Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 19]

Paul van Ostaijen herdacht^*
Paul Joostens

Paul Joostens in zijn artelier, omstreeks 1930.

De vooroorlogse P.V.O. heb ik nooit gekend. Wel heb ik geheugen van een lokale legende (?) over het bestaan van een heel jong libertijnsman in excentrieke kleedij. Pas later leerde ik de schrijver van Music-Hall met zijn Mac-Farland kennen. Het was tijdens de bezetting toen het boek van Gleizes en Metzinger ‘Du Cubisme’ tussen de schilders van hand tot hand overging en ons door P.V.O. in persoon werd toegelicht.

Wij kregen aldus een zonderlinge P.V.O. te zien, een soort woordvoerder die ons de theorie voorhield. En zijne typiese verschijning als prekende Christus boeide ons vooral. Daarop volgden de ballingschapjaren. Thans voerde P.V.O. de rol van Paus van Halensee die zijn bulla's over de wereld liet rollen en wij kregen het gepantserd of geëmancipeerd kubism. Onnoodig te zeggen dat de kunstenaars nooit in de gelederen der Tucht marcheeren. De commandos brachten scheuringen, dwalingen, ketterijen en ongehoorzaamheden te weeg. Ik vergat dat Halensee-Avignon toen ook door een boze geest bestookt werd met name Mijnheer Zus en Zóó. Van dit alles blijft ons de herinnering der merkwaardige debatavonden en eene reeks vertellingen:

Tekening die Van Ostaijen in 1920 naar zijn Antwerpse vrienden stuurde. ‘Moeder hier/zit/de veelbelovende knaap/te midden protestantse feldwebels en professoren’, schreef hij in Vers 5 uit De feesten van angst en pijn.

Spontane vondsten - Hoe het scheepsbouwmateriaal te rusten ligt aan de dokken - De wijze waarop Mijnheer Zus en Zóó zijn hoedje afneemt - Hoe de rijstpapexpeditie dan toch weer een list van de Flor was - Hoe de vier eunuquen zich gedroegen bij het attractienummer der Oosterse danseres van Oude-God - Of de wolven van Marc gezien of niet gezien waren in het bosch - Hoe drie Antwerpenaren in de Noordstatie te Parijs aankomen - De geschiedenis van ‘la femme grecque’, enz.

Al deze ‘faits-divers’ tooverde hij ons geregeld precies voor met al het karikaturale der situaties - als luistert kinderen, vader zal het nog eens vertellen... Zoo ontdekten wij Asta Nielsen kinoster - niet waar P.J.? Ja P.V.O.

Het zou onvoldoende zijn te zeggen P.V.O. was dit of dat. Wij kennen de prediker P.V.O. van 17, bij zijn terugkomst uit Duitschland scheen hij ons anders toe. Misschien is het aan de Berlijnsche Panopticums toe te schrijven dat wij nu een ‘fantôme de l'opéra’, een vliegende Dokter te zien kregen. Hij beweegt zich in de artificieele mecanische lucht der Max Ernst Produkten. Verdoofd schijnt zijn leven, maar altijd de mode getrouw houd zijn kleeding gelijken tred met zijn innerlijke opvatting.

* Uit: Vlaamsche Arbeid jrg. 23, 3/4 (1928)

[p. 20]

Karikatuur die Paul Joostens naar Van Ostaijen stuurde na de geboorte van Flor Jespers' eerste zoon in december 1918.
V.l.n.r. Stan van Ostaijen, als van de IJzer teruggekeerde soldaat; Paul Joostens, die door Van Ostaijen in een artikel met de H. Fransiscus was vergeleken, Flor Jespers, zijn zoontje ‘Joppe’, zijn vrouw Olympe; Paul van Ostaijen als de ‘Paus van Halensee’ en zijn vriendin Emmeke.

Of was het de gemeene stomme miskenning zijner landgenooten die Hem einde raad deed alles prijsgeven om een gesimplifieerd geluk bij Domino en koffie? In Boonekamp beursluiveilige Haven tikt ook een klokje, zooals nergens, voor versmoorde profeten. Het is begrijpelijk dat P.V.O. ondermijnt door de kwaal die hem had aangetast ten slotte nerveus en prikkelbaar werd. Onverbiddelijk in zijn principes woog zijn stalen blik de toestand scherp sarcastisch.

Maar dit laat niet weg dat P.V.O. van huize uit en door storm en drang door (dit heeft hij de puberteitlyriek vóór) toch een godsdienstig karakter blijft. De banken van zeker scholen hebben dit aan dat men gebrandmerkt blijft. Zoo Hij - en men draagt dezen stempel tot het graf. Graag jongleert hij met godsdienstige symbolen in het alledaags gebeuren. Kelk, offerande, kruis zijn Hem dierbare motieven.

Typies ook zijn pushingball kritieken tegen de puberteitlyriek in Vlaanderen die ten slotte sympathiek uitvallen voor de afgetakelde. Hier gaat Hij te werk als een Jezus met de kooplui in den tempel. Maar wij waarderen bij anderen slechts dat wat we in ons vinden. Als een kritieker over een schilder schrijft dan is het gewoonlijk naar het evenbeeld van den schrijver. Zóó het Franscisusbeeld dat Hij P.V.O. mij P.J. op de schouders drukte in 17 (Zie Vlaamsch Leven).

Kunstenaar van uiterst godsdienstigen aard: zijn werk is het resultaat van lange mediteeringen over het eeuwige ‘waarom’ der dingen. Zijn denken, zijn leven dus zijn werk is zwijgzaam naar binnen gebald. Over zijn werk ligt het mediteerend-ingetogene, Rijk van een innerlijke rijkheid. Godsdienst in dezen diep innerlijken zin is de hoogste vorm van rijkdom. Als de prediking van den heiligen Franciscus van Assisen, een hoogtepunt van godsvrucht; de ziel saamgedrongen naar de goddelijkheid. Het is de vlucht naar de goddelijkheid evenzoo volledig even diepinnerlijk als de prediking van den kunstenaar.

Zoo P.V.O. in zijn Sienjaal. En zijn deze woorden niet vooral op U toepasselijk, o, piëteitsvolle dichter?

Ik hoop, profeet Paul, kortelings het plaatsje van gevangenisalmoezenier te komen bekleeden, mits gij zoo vriendelijk waart mij dit hierboven te bespreken. Wellicht zetten wij dan ons gesprek over onze Asta en de bootjes voort.

Deus nobis haec otia fecit...