indonesische benadering die zeer zeker meer overeenkomt met onze postkoloniale ethiek. De feiten die hij geeft, vanaf de oertijd, zullen bij de deskundigen waarschijnlijk wel bekend zijn, maar juist voor een groter publiek is de heldere stijl en de brede visie die volksverhuizingen, natuurlijke gesteldheid, godsdiensten, economische factoren en de voortdurend gevoerde strijd tegen de koloniale overheersing in het verhaal betrekt, bijzonder informatief. De ‘teneur’ van vele hoofdstukken zou ik willen samenvatten als een terecht eerherstel voor de Indonesiër, op grond van vele door Lubis geschiedkundig samengebrachte feiten.

Verbazing, en teleurstelling, ontstonden pas voornamelijk in het laatste hoofdstuk: Op weg naar een eigen identiteit. Hier blijkt Lubis zozeer betrokken, zozeer ‘partij’ te zijn, dat hij niet alleen een subjectieve kijk geeft op figuur en politiek van Sukarno, maar uit zijn relaas een onoverzienbare hoeveelheid feiten omtrent het huidige Indonesië weglaat die voor iedere Nederlandse krantenlezer nu wel bekend zijn.

Nu kan men geen echo's van oorlogskreten meer horen, noch het geluid van op elkaar slaande zwaarden, het ratelend afvuren van geweren, en het dreunen van de kanonnen en van de hoeven van de cavalerie, noch het kreunen van de gewonden en de kreten van de stervenden op het slagveld, of in een hinderlaag, op de bergen of in de dalen, op de heuvels of in de rivieren en de zeeën van het land onder de regenboog. De tijd, die zo toepasselijk de grote genezer wordt genoemd, heeft ook de wonden genezen die de Indonesiërs en de Nederlanders elkaar toegebracht hebben.

Bij al deze retoriek geen woord over de Indonesische armoede waarvoor geen bijvoeglijke naamwoorden te sterk zijn, tegenover die van de koloniale Nederlanders overtreffende persoonlijke rijkdom van een kleine Indonesische bovenlaag; geen woord over de ook nu weer

steeds nieuw opgepakte politieke gevangen; over de talrijke opstanden op de verschillende eilanden tegen het java-centrische gezag; over de strijd van het Indonesische leger (o.a. met ontbladeringsmiddelen waardoor 30. à 40.000 Timorezen vorig jaar de dood vonden wegens het mislukken van hun oogsten). Wèl foto's van demonstrerende vrouwen in 1954 en 1965 (nog tijdens het Sukarno-bewind), géén foto's van de vele grote studentenopstanden en demonstraties van de afgelopen jaren, waarbij gewonden en doden vielen en vele gevangenen werden gemaakt.

Ir. Sukarno, de eerste president van een onafhankelijk Indonesië.

Het boek is mooi uitgegeven, met een rijkdom aan aantrekkelijke en vaak vertederende illustraties. Die op bijna de laatste bladzijde worden bekroond met de foto van een wuivende prins Bernhard, generaal Suharto, diens echtgenote en koningin Juliana, 1970. Toen alles weer goed was tussen de Nederlanders en de Indonesiërs. Maar tussen welke Nederlanders, en welke Indonesiërs?

Helaas, in zijn laatste hoofdstuk bewijst Lubis dat ook een Indonesië-centrische visie allerminst borg staat voor een geloofwaardige, althans voor een de werkelijkheid volledig dekkende visie. Onder het gewicht van die ‘welhaast verpletterende hoeveelheid Europese geschiedschrijving’ lijkt hij uiteindelijk opnieuw te zijn bezweken. Want het is het Indonesië dat met steun van de IGGI-landen, in ruil voor zijn grondstoffen, nieuwe wapens krijgt om interne opstanden tegen te gaan, dat opnieuw in de gunst is bij ‘Europa’.

Demonstrerende vrouwen, Jakarta 22/9/1965. De vrouwen protesteerden tegen de zeer snelle stijging van de voedselprijzen.

Islamitische vrouwen demonstreerden maart 1954 tegen nieuwlichterij en eisen terugkeer naar de Koran.

Verbazingwekkend, deze voor iedere leek zichtbare kolossale onvolledigheid in een boek dat nooit ‘de’, hoogstens ‘een’ geschiedenis van Indonesië mag heten, bij een man die hog altijd zoveel onafhankelijke moed heeft getoond dat zijn grote krant ‘Indonesia Rayah’ in het Suharto-Indonesië nog steeds verboden is.

Objectiever misschien is het, dan wel uit getuigenissen van koloniserende Nederlanders, samengestelde boek: Reizend door Oost-Indië, Prenten en verhalen uit de 19e eeuw, van Bea Brommer. In tal van gemoedelijk vertelde reisverhalen krijgen we een fascinerend beeld van natuur, mensen, dieren, bouwwerken, vervoers- en logiesmogelijkheden en onmogelijkheden die in de negentiende eeuw het reizen over Java tot een uitermate rijkgeschakeerde serie belevenissen maakten. In die jaren dat er nog niet of schaars gefotografeerd werd legden de reizigers zich toe op het nauwgezet beschrijven van alle mogelijke bijzonderheden, meestal bijna zonder commentaar of specifieke

betrokkenheid. Dit maakt dat deze verhalen een sterk waarheidsgehalte vertonen. Wat de reizigers (onder wie figuren als Junghuhn en professor Reinwardt) wilden vastleggen was allereerst de door hen waargenomen werkelijkheid. Vaak hadden ze tekenaars bij zich die uiterst gedetailleerde afbeeldingen vervaardigden. Dit platen- en verhalenboek kan uitmuntend dienen om naast de meer wetenschappelijke uiteenzettingen van Lubis, een levendig beeld te verkrijgen van het dagelijks leven in de Indische Archipel en de persoonlijke gewoonten en belevenissen zowel van de Indonesiërs zelf als van de vreemdelingen die hen, in de 19e eeuw kwamen bekijken.