Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 71]

Engelse kroniek
James Brockway

Aan nieuwe Engelse ‘fictie’ is beslist geen tekort: de nieuwe romans stromen maar binnen. Op het ogenblik ben ik tot bladzijde 54 gekomen van de 502 bladzijden tellende nieuwe roman van Iris Murdoch, The Sea, The Sea - haar negentiende en langste... tot dusver althans. Op alles wat ik las, nadat ik het boek telkens weer lukraak had opengeslagen en was begonnen te lezen (een verkenningsreis door deze nieuwe schepping) reageerde ik met: ‘Ah, Murdoch, Murdoch, Murdoch!’ En toch vind ik in de eerste vijftig pagina's wel iets dat anders en nieuw lijkt. Gedurende deze pagina's blijft de hoofdfiguur bijvoorbeeld alleen. Alleen aan het mijmeren, aan het beschrijven van zijn omgeving en zijn bestaan, nadat hij, uit eigen vrije wil, de wereld van gisteren (hij was een vermaard toneelspeler en regisseur) achter zich heeft gelaten. Dit zijn koele, rustige pagina's, maar ik geloof niet dat het veel langer zal duren, voordat het tumult van emoties en daden, waar iedere roman van Murdoch onwillekeurig toe leidt, aan de gang komt. More anon.

In de zomer 1978-aflevering van The New Review (11, Greek Street, London, W.1), dat voortaan als kwartaalblad in plaats van als maandblad gaat verschijnen, zullen lezers die zich voor de Engelse roman interesseren een symposium aantreffen onder de titel The State of Fiction, waarin ongeveer 60 auteurs antwoorden op vragen omtrent de ontwikkeling van de Engelstalige fictie. Heel amusant, maar ook waar, vond ik een opmerking van de nieuwe romanschrijver A.N. Wilson met betrekking tot het werk van Iris Murdoch: ‘She really is a throw-back to the great Victorians.’ Ik geloof dat niemand, maar dan ook niemand, dat in de jaren vijftig, toen Iris Murdoch aan het begin van haar carrière stond, had kunnen voorspellen. De woorden van Wilson zijn nota bene niet als kritiek maar als aanbeveling bedoeld. Gedurende de afgelopen tien jaar heeft Iris Murdoch bij herhaling haar bewondering voor de negentiende-eeuwse Engelse romanschrijvers geuit. ‘Of course, they were much better than us’, zei ze onlangs tijdens een televisie-uitzending.

Naast de roman van Iris Murdoch en de andere fictietitels die ik reeds in de afgelopen maanden heb genoemd (van Graham Greene, Beryl Bainbridge, Dan Jacobson, Maureen Duffy, Brigid Brophy, Olivia Manning, Emma Tennant en Paul Scott die kort na de Bookerprijs voor 1977 te hebben ontvangen is overleden op de leeftijd van 57 jaar) is er ook de nieuwe roman, Success, van Martin Amis. Hij is de zeer aktieve zoon van Kingsley Amis en letterkundig redakteur van het linkse weekblad The New Statesman. Bovendien is er een tweede roman, Unguarded Hours, van A.N. Wilson, die verleden jaar met zijn eersteling, The Sweets of Pimlico, sterk is opgevallen, en een tiende roman van een nog jonge auteur, die ik nog nooit in deze Kroniek genoemd heb, namelijk Melvyn Bragg.

Deze is begonnen met het schrijven van streekromans over het leven in het uiterste Noorden van Engeland, zijn geboortestreek Cumberland. Maar sinds enkele jaren maakt hij carrière bij de televisie in Londen, ook op het gebied van de literatuur. Tot eind 1977 verzorgde Bragg regelmatig voor de BBC twee boekenprogramma's, Second House en Read All About It. Hij is sindsdien naar de commerciële televisie overgestapt, waar hij de South Bank Show redigeert en presenteert.

Naast al dit werk vindt Bragg ook tijd, om voorzitter te zijn van het Literature Panel van de Arts Council.

Er is ook een nieuwe verhalenbundel van de Ier John McGahern: Getting Through - zijn tweede bundel naast drie romans. McGahern, die direkt na zijn debuut in 1963 prijzen en beurzen kreeg, kwam na het verschijnen van zijn tweede roman, The Dark (1965) en zijn terugkeer in Ierland in grote moeilijkheden. De wijze waarop hij in zijn geboorteland bejegend werd (zijn nieuwe roman werd verboden en hij werd uit zijn onderwijzersbaan gezet, met de mededeling dat hij nooit meer een aanstelling als onderwijzer in Ierland zou kunnen krijgen) leidde tot een rel en trok indertijd veel aandacht in literaire kringen.

De bezwaren die tegen hem werden geopperd, hadden met zijn huwelijk met een Finse te maken en ook met zijn milde kritiek op Rooms Katholieke toestanden in zijn nieuwe roman. Maar wat hier het meest schokkend was, wat het meest te denken gaf, was het feit, dat men het leven moeilijk maakte voor iemand die niet alleen als schrijver uitzonderlijk begaafd was (en is) maar die tevens in zijn werk als een uitzonderlijk zacht en goed mens naar voren komt.

Wat hem is overkomen, heeft McGahern in zijn derde roman, The Leavingtaking (1975)

[p. 72]

verwerkt. Dit heeft hij niet op een polemische wijze gedaan. Hij heeft een heel gevoelig verhaal geschreven over een jonge Ier, die met een gescheiden vrouw, een Amerikaanse, trouwt, en ook over het ‘afscheid nemen’ van zijn verleden, opvoeding, geloof.

Alles wat John McGahern schrijft is literatuur en toch verbaasde het me zeer, om woorden van een Britse criticus omtrent Getting Through tegen te komen, waarin deze klaagde, dat het boek te literair aandeed. ‘Verliteratuurd’ is McGahern's schrijfwijze geenszins. Hij schrijft veel over het gewone leven en de gewone mensen in Ierland en zijn proza is even helder en zuiver als regenwater in de bergen. Het is een proza, dat ontdaan is van al de doodsaaie en vervelende en echt dode clichétaal, die wij dag in dag uit in onze kranten tegenkomen en uit de mond van onze politici en radio- en t.v.-commentatoren moeten aanhoren.

Het taalverval in al deze media is dusdanig, dat wij er tegenwoordig zó aan gewend geraakt zijn, dat de heldere, zuivere taal van McGahern ons thans ‘verliteratuurd’ begint te lijken! Als je iedere dag mensen hoort praten over ‘hete hangijzers’, ‘hamvragen’ en ‘raakvlakken’; mensen die ‘ooit’ zeggen, als zij ‘eens’ bedoelen, en ‘onterecht’ in plaats van ‘ten onrechte’ schrijven, als je de houding aanneemt van ‘Doe niet pedant, doe gewoon: fout is ook goed’, dan moet de eenvoudige taal van een meester als McGahern op den duur ‘verliteratuurd’ lijken. Maar dit is de taalwereld op z'n kop zetten. Neen, een verloederde taal is niet goed genoeg voor John McGahern en hiervoor mogen wij hem heel dankbaar zijn. Het Ierse idioom in zijn taal en enkele Ierse zinswendingen verlenen tevens aan deze taal een eigen bekoring.

Nu ik het toch over idioom heb, moet ik de nieuwe roman van Martin Amis, Success, sterk aanbevelen aan alle Nederlandse lezers, die zich vooral voor de Engelse taal en voor het idioom interesseren. Want Amis junior stopt zijn razendsnel, hypervlot, ultramodern proza propvol met al de laatste snufjes op taalgebied, en doet dit met zoveel panache, dat het niet slechts aanvaardbaar is maar een essentieel bestanddeel van zijn stijl wordt, en tevens van zijn gehele houding tot zijn stof.

Dit werd reeds bij het lezen van zijn eersteling, The Rachel Papers (1973) overduidelijk. In deze roman is Charles Highway, een vervelende maar briljante en heel agressieve tiener van bijna twintig jaar (een rampzalige leeftijd volgens hem), steeds aan het woord. Hij is ook bezig alles en iedereen aan te vallen, en vooral iedereen, die ouder dan twintig is.

Amis maakt in zijn taal gretig gebruik van de vroeger verboden ‘four-letter words’ en niet alleen gretig maar op een bewust overdreven en overdadige wijze. Zie hiervoor vooral de eerste alinea op blz. 147 van de nieuwe roman Success, waar de uitdrukking ‘fucked up’ eenentwintig keer in maar zeventien regels

[p. 73]

voorkomt. Het zijn echter andere rare uitdrukkingen, die een nieuw argot voorstellen, die het amusantst zijn. Dit is een argot, dat zeer nauw aan een jonge leeftijdsgroep is verbonden en het is er natuurlijk ook een, dat heel snel uit de mode raakt. Maar er komen steeds nieuwe uitdrukkingen bij en Amis kent ze allemaal. De roman Success is vrijwel geheel geconcentreerd op het succes, of het uitblijven hiervan, van de penis: het is het verhaal van twee broers, Terence en Gregory (Terry en Greg). Met meisjes is Greg een supersucces en Terry (een door Gregory's vader aangenomen zoon) een super-mislukkeling. Zij wonen samen, wat natuurlijk tot problemen leidt. Met hun ‘girl-friends’. Maar... is Gregory werkelijk zo'n daverend succes in het leven? Is Terry werkelijk zo'n geweldige sufferd? Hoeveel is hier op de werkelijkheid, en hoeveel op het fantasieleven gebaseerd?

Zo'n roman staat of valt met de wijze waarop hij geschreven is en de roman van Amis ‘valt’ niet. Al houd ik zelf niet van zo'n boek, anderen, jongere lezers vooral, zullen ervan kunnen genieten.

De eerste drie romans van de jonge Amis zijn produkten van een beschaving die in een staat van verval is. Daar is hij zich ook van bewust. Beelden van verval, ‘muddle’ en rotzooi (niet alleen maar op straat te zien, maar ook in ons binnenste) komen in zijn boeken steeds weer voor. Er kan omtrent de kundigheid van Amis als schrijver geen twijfel bestaan.

Omtrent het talent van de zeer populaire Melvyn Bragg heb ik nog steeds mijn twijfels. Een paar jaar geleden probeerde ik door een van zijn romans, Josh Lawton, heen te komen, maar met weinig succes. Ik heb ook de eerste twee bladzijden van de nieuwe roman Autumn Manoeuvres (een handig gekozen onderwerp, een verkiezing, dit jaar in Engeland, aktueel dus) met steeds groeiende tegenzin gelezen. Proza noch inhoud leken mij echt. Televisieproza misschien? Zou dat soms kunnen? In een interview zei Bragg, dat hij 2 1/2 jaar over het boek heeft gedaan en het tot zes keer toe heeft overgeschreven. Meer hierover een volgende keer... misschien.

Volkomen anders - al speelt een curieuze, aparte taal ook hier een belangrijke rol - is de eerste roman van Timothy Mo (27 jaar) uit Hong Kong: The Monkey King. Mo is sinds enkele jaren in Engeland bezig. Hij studeerde in Oxford, werkte bij het Times Educational Supplement en The New Statesman. In zijn boek schrijft hij over het leven van een half-Portugese jongeman, die uit armoede moet trouwen en die zodoende in het grote gezin van de zakenman, Mr. Poon in Hong Kong, wordt opgenomen. Bijzonder levensecht, boeiend en humoristisch zijn de beelden die Mo van dit gezin en ook van deze samenleving laat zien. Men leeft met deze Chinezen en andere rassen mee. Het is een warboel en dat geldt ook voor het Engels dat ze spreken. Het effekt echter van dit laatste is niet alleen maar komisch - het heeft ook iets uitermate bekoorlijks.

Bo: John MacGahern.
Li: Martin Amis.

The Monkey King is niet slechts een veelbelovend, maar ook een heel begaafd debuut.

Iris Murdoch:

The Sea, The Sea. Chatto & Windus. 502 blz.

Martin Amis:

Success. Jonathan Cape. 224 blz.

A.N. Wilson:

Unguarded Hours. Secker & Warburg. 211 blz.

John McGahern:

Getting Through. Faber & Faber. 151 blz.

Melvyn Bragg:

Autumn Manoeuvres. Secker & Warburg.

248 blz.

Timothy Mo:

The Monkey King. André Deutsch. 269 blz.