Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 31]

Marian Pankowski

Marian Pankowski / Foto: Patrice gaillet.

Marian Pankowski werd in 1919 in Sanok (Poolse Karpaten) geboren als zoon van een metaalarbeider. Na het gymnasium volgde hij een jaar een officiersopleiding en studeerde hij een jaar Poolse filologie aan de universiteit van Krakau. In 1939 werd hij als frontsoldaat gevangen genomen, maar hij ontvluchtte tijdens het transport en werkte tot 1942 aan de zijde van zijn vader als metaalarbeider in Sanok. Dan wordt hij door de Gestapo gearresteerd wegens deelname aan het verzet, waarna hij tot het eind van de oorlog in verschillende gevangenissen en concentratiekampen verblijft. Na de bevrijding belandt hij in België, waar hij zijn studie aan de universiteit van Brussel voortzet. In 1950 haalt hij zijn doctoraal Slavische filologie en krijgt hij onmiddellijk een aanstelling aan de Université Libre als lector Pools, later gevolgd door zijn benoeming tot hoogleraar.

Na zich voor de oorlog eerst als dichter te hebben gemanifesteerd, publiceert Pankowski in 1955 een vijftal prozaschetsen onder de titel De getaande vrijheid. In 1959 publiceert hij in eigen beheer zijn tweede prozawerk, Matuga komt, dat na eerdere vertalingen in het Frans en Duits in 1978 In de Knipscheer in Nederlandse vertaling verscheen. Hierna volgden de novelle Beukenootje. Inmiddels is Pankowski zich meer en meer gaan toeleggen op het schrijven van toneelstukken, waarvan de eerste bundel als Théâtre Complet I in 1972 te Lausanne verscheen, in 1978 gevolgd door Théâtre Complet II. Opvoeringen van zijn stukken vonden plaats in Parijs en Genève. In 1972 verscheen in Londen zijn meest recente roman, Anjer in het blauw, die nu ook in Polen is gepubliceerd. Naast enkele nieuwe toneel-

[p. 32]

stukken voltooide Pankowski onlangs ook een aantal nieuwe verhalen en een lange novelle die binnenkort in Franse vertaling zullen verschijnen.

Met de boekenweek 1979 verschijnt bij uitgeverij In de Knipscheer de bundel Beukenootje en andere verhalen (vert. Paul Beers) die al de vroege verhalen van Pankowski, geschreven tussen 1959 en 1964 bevat. Hiermee zijn alle vroege verhalen voor het eerst in één uitgave ondergebracht.

Zoals Matuga, de hoofdpersoon van de vorig jaar met zoveel instemming ontvangen roman Matuga komt, het literaire alter ego is van de auteur zelf, zo zijn ook de wederwaardigheden van de hoofdpersonen in deze verhalenbundel voor een groot deel terug te voeren op Pankowski's biografie. Maar zoals Pankowski in zijn taal een simpel realisme ver achter zich laat, zo veroorlooft hij zich evenzeer dichterlijke vrijheden in het transformeren van het eigen leven. Zelf zegt hij: ‘Bijna alles wat ik schrijf is figuratief en staat in relatie tot de eigen ervaring, maar natuurlijk, ik vervorm, want waar zou de kunst blijven zonder die vervorming?’

In Pankowski's werk speelt het conflict tussen sociale rol en heimelijke binnenwereld een grote rol. Zo groot dat de innerlijke commentaarstem die aan dit conflict lucht geeft en die meestal een lucide, sterk demaskerend karakter draagt, tot een onvervreemdbaar stijlkenmerk is geworden. Of zoals Alain van Crugten het formuleert in een essay over Pankowski's toneelwerk: er is aan de ene kant een gefascineerd worden door een tomeloze vrijheid die tot in de chaos en het kwaad wordt nagejaagd, en aan de andere kant respect voor de regels die het maatschappelijk leven beheersen.

Pankowski beschikt over het talent van de typische verhalenschrijver: de snelle inzet van ieder verhaal, de trefzekerheid in het doseren van de spanningen, de levendige en levensechte dialoog, en het altijd perfecte slot.

Voeg daarbij dat deze intellectueel kennelijk genoeg onder het volk is geweest om niet van de volkstaal vervreemd te raken, terwijl in de beschrijvende passages altijd de dichter herkenbaar blijft - en daar is die speciale mengeling van proza en poëzie, van plechtig en triviaal, van decorum en erotiek, die Pankowski een oorspronkelijk schrijver doet zijn.

De hierbij afgedrukte verhalen Kikkers en bedelaars en De kindervrienden maken deel uit van de bundel Beukenootje.