Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 29]

De zeven dromen van de man van de schiettent
Sjoerd Kuyper

Het was warm en goed in het landelijk atelier van kunstschilder Arjen. Geen gezeur, maar drank. Hoge witten wanden, en de stille ontroering om het weerzien op dit jaarlijks terugkerende gebeuren. Met z'n dertienen zaten ze rond de tafel. Er viel niets aan te doen, ze waren met z'n dertienen. Er was muziek, en veel te vroeg maakte Theodoor de stap van bier naar jenever. Hij was moe, en haast iedereen ging dood, en als hij nu niet oppaste zouden de tranen komen, om nooit nooit meer te gaan. Altijd zou het kermis blijven in dit dorp, en in eindeloze herhaling zou het daglicht van de atelierramen blijven wegtrekken, diep de polder in, naar de gulzige strot van de meteropnemer. Kinderen werden grijsaards tijdens de rit op het houten paard.

‘Hopsasa!’ riep Theodoor. ‘Zeg Arjen, wil je voor mij dat nummer van Lange Jojo opzetten? Over Victor den Voetballist?’

Want natuurlijk zou alles eens ten goede keren, dat stond vast. En als je maar stevig genoeg doordronk kwam de kater pas morgen. Toen de eerste tonen van zijn verzoeknummer door de ruimte klonken stond Theodoor op en liep de tuin in. Op een kleine steiger boven een sloot die achter het atelier lag ging hij zitten. De schemering stond haar plaats af aan de duisternis, de sloot werd de trambaan op het Hoofddorpplein. Vanuit het duister kwam een man in een regenjas op hen aflopen, een keurige jas waarvan de onderkant door modder was besmeurd.

‘Dag vlinders,’ zei hij tegen Hanny en Theodoor.

En alsof ze beseften dat hun tijd gekomen was schroefden ze de dop van de fles wijn die ze juist in een nachtwinkel gekocht hadden, en reikten de man de fles. Hij dronk. Theodoor Warm was zeventien, Hanny zestien, en ze hielden van elkaar. Theodoor had in die buurt een zolderkamer gehuurd, de condooms brandden in zijn broekzak.

‘Ik loop hier maar wat rond,’ zei de man.

En vertelde dat hij had gevochten in de Spaanse Burgeroorlog. Op de avond voor hij naar het front vervoerd zou worden bezocht hij een café. Er was een vrouw, en natuurlijk had ze dik zwart haar dat opglom in het vale licht. En in dat haar stak een roos. En natuurlijk had ze hem gezegd dat hij zou sterven, maar vannacht, soldaat, vannacht zal ik voor je dansen. Ze hàd voor hem gedanst, de hele nacht, en duizendmaal was hij die nacht gestorven.

‘Nu ben ik een man in een regenjas, een keurige jas. Alleen de onderkant, daar zitten wat spatjes op.’

Hij liep maar wat rond, zei hij, en dronk uit hun fles. Hij veegde de hals schoon voor hij hem teruggaf.

‘Jullie nacht zal goed zijn, vlinders.’

Heel zachtjes kuste hij Theodoor op zijn voorhoofd, en vroeg hem of hij ook Hanny kussen mocht.

‘Jullie nacht zal goed zijn, vlinders.’

En hij schonk hen de rode roos die in zijn haar gestoken was. Eens, dacht Theodoor, zal ik iemand dit verhaal vertellen. En als ik uitgesproken ben sla ik de modder van mijn jas.

‘Huppetee,’ mompelde hij.

En voor het eerst verscheen de zin van het leven in woorden op zijn netvlies. Kraakhelder verlamden ze zijn spraak. Praten, dacht hij, nu moet ik spreken, oeverloos in de weer. Een oud geheim wordt hier geopenbaard: 't is niet de geur die telt, het is het visioen. Hij stond op en liep de tuin in. De deur van het atelier ging open. In de helverlichte deuropening verscheen Arjen, in elke hand een glas jenever.

Ze begroetten elkaar uitbundig, en dronken samen uit waarna ze het glas baldadig achter zich in het gras wierpen.

‘Nu poëzie!’ riep Arjen.

Hij ging op één been staan, stak een wijsvinger bestraffend in de lucht, en declameerde:

Je nam me enkel en alleen
Om later van te dromen;
Om nostalgie en spleen
Waarop je klaar kunt komen.

Het zijn je mooiste dromen;
Je kunt ervan op an,
Zodat ik telkens, keer op keer,
Met een ander slapen kan.

‘Zeer goed,’ meende Theodoor, ‘eigen kweek?’

‘Brassens. Zeer vrij naar.’

Arjen stond weer op beide benen, en verklaarde dat hij naar binnen ging omdat daar films vertoond werden. En terwijl ze op hun

[p. 30]

knieën door het gras kropen om hun glaasjes te zoeken, vertelde Theodoor een anecdote die hij onlangs in de ‘National Geographic’ gelezen had:

Een reiziger die een klein station ergens in het westen van Ierland aandeed, wees de bejaarde stationschef op het feit dat zijn twee klokken niet gelijk liepen. De stationschef antwoordde: wat heb ik aan twéé klokken als ze allebei dezelfde tijd aangeven?

Het verhaal had Theodoor bizonder ontroerd, en ook nu staakte hij zijn speuractie om er even over na te denken.

‘Wat heb ik aan twéé klokken als ze allebei dezelfde tijd aangeven?’ herhaalde hij.

Ze gingen naar binnen zonder glazen, de nacht was gevallen, de schiettent sloot. De kroegen schreeuwden maar ze hoefden er niet heen. Want niets herhaalt zich - als geschreven - ooit op dezelfde plaats. Theodoor droomde al veel te vaak van kroegen, café's en kermissen. Zwijgend schoof hij de fles naar Arjen terug. De zin van het leven begon met een hoofdletter en eindigde met een punt.

‘De man van de schiettent,’ zie Arjen.

‘Heeft maar één arm,’ vulde Theodoor aan.

Er werden films vertoond, maar Theodoor zag de man van de schiettent. Hij zette de kolf van een geweer op zijn dij en laadde het wapen met één hand. Eens had de man twee armen gehad, hij wist nog hoe dat voelde; twee maanden na het ongeluk kon hij zijn vingers nog bewegen als hij zijn ogen sloot. Zijn linkerarm was vrij sindsdien. Hij kon er mee doen wat hij wilde, en niemand die het zag.

Maar de nacht was gevallen, en de man van de schiettent lag kotsend in het gras dat vol is van vreemde geuren. De man droomde van een jongen die ooit groot geworden was, en zelfs in de zomer een lange broek droeg. Het was een vreemde droom, verpakt in witte muren. In die droom zag hij een film: fietsen op smalle klinkerwegen, Oostende ziet hij, en de Borinage, een vlinder die de dood vindt in een net, alles in kleur. Hij zit in een rieten stoel, steeds als hij jenever vraagt wordt hem de fles toegeschoven. Hij droomt niet meer van de jongen, hij is hem zelf. Naast hem zit een meisje, vijftien is ze, veertien misschien. Maar het geeft niet, 't is niet zo erg dat ze daar zit. Hij heeft het vage besef dat hij haar apart moet nemen om haar een verhaal te vertellen. Hij weet alleen niet welk.

En net als het hem te binnen schiet - witte koeien ziet hij nu op het filmscherm, witte koeien dansend op de horizon - kantelt hij achterwaarts een lang vergeten zaaltje in. Er draait een film. Soms, als er een rol verwisseld wordt, is de zaal helder verlicht; dan klinkt er jazz en gerinkel van glazen. Dan weer de film. Hij weet zeker dat hij nu zijn arm wel om haar schouder durft te slaan, hij weet alleen niet of hij dat wel wil. Nu is ze nog van hem, nu mag hij nog bedènken hoe ze voelt. Hij sluit zijn ogen, en daar grijpt haar hand de zijne. Zie je wel, hij durft het best!

Daar is alles mis gegaan, denkt de man van de schiettent. Hij zoeft terug naar de rieten stoel, is weer de jongen die daar - onverwacht - te trillen zit: gebalde vuisten, ogen gesloten - hij mist beelden van galerijen, een dame in een rood broekpak, vervallen uithangborden. Alles is misgegaan, maar waar? Waanzin ving woorden, woorden werden zon, en alles wat ooit beschenen werd verbleekte in de lichtbundel uit de projector.

‘Hallelujah!’ riep Theodoor, toen hij over het lichaam van de man van de schiettent struikelde en naast hem in het gras belandde.

‘Ik heb je gedroomd,’ zei de man. En sloot zijn ogen:

Ze zijn allemaal gekomen, ze schenken drank in grote glazen. Hij zit daar in pyama in het café, en zijn enige gedachte is: niet teveel drinken, Engel! Het meisje achter de bar zegt hem dat ze hem niet meer schenken zal.

‘Kijk dan, godverdomme!’ schreeuwt hij, en wijst op zijn nog voor driekwart gevulde glas.

Hij slaat om zich heen, maar niemand wil vechten met de man met één arm. Hij veegt de glazen van de bar, de pijn schiet tot in z'n rug, en gillend slaat hij in het rond. Zijn vrienden vormen een kring om hem heen, een kring die wijkt waar hij slaat. Ze beginnen te zingen, hun angstaanjagend koor overstemt de jukebox:

We hebben ieder woord gehoord.
De dromen zijn gekomen.
De fles is goed voor een tot zes.
Maar in zeven moet je leven.

Z'n vrouw stootte hem wakker.

‘Ik heb van je gedroomd,’ zei ze, ‘ik ben jou en ik zit naast mezelf. Veertien ben ik, of misschien vijftien. In de bioscoop in Oss, herinner je je die avond, die eerste? Maar alles is zo anders deze keer. Halverwege de film gaat opeens het licht aan, en door de luidsprekers schreeuwt een stem:

‘En nu Uw volle aandacht voor... Engel Rossen!!!’

En je zoent me, heel gewoon, alsof je me al eerder gezoend had.’

‘Ik wou dat ik ook eens leuk droomde,’ zei de man van de schiettent, en sloeg zijn armen om haar heen. ‘Ik droomde dat ik langs een trap omhoog klim. Ik klim en ik klim, en ik zwaai naar een menigte die diep beneden mij staat en me toejuicht. Maar de trap blijkt een klein lullig keukentrapje. Ik daal dus maar weer naar beneden, en berg het trapleer weg in de kelder.’

Theodoor werd wakker van het felle, haast zomerse licht dat uit de bomen boven hem neerdaalde. In de verte, uit de openstaande deur van Arjen's atelier klonken de opgewekte stemmen van de jongens van de Lovin' Spoonful. Theodoor herkende het heldere wakker-

[p. 31]

worden in een vreemde omgeving; ook als kind had hij zich nooit verwonderd over onbekende bedden waarin hij ontwaakte. Altijd had hij onmiddellijk geweten waar hij was, nooit was hij verdwaald, hij had het altijd goed gevonden. Nu lag hij aan de slootkant, niet ver van de steiger waarop hij zich gisteren nog had overgegeven aan sombere bespiegelingen aangaande leven en dood. Boven hem boden de takken van de oude perenbomen stram weerstand aan de frisse bries. Zonlicht, een heldere vrolijkheid. Mocht zijn leven zich van nu af aan moeizaam voortslepen van melaatsheid tot Robbeneiland, zestig jaar lang in eenzaamheid en wanhoop, dan nog, bedacht Theodoor grimmig, zal op mijn urn ‘De Urn van het Volmaakt Geluk’ komen te staan. Een man die één dag gelukkig is geweest, die is gelukkig geweest; dat kan geen mens mij bestrijden. Hier lig ik, in het gras, iedereen kan mij zien, ik ben het kunstwerk dat alle andere kunstwerken overbodig maakt.

De plaat was afgelopen, en gaf ruimte aan een zacht kabbelend gesprek in het atelier. Het waren de stemmen van Ingrid, de vrouw van Arjen, en haar dochtertje Maartje van vier, of misschien vijf. Hij kon niet verstaan wat ze zeiden, maar hun gesprek maakte het geluk dat in hem was opgeweld nog sterker. Hij trok zijn schoenen en zijn sokken uit. Dat was genoeg. Hij nam zich voor zich niet te wassen, zich niet te scheren, en zijn haar ongekamd te laten.

Maartje verscheen in de deuropening, ze keek speurend rond. Theodoor sloot snel z'n ogen. Het duurde maar even, toen kwamen haar voetstappen zijn richting uit.

‘Slaapje?’

Dat is niet voldoende, dacht Theodoor, als we wakker worden moet het wel de moeite waard zijn. We wachten geduldig op het wachtwoord. Plotseling werd er ruw een vinger in zijn oor gestoken.

‘Hee!’ riep Maartje verrast. ‘Er zit een vinger in je oor!’

Het paard van Troje.

Vanaf dat moment was de tuin gevuld met kunstjes, liedjes, ijlings aangesleepte foto's van Ingrids en Arjens, en tekeningen van clowns en zonnen.

‘Godverdomme, m'n knikkers!’

Theodoor herinnerde zich vol schaamte dat Arjen en hij gisteren zeer talentloos hadden gepoogd Maartjes knikkers van grote afstand in een bierglas te werpen. Ze lagen overal door de tuin verspreid. Trots in hun goddelijke vorm onder de zon, dat wel. Midden op het tuinpad stond, helemaal gaaf, het bierglas. Maartje leek de opzet van het gespeelde spel te begrijpen; ze nam het glas en verzamelde daarin al kruipend haar sieraden.

Niets gaat verloren voor de eeuwigheid. Het atelier vulde zich met geuren van koffie en gebakken eieren, en die twee waren één geur die ochtend. Arjen kwam zonder kater naar beneden, en Maartje zei tegen Theodoor:

‘Theo, jij hebt blote voeten.’

Ingrid ging niet mee. En zo liepen ze even later met z'n drieën door het dorp, tussen de afgesloten kermisattracties door. Honderd meter voor het bejaardentehuis met de vijver vol goudkarpers sloegen ze linksaf, een boomgaard in. Een breed pad voerde langs oude kippenhokken - kleine stenen huisjes met een schuin pannendak. De ramen waren smerig, behangen met spinnewebben. De laatste twee deden dienst als zomerhuisje, er omheen lagen gecultiveerde tuintjes waar in het warme jaargetijde tuinkabouters groeiden.

Maartje veranderde pijlsnel in allerlei dieren: een kikker eerst, en toen de haas. Dat laatste kon Theodoor beter. Hij rende uitgelaten voor Maartje uit, stompe hoeken slaand in zijn gang. Arjen had een verhaal over een haas die hij eens zag: met een noodgang was het beest op een sloot van acht à tien meter breed afgerend.

‘Ik bleef staan kijken, want een haas die in een sloot springt, daar moet je goed naar kijken.’

Theodoor verwachtte maar één clou, de haakse sprong opzij. Maar nee, het dier was moeiteloos over de sloot gesprongen, en heel gewoon rende het daarna verder, hoekig en bezeten.

‘Zoals jij net zo treffend demonstreerde.’

Toen was Maartje een poes die gevangen moest, en een hert met een gewei. Theodoor klom in een boom want dat was goed voor bomen. Er huisden heksen in de boomgaard, bezemstelen met achterlichtjes, en toen ze door de dovenetels waadden om ze te vangen, vond Maartje dat Theodoor haar dragen moest.

Even later zaten ze windstil verpakt te praten tussen grijsbruine volkstuintjes. Ze spraken over de tijd. En omdat Theodoor vergeten was dat hij het de voorgaande avond verteld had deed hij nogmaals het relaas van de stationschef met de twee klokken. Ieder volkstuintje was voorzien van een klein houten huisje. Zo'n huisje te hebben, om iedere dag heen te gaan, 's ochtends, met je actentas over straat naar je werk. Hier kon je de hele dag schilderen en schrijven wat je maar wilde. Het raam wijd open, om de roodborst toegang te verlenen. De roodborst had schrijnende verhalen in portefeuille. Arjen had ze eens een zieke jonge zwaluw in de maag gesplitst en Theodoor een jong eendje. Ze wisselden de verhalen uit, en toen ze uren later uitverteld waren vloog de roodborst over en kweelde pesterig:

‘Daar zitten jullie nu in het lange gras, Maartje is nog steeds de heks, en de ober op de geruisloze rolschaatsen wil maar niet komen.’

Ze hadden witte wijn besteld.

‘Als ik hier een huisje heb,’ zei Arjen dromerig, ‘en ik weet dat er hier mensen komen wandelen als wij, dan zal ik op deze plek gaan zitten, aan een tafeltje met daarop een koeler

[p. 32]

vol met flessen witte wijn. Dat moet iets zijn.’

Zo zou het gebeuren, zag Theodoor in die zachte ogenblikken. En zo gebeurde het. Later kocht hij met Maartje witte wijn bij de SRV, en nog weer later dronk hij met Ingrid en Arjen de flessen leeg. Ze zaten op de drempel van het atelier, en niets wat God geschapen had bleef onbesproken.

Om drie uur 's middags - Maartje, Ingrid en Arjen waren voor een uurtje naar bed - trok Theodoor zich terug in de tuin met pen, papier, en de resterende halve fles wijn. En hij begon een brief:

Lieve Hanny,

Wonderschone dagen! Dat zijn schone dagen die je besluit met de beschrijving ervan. Zojuist heb ik een kruipwilgje geplant in de tuin van Arjen en Ingrid. Ik had het ontvreemd uit de boomgaard waar wij vanmorgen een wandeling maakten. Met de schop heb ik het kuiltje gegraven, met m'n handen heb ik aarde rond het stammetje aangedrukt. Ik heb m'n handen niet gewassen, ze ruiken zo lekker. Ik heb een plaat van de Lovin' Spoonful opgezet en drink mijn tweede fles witte wijn van vandaag. Het licht heerst onbarmhartig over de polder, wind en water. De weerspiegeling van het riet.

Lieve Hanny,

Wij worden slechts verliefd om ooit te kunnen sterven. Het is dan ook de liefde die mij aanzet tot dit schrijven. Want weemoed vraagt om woorden en de geuren kwamen terug. Uit het niets duiken ze op, met naam en toenaam zetten ze mij terug naar waar ik altijd wilde zijn: de tijd waarin ik nog vooruit liep. De scherven van die tijd gaan verspreid door het land. Soms zijn zij de smaak op het achterste van de tong, soms de lichtval in een tuin die ik nooit zag.
Maar bedenk dat niets ooit de herinnering aan zichzelf droeg.
Niets blijft, maar alles blijft bewaard. Eén blad in de nieuwe tuin is de oude tuin; de geur van één appel is zeven jaar op de appelzolder; één hoge giechel is alle meisjes. Het is de liefde die mij aanzet tot dit schrijven. Ik zal geen naam verzwijgen.

Lieve Hanny,

Het was warm en goed in het landelijk atelier van Ingrid en Arjen. Geen gezeur, maar drank. Hoge witte wanden, en de ontroering om het weerzien op dit jaarlijks terugkerende gebeuren. Met z'n dertienen zaten we rond de tafel. Er viel niets aan te doen, we waren met z'n dertienen. Er was muziek, en veel te vroeg maakte ik de stap van bier naar jenever. Ik was moe, en haast iedereen...

Verder kwam Theodoor Warm niet met zijn brief. Arjen riep hem met klem weg uit zijn eenzaamheid.

Tien minuten later stonden zij trappelend en elkaar op de schouders slaand naast de kleine transistor-radio in het atelier.

‘Hij pakt Van Impe! Van Impe is van zijn fiets gelazerd! Hij pakt Van Impe! Kuiper wint de Tour!!!’

En even, heel even maar, drong zich aan Theodoor de gedachte op van de man van de schiettent. Die in het hoge, hoge gras lag. Hij sliep, en god weet wat hij droomde.