Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 117]

In plaats van een verdrietig verhaal over pers-breidel, preventieve censuur en verschijningsverboden volgt hier een vertaling van het artikel Onze Pers dat in januari 1978 werd gepubliceerd in het studentenblad van de Technische Hogeschool van Bandung. Het werd geschreven door M.A.W. Brouwer, een psycholoog van Nederlandse afkomst. Brouwer schreef in het begin van de jaren zeventig veel gelezen (en later gebundelde) artikelen voor het vooraanstaande Indonesische dagblad Kompas, waarin hij op vaak niet mis te verstane wijze de wanverhoudingen in de Indonesische samenleving aan de kaak stelde. Die artikelen verschijnen nu niet meer en de reden valt niet moeilijk te raden.
Dat Onze Pers gepubliceerd mocht worden, lijkt paradoxaler dan het is. Januari 1978 was in de periode vlak voor de herverkiezing van generaal Suharto tot president. Vooral studenten durfden zich te roeren en waagden het, zaken aan te kaarten op een manier die tevoren ondenkbaar was en al spoedig weer ondenkbaar werd: de studentenonrust werd op zeer gewelddadige wijze weggewalst. Het glimpje van vrijheid van meningsuiting waar Brouwer hier op zijn eigen, puntige wijze voor pleit verdween weer onder de grond.
De goede journalisten moesten opnieuw hun toevlucht zoeken in artikelen en nieuwsvoorziening met een dubbele bodem, het enige middel dat de Indonesische journalistiek nog rest om iets van kritiek te kunnen spuien. Ze zijn er zeer subtiele meesters in geworden.

Onze pers^*
m.a.w. brouwer
Vertaling: Pramudya werkgroep, Leiden

Er wordt wel eens aan Mochtar Lubis, aan Hafas en aan andere kritische mensen gevraagd waarom ze nooit meer in kranten schrijven. Lubis heeft daar ooit op geantwoord dat hij natuurlijk wel schrijft, maar dat niemand het drukken wil. Dat is een juist antwoord. De kranten hebben hun eer verkocht door geld te lenen van de regering. Precies als een hoer haar lichaam verkoopt aan de meest biedende, zo heeft onze pers de waarheid verkocht aan de meest gulle gever. Geld maakt vrienden, zoals dat heet.

In het oktobernummer van het blad Prisma legt Jakob Utomo van het dagblad Kompas uitvoerig uit dat een redakteur precies als een kind is dat zijn voet in een rivier steekt: als hij gebeten wordt door een kreeft rent het meteen naar zijn moeder. Als dat dan de vrije pers moet voorstellen, dan kan zo'n kind maar beter niet naar de rivier gaan, maar lekker thuisblijven bij zijn moeder. Dan kunnen onze redakteuren beter ondubbelzinnig de stem van de regering worden. Kranten als Kompas hebben prachtige gebouwen, maar de persmensen zijn verraders van het volk en werktuigen van manipulatie.

Van dat kostbare graf in Solo wordt gezegd dat het niet voor de familie van de President is, en dat het dus ook niet bekostigd wordt met geld van de Jalan Cendana; maar met welk geld dat graf dan wèl betaald is, dat durft de pers zich niet af te vragen, en evenmin of daar misschien een bedelaar zal worden begraven, die leefde als een hond maar begraven zal worden als een vorst. Van onze heer Z.H. Ibnu Sutowo, de vroegere direkteur van Pertamina, wordt geregeld verteld dat hij huisarrest heeft, en tuinarrest, en keukenarrest, maar er wordt niet verteld dat hij golf speelt in Kuala Lumpur en ook niet hoe dat nou mogelijk is als hij huisarrest heeft. We krijgen te horen dat er in Priok 34.000.000.000 Rp. verduisterd is, inderdaad vierendertig miljard rupiah, maar wie de misdadigers zijn die al dat geld verduisterd hebben, dat wordt er niet bij verteld, en ook niet wie er zijn voordeel mee heeft gedaan. Journalisten zijn precies als clowns: ze stelen een olifant, en als de politie hen dan vraagt waar ze met die olifant heen gaan vragen ze vol verbazing: ‘welke olifant bedoelt U?’ Dat mooie graf voor de vrouw van de President - iedereen praat er over - kost slechts 500.000.000 rupiah, maar geen journalist die zich afvraagt wat dat ‘slechts’ nu eigenlijk betekent.

Onze pers is kort van memorie. Een zaak die 's maandags verbazing wekt, is dinsdags al weer vergeten. En terwijl er zoveel belangrijke zaken zijn, wordt de inkt van de druk-machines gebruikt voor verhalen over taal, kunst, en kletspraat van rechtsgeleerden.

* Uit: ‘Kampus, karya dan opini inteligensia muda ITB Bandung’, januari 1978.

[p. 118]

De pers heeft twee funkties: informatie geven en kritiek leveren.

Informatie van de regering aan de samenleving en van de samenleving aan de regering. Kritiek is de stem van het volk dat heel goed het verschil weet tussen waar en vals, goed en kwaad. Er bestaan nogal wat misverstanden over die twee funkties. Informatie die His Master's Voice is, is geen informatie, maar puur bedrog, en de misverstanden die bestaan over de vraag wat precies kritiek is, zijn nog veel verbijsterender. Ik ben eens een keer samen met een aantal studenten uitgenodigd door een generaal wiens kind geslaagd was voor een examen aan onze Fakulteit. Meneer was allervriendelijkst, maar plotseling gooide hij het over een andere boeg: hij had ons tijdschrift Kampus gelezen en dat had hem bepaald niet kunnen bekoren. ‘Jij komt uit Nederland, waarom heb jij geen kritiek op de toestanden daar?’ En dat is nou precies het gevaar voor mensen als Hafas, Mochtar Lubis, Rendra, Nasution, Aini en Syahrir. Ze worden beschouwd als kritikasters, mensen die alleen maar slechte dingen willen zien en alleen maar op negatieve manier zaken naar voren willen brengen, opdat het land in verwarring geraakt, de kommunisten de macht overnemen, het volk en het leger van elkaar vervreemd worden en uiteindelijk Juliana weer vorstin wordt.

In werkelijkheid is het de bedoeling van deze mensen om de vrijheid in te vullen die in 1945 tegen zo'n hoge prijs bevochten is. ‘Vrijheid? dat probleem valt wel mee. Zal ik het je op een papiertje geven? Het is zonder vrees voor de politie leven en hardop praten in een vol café’ (Carmiggelt). Zolang de mensen bang zijn voor de politie en voor al die geheime diensten, zijn we niet vrij.

Hier in Bandung op de Jalan Braga zien we soms mensen lopen die nog viezer dan honden zijn, ziek en halfnaakt. En daarnaast staat dan het huis van Hasyim Ning dat 3.400.000.000 rupiah heeft gekost. En niemand vindt dat blijkbaar raar. In de koloniale tijd woonden de kolonialen in paleizen, landhuizen en villa's en de inlander zat gehurkt langs de rivier. Daar heeft de Vrije Pers een funktie.

Natuurlijk wil dat niet zeggen dat alles bij de regering voor de deur moet worden gelegd. Dat zou alleen maar een voortzetting zijn van de koloniale tijd, toen alles van de regering werd verwacht. Die mensen daar op de Jalan Braga moeten worden geholpen door partikuliere instanties, en wij als partikulieren moeten zo veel mogelijk zelf regelen. De jurisdictie van de regering houdt zich immers bezig met het algemeen belang, en wat de samenleving zelf kan regelen moet de samenleving ook zelf regelen. Het volk moet zoveel mogelijk door partikuliere instanties geholpen worden, maar het moet ook zijn stem kunnen laten horen. Dat is de stem van een Vrije Pers, Nationaal en moedig.

Als er 's maandags iemand wordt doodgeslagen in de gevangenis, moet dat dinsdags met grote koppen in de kranten kunnen staan, als het nauwkeurig gecheckt is. En dat is alleen mogelijk als de kranten financieel niet aan de een of andere instantie gebonden zijn. Als ze drie-vierde van het kapitaal lenen van een ministerie, hoeven we niet te verwachten dat ze hun mond erg wijd zullen open doen. In ons land is Vrijheid een zeer relatief begrip. Dat blijkt wel uit de kranten die op de kampus kunnen verschijnen. Onze nationale Pers heeft daar blijkbaar een ander idee over, ze is feodalistisch en laf.

Naar de rivier rennen mag best, en dan je voet in het water steken is uitstekend. Maar als je dan gebeten wordt, moet je niet meteen naar je moeder rennen. Die beet is nu eenmaal de prijs die moet worden betaald voor de Vrije Pers.

Een diktatuur begint altijd met het uitschakelen van de nationale pers - in Argentinië werd de hoofdredakteur van La Prenza gearresteerd, in Zuid-Afrika liet Vorster journalisten arresteren en Hitler liet een dag na zijn machtsovername de redakties van alle onafhankelijke kranten gevangen zetten.

Het volk heeft onafhankelijke informatie nodig. Vanaf 1960 tot aan de Malari in 1974 kochten niet-akademici op het grote plein in Bandung bij voorkeur de weekbladen van de studenten; ze wilden graag lezen wat de grote kranten niet publiceerden.

Lucht, water, eten en een Vrije Pers zijn de primaire behoeften van een menselijke wereld.