Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 37]

De kindervrienden
-Vertaling Paul Beers-
Marian Pankowski

Als je in volle vaart naar Alsemberg snelt, ben je er in een mum van tijd. Maar rij je normaal, rustig, dan moet je wel aan je linkerhand de kroeg ‘In de Drie Koningen’ zien.

Vóór het ziekenhuis zou ik er nooit een voet over de drempel hebben gezet, want ik liep naast mijn schoenen van trots, een trots die God en de mensen beledigde: ik zag mezelf niet als een flapdrol. Maar na het ziekenhuis hoéfden ze me niet meer in de garage, want ik had de bibberatie: ik was niet in staat een schroef aan te draaien of fatsoenlijk te helpen met het plaatsen van een motor. Dat is de reden dat ik sinds een jaar werkloos ben.

Als ik de ‘Drie Koningen’ betreed, komt de baas, een weduwnaar, vanachter zijn buffet tevoorschijn om me de hand te drukken; met zijn andere hand geeft hij me een klapje op mijn rechterschouder en zegt:

- Hoe gaat 't, Kareltje?

Er valt bijna geen woord, want ik weet in het Vlaams niet meer uit te brengen dan ‘is er nog nieuws?’, ‘gaat wel’, ‘er komt regen’, ‘een biertje’. En uit is het met de conversatie. Eén is er die ik uit m'n buurt hou, een slager. Je zit lekker op je gemak, je drinkt je biertje, en daar komt hij aanzetten, de vleeshouwer. Hij komt zó binnenvallen, in het tenue waarin hij zijn waar aan de man brengt, en natuurlijk heeft hij het warm. Ik hoop maar dat hij in z'n hoekje blijft en me met rust laat. 'n Week geleden, toen hij zijn biertje op had en iedereen ‘saluut’ had gezegd, gaf hij me een knipoog, alsof hij me iets te zeggen had. Ik ga met hem naar buiten, ik glimlach beleefd, maar hij drukt zijn vinger tegen zijn slaap en draait ermee rond, terwijl hij tegelijk gefluit laat horen. Ik wilde hem iets antwoorden, maar mijn woede snoerde me de mond en ik ging het café weer binnen. Aan het buffet en rond de tafeltjes ligt iedereen dubbel - iemand moet een hele goeie hebben verteld.

Ik mag ze graag, want ze zijn vriendelijk en altijd opgewekt. En als ze opstappen, geven ze me in het voorbijgaan allemaal een klap op m'n schouder en brommen me iets toe als ‘hou je goed’. Of ze zeggen me iets dat met vrouwen te maken heeft, maar dat heb ik minder graag. Want voorzover me dat interesseert - met wat ik aan steun trek zou ik geen gezin kunnen onderhouden. Dus waarom zou ik een meisje duperen door haar een huwelijk voor te spiegelen? Trouwens, vrouwen zijn allemaal niksnutten en slonzen. Elke morgen als het meisje van de kamerverhuurster me een kom warm water op mijn zolderkamer komt brengen, word ik onpasselijk als ik dat puisterige koeiehoofd met metalen krulpennen zie. Ach, laat me niet lachen. Dat - mijn verloofde!? Nee, stel je voor!

Maar om op de ‘Drie Koningen’ terug te komen: op een dag kom ik binnen, en ze gaan tekeer! Ze gaan zo tekeer dat het leek of ze elkaar elk moment te lijf zouden gaan. Alleen, rond de twee die schreeuwden brulden de anderen van het lachen. Dus voelde ik me al meer op m'n gemak. En als ze me zien, roepen ze om 't hardst:

- Kom, Kareltje!

- Kom, Polak!

En ze blijven me op m'n rug slaan en schreeuwen:

- Daar heb je de scheidsrechter!

- Kareltje, jij bent de scheidsrechter!

En uiteindelijk legde degeen die een beetje Duits spreekt me alles uit:

- Ze gaan een wedstrijd houden, zegt hij. Gust is een drinker en Victor is een drinker. Maar Victor beweert dat hij de grootste drinker van de twee is. Ze gaan een wedstrijd doen, en jij, Kareltje, moet scheidsrechter zijn. De jury, dat ben jij. En die dag drink je gratis. Nou? Gut?

- Gut! antwoordde ik. Er ging een geloei op van vreugde. En de baas, dat wil zeggen de eigenaar, hij die me zo vriendelijk gedag zegt als ik zijn café binnenkom, haalde de kalender van de muur en wijst me met zijn vinger:

- De achttiende, om elf uur 's avonds, als de laatste klant opstapt, gaan jullie ook naar buiten. Ik laat het rolluik zakken, maar ik doe de deur open die op de tuin uitkomt en daar komen jullie weer door naar binnen. Verstanden, Kareltje?

- Verstanden, zeg ik, want ik had wel lol in hun wedstrijd.

Als voorschot op mijn arbitrage kreeg ik een biertje-van-hier aangeboden, van het duurdere

[p. 38]

soort dat naar kersepit ruikt. Daarna draaide mijn hoofd een beetje. En Gust zegt op het moment dat ik wegga:

- Wacht even, ik loop jouw kant op.

We liepen een tijdje, en hij:

- Je wilt misschien wel 'n stukje bij me eten? En hij slaat me op m'n rug.

Wat ik daar 'n vlees naar binnen heb gewerkt! Ik dacht dat ik plofte. Ervan afgezien dat hij me ook nog een glaasje met iets sterks heeft ingeschonken. Daarna bracht hij me tot aan de deur, en tenslotte kuste hij me nog op m'n mond, als een broer.

De achttiende was een zaterdag. De mensen zaten te drinken. De slager was degene die het langst bleef. Hij bazelt, bazelt als een ouwe gek. Ik dacht dat hij er nooit vandoor zou gaan. Toen hij wegging, gaf hij me opnieuw een knipoog, maar ik schudde van nee. Wij, dat wil zeggen Victor, Gust en ik, stapten op. Maar niet echt. De baas had het rolluik nog niet helemaal neergelaten, of we waren al in de keuken. En daarna kwam Jules, een grote tuinman, helemaal grijs. En Ignace, de loodgieter - maar de vader, want de zoon zit achter de meisjes aan. En Lucien, de duivenliefhebber. En we wachtten.

De baas komt eraan, maar we horen een soort dim-dom, dim-dom dat steeds luider klinkt: hij rolt een mooie grote ton de keuken in. Hij schroeft een kraantje in het spongat en probeert een paar keer, tot het eruit spuit. En aantreden voor de eerste ronde!

De ene pint na de andere! Hij bedient iedereen in één moeite door, maar de pint van Gust telt. En die van Victor ook. Het is begonnen.

Victor zuipt, met grote teugen. Hij drinkt als een zwijn. Maar Gust proeft op z'n gemak, kalmpjes aan. En na iedere pint haalt hij diep adem. De baas schenkt maar door, en ik noteer na iedere ronde met krijt de punten op het kleine biljartbord. Een streep voor Victor, een streep voor Gust. Een streep voor de een, een streep voor de ander. En na iedere serie van vier, de vijfde schuin er doorheen. En zo maar door! Zet 'm op, jongens!

Na de zevenendertigste is Victor zo rood als een Spaanse stier. En rond, met hele kleine oogjes.

- Je geeft 't op? vraagt hij aan Gust.

Arme Gust, die zijn vijfendertigste nog niet naar binnen heeft, schudt van nee. En als zijn glas leeg is, vraagt hij aan de baas:

- Chef, geef me een lege ton.

En de baas

- Waarvoor?

En Gust:

- Geef maar, je zal wel zien.

En de baas:

- Is 't voor de wedstrijd?

En Gust:

-Ja.

De baas ging naar buiten en kwam terug met een lege ton. Gust stond op van zijn stoel en rolde de ton tot vlak voor Victor, de spon naar boven. Hij ging schrijlings op de ton zitten en friemelde in zijn broek. Hij haalde zijn ingeslapen vogeltje tevoorschijn, helemaal roze, helemaal mollig, en stak het of er niets aan de hand was in het spongat. En het gezelschap brulde het uit.

- Hij vrijt!

- Z'n huwelijksnacht!

Hij steekt zijn vinger op, als de heilige Johannes. En plotseling, pss, pss, pssss! ruist het water tegen het eikehout - mijn beminde, zie daar is ze! We schudden van het lachen, en Victor met ons. Maar Gust strekt zijn arm naar zijn achtendertigste pint. En Victor begint aan zijn veertigste, met eindeloze voorzorg. Maar de veertigste verstikt hem en wurgt hem: het is duidelijk dat het de laatste is.

Dan wendt men zich naar Gust. Hij geeft zich waanzinnige moeite om de negenendertigste door te slikken, maar hij blijft glimlachen. Er is niets te horen dan het geluid van de twee stralen: de ene wanneer de baas de glazen vult, de andere, het helderst, wanneer Gust het teveel van zijn privé-tonnetje overgiet in de ton van eikehout. Nu laat ook hij het afweten.

- Eenenveertig! zeg ik.

De baas wil Victor weer een pint inschenken, maar die maakt met zijn hand een teken dat hij niet meer kan. En hij laat een verschrikkelijke boer! Iedereen begint weer te lachen, en de baas zegt tegen me:

- Kareltje, maak de resultaten bekend!

Ik sta op en pak de rechterhand van Gust (de linker had hij me niet kunnen geven, want die was het vogeltje aan het afschudden), ik steek hem in de lucht en verklaar:

- Gust... prim... prim... Gust: prima donna!

En zij, ze kunnen niet meer van het lachen, ze hebben tranen in hun ogen, zo komisch hebben ze mijn kleine lapsus gevonden. Ze slaan me opnieuw op m'n rug, en sinds die avond ben ik nog meer bevriend met ze geraakt, maar vooral met Gust.

Gust is niet getrouwd. Hij repareert horloges voor een horlogemaker. Hij woont bij zijn oude moeder.

Vaak zegt hij tegen me:

- Kom 'ns bij me langs, Kareltje!

Dan zoek ik hem op en vertellen we elkaar alle mogelijke verhalen. Steeds minder met gebaren, maar als het nodig is wil het nog wel eens voorkomen.

Het is eind november geworden. De avonden zijn langer, ik heb koude knieën, en de kachel moet aan één stuk door opgegooid worden. Maar bij Gust is het een paradijs. Er staat altijd een glaasje voor me klaar, en ik zie het vuur flikkeren.

Gisteren wilde ik hem vertellen over Sint Andreas bij ons, als ze gesmolten lood in het water gooien, en daarna in de schaduwen op de muur de toekomst lezen. Maar Gust begreep er

[p. 39]

niets van. Hij luisterde en luisterde en zei toen:

Marian Pankowski / Foto: Marek Holzman.

- Beste Kareltje, je bent vast abuis... Sinds de wereld bestaat heeft nog nooit iemand gesmolten lood in een waterbassin gegooid! Daar zijn smeltkroezen en gietvormen voor!

Toen heb ik 't maar gelaten, want hoe moest ik 't hem uitleggen... En om me te troosten zei hij:

- Over een week, op hetzelfde tijdstip, zul je me niet meer herkennen!

En hij lachte zoals hij dat doet, met een dunne iele stem. Ik zeg niets, maar mijn ogen worden zo groot als schoteltjes. En hij zegt:

- Dan heb ik een witte baaaard... en een witte snooor...

Ik frons mijn voorhoofd om te laten zien dat ik er niets van begrijp. Dan slaat hij me op mijn dij en legt uit:

- Dan ben ik Sint Nicolaas.

- Aaah! en gerustgesteld trek ik weer een gewoon gezicht.

- De winkel op de hoek, hè, die dikke vrouw, wel, dat is mijn tante. Bij haar geven de klanten zich op, dat wil zeggen dat ik op Sinterklaasavond bij ze langs moet gaan. Ze laten de pakjes met hun adres achter, en als het donker wordt stop ik die in een karretje. Maar ik ben vermomd en gegrimeerd, ze kunnen me niet herkennen! En ik heb een rode mijter op, met een verguld kruis, en alles en alles... Dan ga ik van deur tot deur... en telkens krijg ik een kleinigheidje... Maar jij, Kareltje, hou jij van kinderen?

- Ja, antwoordde ik, maar alleen van grotere.

- Net als ik, glimlachte Gust. Maar het liefst heb ik jongens, want die klimmen als katten op de daken, die lopen op hun handen... Als zo'n joch me het horloge van zijn vader brengt, gaat hij naast me zitten. En het kereltje stelt me vragen die helemaal niet dom zijn, over dit of over dat... Een meisje zou er de helft niet van begrijpen. Maar waar ik het meest van hou is van Sinterklaas spelen!

- Je bent dus een kindervriend, zeg ik.

- O jaaa...

Gust neemt een slok, en plotseling houdt hij in:

- Zeg Kareltje, misschien zou je met me mee kunnen gaan? Je zou op het karretje kunnen letten... Of wacht 'ns even... als ik je nu 'ns als Zwarte Piet vermomde? Wat denk je ervan?

- Goed idee! antwoordde ik, waarom niet?

Dat was afgesproken.

Zaterdag ging ik direct na het avondeten naar Gust. Hij was zich aan het scheren, en zijn oude moeder naaide een nieuw kruis op de mijter, omdat het kruis van verleden jaar vol koperroest zat. Daarna borstelden we de mantel van Gust. Zijn rubberlaarzen waren al gewassen en met olijfolie glanzend gemaakt.

Ook mijn vermomming was tot in de puntjes

[p. 40]

verzorgd: een broek van zwart fluweel en een glimmend overhemd. Van een postbode die ze kenden hadden ze zijn wijde zwarte cape geleend. En, lieve God, het weerzinwekkende masker dat op tafel lag, was ook voor mij. Een echte varkenskop! Ik kleed me aan, alles in orde, maar toen ik mijn neus op de spiegel drukte, met mijn masker... bah! wat afschuwelijk! En Gust maar lachen met zijn iele stem, en zijn oudere moeder net zo, maar met een nog ielere stem...

We gingen via de tuin naar buiten, want op de trottoirs, voor de winkels, was het razend druk. Ik span me voor het karretje dat zich in de garage bevond (het was zelfs niet zwaar), en we banen ons een weg naar de rijweg, naar de villa's van onze klanten.

Het regent, het motregent, het miezert. Maar het maakt niet uit, we zijn in optima forma. Een auto verblindde ons, en we weken uit naar de kant van de weg. Nog een klein stukje, dan gaan we een parallellaan op. Gust neemt het bovenste pakje en zegt:

- Wacht hier op me.

Voor de villa onttrekken de thuja's hem aan mijn oog. Een bronzen belletje, vlakbij. Dat is Gust. Nu moet er open zijn gedaan, want er schijnt licht door de gaten, tussen de thuja's. Stilte... Ik geloof dat ik de stem van Gust hoor. En plotseling de blijde, blijdere, nog blijdere kreten van een kind, van kinderen, van mevrouw en mijnheer en Gust en kinderen en - de thuja's zijn weer donker geworden. De laarzen van Gust knersen op het grint.

- Prima. Die hoefde niet bang gemaakt te worden. Maar bij de volgende moet je dichterbij komen, en als ik met mijn vingers knip, spring je tevoorschijn en je verstopt je direct weer... begrepen?

Het was een huis met een trapje. Drie treden aan de ene kant, drie treden aan de andere. Er was ook een thuia. maar niet meer dan een. Rrrring... want deze bel was electrisch. Gust staat daar, ik achter de thuja. De moeder doet open, maar achter haar begint een ventje te schreeuwen: ‘Sinterklaas! Sinterklaas!’ en het geluid van een opengaande deur is te horen. En Gust vraagt de kleine met de temerige stem van een pastoor op de preekstoel:

- Hoe héééét jij?

En het jongetje, zo'n vier jaar oud, het haar blond als krullen van elzenhout, antwoordt met een heel klein stemmetje:

- Pi-tou.

En Gust, met zijn iele stem:

- En... ben je braaf geweest?

- Jaaa! antwoordt de kleine, die het pakje onder de arm van Gust ziet. De moeder geeft Gust een overduidelijke knipoog, over het hoofd van het ventje heen. Maar de vader, achter uit de vestibule:

- Hé daar? Is dat wel waar?

Het jochie raakt helemaal van z'n stuk. En de moeder geeft Gust opnieuw een teken, maar deze keer doet ze heel krachtig haar hoofd omlaag om te kennen te geven dat het genoeg is, dat het zo goed is, dat Gust het pakje kan geven. Maar hij gaat door:

- Braaf zijn hoor, anders...

En hij knipt met zijn vingers. Daar wachtte ik op. Ik schiet overeind, spring tevoorschijn, en daar sta ik voor ze.

- Ha-haaa! en ik stootte een duivels gelach uit. Ik hield mijn klauwen onder de neus van de kleine, en hup! ik was weer weg.

Mijn God, wat een consternatie! Mevrouw kreeg de schrik te pakken en slaakte een gilletje alsof ze de hik had. De kleine jongen rende weg. Mijnheer daarentegen drukt Gust de hand en zegt:

- Zeer geslaagd! Een echte poppenkast! Bravo, bravo!

En hij stopt Gust iets toe. Ik haal diep adem, helemaal in en helemaal uit, omdat ik een beetje al te bruusk heb gesprongen.

Daarna liep alles op rolletjes. Gust belt, ik geef hem het pakje. En direct verstop ik me. Hij brengt zijn verhaaltje: ‘Ben je braaf geweest?’, maar met iets te iele stem, zodat zijn toespraak slechts effect heeft tot vijf jaar. Vanaf zes jaar openen ze een krokodillemuil, en als Gust vraagt: ‘Ben je braaf geweest?’, antwoorden ze met: ‘Jaaaa!’

We zijn al bij het voorlaatste huis, en er resten nog maar twee pakjes in het karretje.

Grootmoeder staat op de drempel van de deur, met een jochie tegen haar rokken, en Gust weer:

- En... ben je braaf geweest?

De kleine ratelt als mechanisch speelgoed:

- Ja, ik ben braaf geweest. Pappa en mamma zijn nog niet thuis, want vandaag is het erg druk in de winkel. Wat heb je voor me meegebracht?

Gust is overrompeld: hij geeft hem direct zijn pakje. Het jochie loopt er zonder omhaal mee weg, maar Gust roept hem na:

- Wacht 'ns even! Wat zeg je dan tegen Sinterklaas?

Het kereltje legt zijn pakje op de grond en drentelt naar Sinterklaas. Gust opent zijn armen als de goede herder, buigt teder zijn hoofd, en als het jochie bij hem is, tilt hij het - hoepla! - in één beweging op en stopt het onder zijn mantel. De kleine kraait het uit, de grootmoeder lacht, en Gust zegt tegen het ventje:

- Heb je zin om met de kleine Jezus te spelen? Om te knikkeren? Nou, zeg 'ns?

En Gust lacht, maar ik hoor wel dat hij niet zo lacht als anders. De kleine voelt zich niet op zijn gemak:

- Ik wil m'n pakje.

En hij strekt zijn handen uit naar grootmoeder. Dan zet Gust hem weer op eigen benen en het kereltje loopt weg met zijn pakje. Naar de keuken. Hij komt direct terug en vraagt:

- Oma, 'n mes. Open maken! 'n Mes, oma,

[p. 41]

open maken!

De grootmoeder drukt Gust de hand, en ik hoor de deur dichtslaan en het gefrommel van het biljet dat Gust in m'n zak stopt.

- Prima! zegt hij tegen me, terwijl hij me een knipoog geeft. En hij houdt zijn handen in zijn zak. - En nu, Kareltje, let op! We gaan naar een kleine duivel! De moeder is weduwe, want de vader is omgekomen bij een ongeluk. En de kleine Michel is strontverwend. Als ik met mijn vingers knip, pak je hem beet! Alsof je hem mee wil nemen naar de hel. Begrepen?

De veranda is bedekt met wilde wingerd, alleen zijn er niet méér bladeren dan haren op een ei. Want het is december. Niets dan een verstrengeling van aardwormen en slangen, van kunstig vervlochten takken, omwikkeld met spinnewebben - een smerige grijze wirwar. Gust heeft al gebeld. Mevrouw. Een echte dame. Elegant, en een en al glimlach. Maar direct a1, nog voordat Gust zijn iele toespraakje kon beginnen, schreeuwt Michel:

- Sinterklaas, m'n pakje!

En Gust:

- Moet je dat niet netjes vragen? En... ben je wel braaf geweest?

Dan vliegt Michel Gust om de hals. Hij heeft maar één oog, het arme joch, ongetwijfeld ten gevolge van het ongeluk. Hij geeft Gust een kus, en Gust wikkelt hem in zijn mantel, want het is koud.

De weduwe kruist haar armen over haar borst en kijkt naar iets vóór haar, maar eigenlijk kijkt ze nergens naar. Nu lijkt het toch of ze wakker wordt, en ze zegt:

- Dank u wel, Sinterklaas, dank... - maar Michel laat haar niet uitpraten, want hij heeft mij gezien. Hij schreeuwt:

- Oooh, Zwarte Piet!

Dan knipt Gust, om onze eer te redden, eenmaal, tweemaal met zijn vingers. Ik kom aanrennen, en m'n weg banend trek ik afschuwelijke gezichten. Maar Michel is al onder de cape vandaan gevlucht. Hij rent me tegemoet! Dus laat ik mijn klauwen zien, met mijn meest helse gezicht, maar hij blijft doorhollen alsof er niets aan de hand is. Ik pak hem beet en slinger hem rond, maar hij heeft de grootste lol. Dan stop ik hem onder mijn cape en draai met hem rond. Plotseling krijg ik een idee en ik schreeuw:

- Naar de hel!

Ik ren de tuin in, hij nog steeds brullend van het lachen. En ik - want onder het rennen zal hij niets in de gaten hebben - ik zoek, ik zoek van onderen. Ik heb 't. Daar is het topje, want ik voel de kleine kers, en hier...

- Kom terug! roept Gust vanaf de drempel van de villa.

Ik ga terug, maar dat kost tijd, want ik kom van de hel. En de kleine vlijt zich tegen mijn hals aan, van opzij werpt hij me vast en zeker met zijn enige oog een fluwelen blik toe. En hij fluistert:

- Nog 'n keer... nog 'n keer...

Hij smeekt, hij zeurt... Hij heeft trouwens geen vader meer, het arme joch. Dus loop ik opnieuw een rondje in de tuin. En het kersje is ontwaakt. Hier is het ene eind, en daar het andere... kersje, visje, vingertje van de kleine Jezus...

Maar ik ga terug. Ik ben er. Ik geef het kind terug aan zijn moeder. Zij zet het op de grond, achter haar. Zij stopt ons ieder een biljet toe, Gust met haar rechterhand en mij met de linker.

- Dank u! zegt ze, en we horen de tranen die haar keel dichtknijpen en in haar ogen springen. De deur gaat weer achter ons dicht.

En wij, de handen diep in de zakken gestoken, wij kijken elkaar aan. En onze beide smoelen verwijden zich tot een steeds bredere glimlach.