Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 41]

De Franse slag
Chantal d'Aulnis

Van literatuur van volwassenen voor kinderen naar een volwassen kinder- en jeugdliteratuur.
Mettez-moi un peu d'enfance dans tout cela!
Louis XIV

Frankrijk is een land van grote tegenstellingen. Tussen Parijs en de provincie. Tussen links en rechts, arm en rijk, supersonisch en voorhistorisch, uiterst gedisciplineerd en wanordelijk. Tussen jeugdlektuur en Literatuur met een grote L.

Tot een tiental jaren geleden kon je bepaald niet spreken van jeugdliteratuur: speciaal voor kinderen geschreven werk van literair niveau uit binnen- en buitenland. Strafwerk op school bestond vooral uit het uit je hoofd leren van een aantal regels La Fontaine of Rimbaud en vanaf een jaar of tien kreeg je er de romans van de Académie Française-auteurs onder de neus geduwd.

Als je daar geen waardering voor op kon brengen, bleef je weinig beters over om te lezen dan de suikertaart van het felgekleurde pratende beestjes prentenboek of de roomsoes van series als De Vijf van Enid Blyton. De boekproduktie voor kinderen kwam zelden boven het peil van lektuur uit.

Hier komt bij dat er met de navolging van de leerplicht losjes werd omgesprongen: er waren veel meer kinderen dan leerlingen. Ook had de kerk een vaste greep op onderwijs en opvoeding: van oudsher geen klimaat dat de jeugd aanspoort zijn rechten, in dit geval op een eigen, volwaardige literatuur, op te eisen.

Daardoor gaapte er een kloof tussen de intellectuele en de flut-lezers die het initiatief van de overheid, ter gelegenheid van het Jaar van het Boek (UNESCO 1972), om aan ieder bruidspaar een aantal nationale meesterwerken kado te doen, allicht niet meer kon overbruggen.

Eigenlijk moet je verder terug in de tijd. Eeuwenlang vormden kinderen geen apart ‘literair’ publiek. Vanaf begin 1400 - dus lang voor de uitvinding van de boekdrukkunst - verschenen er voor het analfabetische volk ware beeldverhalen zodra er religieuze, politieke of culturele boodschappen te verkondigen vielen. Dit waren houtsnedes, zonder tekst of met een enkel woord in een ‘ballonnetje’, die in grote getalen werden verspreid door huis aan huis verkopers. Van losse blaadjes groeiden deze xylografiën uit tot een soort schriften of zelfs boeken. Eerst waren er voornamelijk beeltenissen van heiligen te krijgen, later kwamen ook moordenaars of helden aan bod tot er hele ridderromans, fabels, legenden en sprookjes in ‘strip’ verschenen. De verhalen zelf hoorden de arme kinderen samen met hun ouders van de rondreizende vertellers, zangers en dichters.

Welgestelde kinderen kregen onderwijs, deels in het Latijn, en lazen het volwassen repertoire, boeken waarin geen illustraties voorkwamen. Er bestonden wel uitgaven met gravures van meesters als Dürer of Holbein, maar die waren veel te kostbaar om in handen van de jeugd te geven.

Ik besef hier achteloos drie eeuwen samen te vatten waarin bovendien de boekdrukkunst tot ontwikkeling kwam. Toch verliep de geschiedenis grofweg gesproken langs deze twee lijnen: de mondelinge overdracht en de prenten van de volkskinderen naast de ongeillustreerde geschriften van de jongeheren. (Jongedochters hoefden hun hoofdjes niet te breken over hun algemene ontwikkeling, zij werden pas in de loop van de achttiende eeuw in het onderwijs opgenomen.)

Na de Napoleontische oorlogen waren de industrialisering en het socialisme in opmars. Wetenschappen als de pedagogie, de psychologie en de sociologie kwamen snel tot ontwikkeling en in de tweede helft van de negentiende eeuw ging een grootscheeps gevecht tegen het analfabetisme van start.

De eerste bibliotheken werden geopend naar vooral Engels voorbeeld. Meisjes gingen hoe langer hoe meer naar school. De jeugd werd inzet van een dubbele boekenstrijd: de ‘gewone man’ kreeg meer geld en zijn kinderen werden een aantrekkelijk koperspotentieel. Tegelijkertijd vormden hun boeken het middel bij uitstek om hen op te voeden in de nieuwe tijd.

Twee uitgevers waren in die tijd van grote betekenis: Louis Hachette en Pierre-Jules Hetzel. Beiden wisten op fraaie wijze van de ontwikkelingen in de maatschappij gebruik te maken, maar droegen er eveneens ingrijpend toe bij op het gebied van het kinderboek.

[p. 42]

Louis Hachette stichtte in 1852 de ‘Bibliothèque des Chemins de Fer’. Door met de spoorwegen enerzijds en uitgevers anderzijds contracten af te sluiten, verwierf hij het alleenrecht series te produceren om in stations en treinen te verspreiden, ‘ter lering en vermaak van de reiziger’. Twee van deze series wijdde hij aan geïllustreerde jeugdlektuur: de beroemde Bibliothèque Rose en de Albums Trim, vierkleuren prentenboeken. Later voegde hij hier een tijdschrift aan toe: La Semaine des Enfants. Door de massale oplagen en nadien het gebruik van de rotatiepers (waarop ook kranten worden gedrukt), kon de verkoopprijs uiterst laag blijven. Zo werd Hachette de eerste uitgever met een grote produktie voor kinderen, waarin naast zeer veel minstens middelmatig te noemen materiaal door de jaren heen ook een aantal klassieken in vertaling verschenen. Zijn grootste ontdekking was de Comtesse de Ségur, de dochter van de Russische generaal Rostopchine van wie men zegt dat hij Moskou in brand stak om Napoleon dwars te zitten. Haar bekendste titels zijn: Un bon petit diable en Les malheurs de Sophie.

Een nadeel van de populaire benadering van Hachette was dat omwille van de prijs de uitvoering nauwelijks aantrekkelijk kon zijn: het papier en het kleurenwerk waren van de allergoedkoopste soort.

Dat gold niet voor de uitgaven van Pierre-Jules Hetzel, pedagoog en politicus, die het belang van deze nieuwe markt eveneens snel in de gaten kreeg. In 1837 startte hij zijn aktiviteiten met de Scènes de la Vie Publique et Privée des Animaux, een satire voor volwassenen met weergaloze gravures van Grandville. (Een van de verhalen is in een Parijse schouwburg te zien: Les Peines de Coeur d'une Chatte Anglaise van Honoré de Balzac!

Doordat hij zijn auteurs vroeg over de aktualiteit te schrijven via het dierenleven, was het binnengekomen materiaal dikwijls net zo geschikt voor kinderen van enigszins ‘ontwikkelde huize’ als voor volwassenen. Later verzocht hij de romanciers of wetenschappers die hij benaderde dan ook met dit jonge publiek rekening te houden. Zo kwamen veel klassieke werken tot stand van auteurs als George Sand, Alexandre Dumas, Jules Verne (ontdekt door Hetzel zelf) en talrijke anderen. Het tweemaandelijkse Magasin d'Education et de Récréation richtte zich vanaf het begin (1862) tot deze twee groepen. Beide hadden immers een achterstand, redeneerde Hetzel: het volk door zijn achtergrond en de jeugd door zijn leeftijd. Beide hadden ‘behoefte aan begrijpelijke informatie om zich te kunnen ontplooien en bezinnen, zowel op het gebied van de wetenschappen als op dat van de literatuur’.

Hetzel besteedde de grootste zorg aan de uitvoering van zijn boeken, hij trok niet alleen de beste schrijvers aan maar ook de beste graveurs, waarvan de beroemdsten Grandville en Gustave Doré zijn. Het resultaat van deze samenwerking was misschien vrij elitair (hoewel Verne doordrong tot alle lagen van de bevolking), maar is nu nog een genot voor het oog. De uitgeverij bestaat niet meer.

Deze twee pioniers, die ieder op hun manier ‘het kinderboek’ creëerden en vooral voor het eerst tekst en illustratie bijeen brachten, zijn jarenlang vrijwel de enigen gebleven. Langzamerhand gingen meer uitgevers zich met de jeugd bezighouden, maar het enthousiasme in onderwijs en opvoeding betijde en de twee wereldoorlogen deden geen goed. Er waren natuurlijk schrijvers als Hector Malot, om wiens Alleen op de wereld generaties kinderen hartgrondig hebben gesnikt.

Rabier schreef en tekende zijn onlangs ook in ons land heruitgebrachte Gidéon-verhalen. Jean de Brunhof schiep de onvergetelijke Babar de Olifant en Antoine de Saint-Exupéry de ontroerende Kleine Prins op zijn verre planeet. Maar verder was de tijd die volgde er één van infantilisme, verstarring en materialisme, waarin bovendien de eeuwenoude orale traditie zo goed als verdween. De deskundigen spreken met enige schaamte over de periode die tot ongeveer 1940 duurde.

De eerste die althans voor de prentenboeken verandering bracht, was Paul Faucher, beter bekend als Le Père Castor. Als boekhandelaar probeerde hij contact te krijgen met kinderen uit de armste wijken van Parijs, als pedagoog verdiepte hij zich in de nieuwe golf van democratisering in het onderwijs in Polen, Hongarije en Tsjecho-Slowakije. Overal hoorde hij over ‘bevrijding van het kind’, van ‘zelfwerkzaamheid’ en ‘anti-autoritaire leermiddelen’. Hij wilde van onderaf beginnen: bij de kleuters. In 1931 verschenen de eerste twee prentenboeken van zijn hand bij Flammarion, waarmee hij wilde proberen ‘het kind zelf te bereiken, zaadjes van bevrijding en activiteit te planten’. Faucher stelde duidelijkheid en eenvoud boven alles. Hij koos zijn onderwerpen dicht bij de kinderkamer of de kleuterklas, of in de natuur. Hij ontwierp een luchtige lay-out met grote letters en speelse tekeningen. Hij zorgde ervoor dat de omvang nooit meer dan veertig bladzijden telde, de formaten werden aangepast aan het thema. In samenwerking met een grote groep deskundigen van verschillende richtingen en met talloze kinderen, bracht hij zijn Albums du Père Castor tot stand. In 1946 richtte hij een laboratorium in voor onderzoek en experiment, met een daaraan verbonden school. In 1962 ontving hij de ‘Prix Européen du Livre pour Enfants’ en toen hij stierf liet hij uitgaven van voortreffelijke kwaliteit na.

Helaas bleef ook hij lange tijd de enige. Pas in

[p. 43]

de jaren zestig veroverde de democratisering de klaslokalen en de kinderboekenmarkt. De controle op de navolging van de leerplicht werd strenger, de opkomst groter en het leerlingenbestel veranderde van aard. Daardoor moest ten slotte het onderwijs zèlf zich aanpassen. De uniformen verdwenen, het Latijn werd facultatief, en de spreektaal werd de les binnen gehaald. Vorig jaar werd een wet aangenomen waarbij de staat de kosten van de schoolboeken grotendeels op zich neemt.

Boven: Ill. Etienne Delessert. Rechts: Grandville.

Het lezen is in het onderwijs nog steeds even belangrijk, maar men heeft nu te maken met een publiek dat die kunst niet met de paplepel heeft ingegoten gekregen en dat eigen eisen stelt. Voor de jeugdboeken betekent dat dat er iets meer kwaliteit uit landen als Duitsland, Denemarken, Zweden, Engeland en de Verenigde Staten (zelfs een doodenkele keer uit Nederland) wordt gehaald. Dat de klassieken in grote oplagen vrij goedkoop op de markt worden gebracht. Dat er goede auteurs als Gripari, Grenier en Pelot, en uitstekende tekenaars als Lapointe, Galeron, Keleck en Politzer naar voren komen. Dat de literatuur van de volwassenen door bewerking of illustratie toegankelijk wordt gemaakt.

Eigenlijk kun je nu pas zeggen dat de brug die Hachette en Hetzel begonnen te bouwen over de kloof tussen de intellectuele teksten zonder illustratie en de volksverhalen bij prenten, zijn voltooiing nadert. De hoop is nu dat kinderen van onderop toegang krijgen tot de volwassen literatuur, doordat deze hun minder plompverloren en saai wordt gepresenteerd. En dat kinderen van bovenaf niet in een gat vallen zodra ze het niveau niet aankunnen, doordat er een volwassen jeugdliteratuur groeit om ze op te vangen. Want dat je zonder literaire ontwikkeling weinig kunt beginnen in de Franse maatschappij, staat nog steeds als een paal boven water. De Fransman, aan welke kant van welke streep hij ook staat, heeft eerbied voor een ieder die bewijst erudieter te zijn dan een ander.

Het onderwerp krijgt eindelijk weer de aandacht die het verdient. Tijdens mijn verblijf hier zijn er minstens vier belangwekkende tentoonstellingen gehouden: het Centre Culturel Georges Pompidou herbergde maandenlang Ulysse, Alice, oh hisse!, een overzicht van de Franse produktie, verder waren daar een Duitse en een Japanse expositie. De originelen van Maurice Sendak kon je bekijken in het Centre Americain. Jules Verne vierde zijn 150e verjaardag met grote manifestaties door het hele land. Een van de vier (!) wekelijkse literaire televisieprogramma's gaat over kinderboeken - Des livres pour nous - en in de andere komen ze soms aan bod. Er zijn meestervertellers die voor jong en oud verhalen brengen, eveneens voor de televisie. De meeste bibliotheken zijn gratis voor kinderen en in een aantal ervan zijn experimenten gaande om jeugd en volwassenen bij elkaars afdelingen te betrekken. De gezelligste, veelzijdigste bibliotheek die ik ken staat in de voorstad Clamart. De boekhandel Chantelivres aan de Rue de Sèvres in het zevende van Parijs kan de vergelijking met de Kinderboekwinkel in de Amsterdamse Jordaan rustig aan.

[p. 44]

Ill. uit ‘L'enfant et la rivière’ (Henri Bosco) door George Lemoine.

[p. 45]

Alllicht lijkt deze opsomming mooier dan de praktijk dikwijls is, Frankrijk blijft immers een land van tegenstellingen. Maar als de Fransen het er eenmaal over eens zijn dat er gehandeld moet worden, zou het hun eer te na zijn om niet zonder zeuren met veel verve en ruime budgetten aan de slag te gaan.

Er zijn ongeveer dertien uitgevers die alleen boeken voor kinderen brengen, en een tiental dat ze als voornaamste fondsartikel noemde in de jaarlijst van het Bulletin du Livre (nummer van juli). Gezien het gegeven dat ze allen hoofdzakelijk in series werken, staan hieronder een aantal vermeld die hetzij van ‘onderop’ hetzij van ‘bovenaf’ voor een volwaardige jeugdliteratuur beginnen te zorgen.

Daar is de al besproken Bibliothèque Rose van Hachette en de pendant voor 10 jaar en ouder: de Bibliothéque Verte. Naast veel leesvoer en twijfelachtige bewerkingen/vertalingen zijn hierin auteurs als Lindgren, Biegel, An Rutgers van der Loeff en Fleischman te vinden. Dit jaar verschenen voor het eerst de Grands Récits - Grands Romans - Grandes Oeuvres, integrale heruitgaven van voornamelijk werken uit de Hetzel-collectie.

Editions G.P. brengt de Superbibliothèque, ongeïllustreerde werken van beroemdheden als Soltsjenitsyn (!), Super Mille, waarin klassiekers als Alphonse Daudet en Paul Gallico, voorzien van tekeningen, en aktuele paperbacks in Grand Angle, waarin Jaap ter Haar is vertaald. Gauthier verzorgt Les Nouveaux Bibliophiles, integrale klassieken, en Quinze Histoires waarin per titel vijftien korte verhalen uit de moderne en klassieke literatuur naar thema zijn gebundeld.

Laffont heeft een goede aan Plein Vent, waarin naast onder meer science fiction en vertaalde jeugdklassieken ook een behoorlijk aantal titels voor volwassenen voorkomen. Zonder illustraties.

In de aardige Bibliothèque Internationale van Nathan verschijnen louter vertalingen van jeugdliteratuur met vlaggetjes op hun rug.

Veel kwaliteit op het gebied van de ‘probleemboeken’ (discriminatie, echtscheiding etc.) is te vinden bij La Farandole en Les Chemins de l'Amitié.

De mooiste prentenboeken worden uitgegeven door L'Ecole des Loisirs, Flammarion, Les Deux Coqs d'Or en Delarge.

De enige die ik nog afzonderlijk wil behandelen, omdat het hier om zuiver literaire uitgaven gaat, is Gallimard. Voor alle jeugdseries uit dit huis geldt dat de teksten integraal zijn opgenomen, zelfs voor de nieuwste, waarvan ik de opzet mocht meemaken: Lectures pour 5-8 Ans, kleine formaat prentenboeken met teksten van Hemingway, Tolstoi, Boulanger, Joyce, Le Clézio...

Allereerst 1000 Soleils, uitmuntend verzorgde, gebonden uitgaven van vrijwel alle klassieke jeugdauteurs en talrijke romanciers of dichters als Claude Roy, Marcel Aymé en Colette naast Steinbeck, Tourgeniev en zelfs Julius Caesar. Een kenmerk van deze verder meestal niet geillustreerde boeken voor 12 jaar en ouder, is het katern opgenomen achterin elke titel met informatie en documentatie op geschiedkundig, aardrijkskundig of taalkundig gebied. Gravures, foto's, tekeningen, woordenlijsten, reportages of encyclopedische gegevens, alles om de tekst ‘dichter bij’ te halen.

Folio Junior, voor kinderen vanaf een jaar of acht, is de enige pocketreeks (overvloedig en voortreffelijk geïllustreerd) die goed loopt in Frankrijk. Ook hierin zijn naast moderne of klassieke kinderliteratuur talrijke titels terug te vinden van Oscar Wilde, William Faulkner, Jack London, Jules Verne. De teksten worden ingeleid door een bondige alinea over de auteur, zijn tijd en zijn boek, èn een over de illustrator.

Door de hoge oplagen: tussen de 15.000 en 20.000 per druk en ongeveer veertig titels in herdruk per jaar, kan de verkoopprijs van deze serie, gezien de topkwaliteit ongelooflijk laag blijven: tussen de fl. 3,50 en de fl. 5,-- per deel. Dit heeft het verheugende effekt dat het onderwijs veel titels klassikaal invoert en dat kinderen zelf naar de boekenhandel gaan om ‘de nieuwe Folio Junior’ te kopen. Ze staan er niet bij stil of ze nu met een roman of met een kinderboek te maken hebben!

De Nederlandse ‘kloof’

Hoe is de toestand in ons land? Nederlandse kinderen hebben toch zeker al een halve eeuw lang de beschikking over een breed aanbod van met zorg geschreven en uitgevoerde boeken uit binnen- en buitenland. Deze traditie is te danken aan uitgevers als Van Goor, Van Holkema en Warendorff en Callenbach van voor de oorlog; als Van Breda, Holland, Ploegsma en Leopold vlak daarna en de laatste jaren zijn

[p. 46]

huizen als Lemniscaat en Querido de rangen nog komen versterken.

Een aanbod, dat je zonder overdrijving van literair niveau kunt noemen. Dat zich bovendien voortdurend vernieuwt, aanpast aan de ontwikkelingen in de maatschappij en het taalgebruik van vandaag. Voor ieder kind is met enige moeite het juiste boek op het juiste moment te vinden, of het nu een matig of een goed, een lui of een gretig lezer betreft.

Of er van deze rijkdom voldoende gebruik wordt gemaakt, of er in onderwijs, gezin, publiciteit genoeg aandacht aan wordt gegeven, blijft hier buiten beschouwing.

Het punt is, dat door deze op zich verheugenswaardige specialisatie een smalle, maar diepe kloof is gegroeid tussen de literatuur voor volwassenen en die voor kinderen, die te betreuren is. Waar in Frankrijk de jeugdliteratuur werd verwaarloosd, is hij in onze cultuur in een eigen hokje gestopt. Als je in Frankrijk op school met Sartre werd doodgegooid, moet je in ons land maar zien hoe je uit de bloemlezingen in de klas een liefde voor Couperus destilleert. Als ik uit eigen ervaring put, herinner ik me van mijn lagere-schooltijd niet meer dan twee regels van één enkel gedicht:

Hij sprak en zeide, in 't za'el zich

wendend,

Vaarwel, o moeder, nooit keer ik weer!

En van dat ene gedicht ben ik auteur en titel vergeten. In het boekennummer van Vrij Nederland verscheen in juli een enquête die weinig aan de verbeelding overliet: ‘De Lijst der Lijsten - een onderzoek naar de literatuurlijst op middelbare scholen’. Dit was de bedroevende uitslag ervan: je leest niet omdat het belangrijk is voor je algemene ontwikkeling, laat staan voor je plezier of uit nieuwsgierigheid, nee, je leest om je eindexamen veilig door te komen. Als het even kan, kies je die werken voor je ‘lijst’ waarvan de samenvattingen in een uittrekselboek te vinden zijn.

Als je bedenkt dat talloze jongeren met hun zestiende van school af gaan, betekent dit dat een groot publiek er nooit aan toe komt zelfs maar een uittrekselboek in te kijken.

Een goed boek voor kinderen is een goed boek voor volwassenen. Talrijke goede boeken voor volwassenen zijn uitstekend geschikt voor kinderen. Maar als je daar vóór je zestiende niet door ervaring achter bent gekomen, bestaat er weinig kans dat je het later nog in de gaten krijgt. Al krijg je voor je bruiloft Kees de jongen, De donkere kamer van Damocles en Keetje Tippel van ‘Vadertje Staat’ cadeau. Ondanks het hoge peil van onze kinderboeken, is het jammer dat de stap naar de uitgaven van de Bezige Bij niet ongemerkt en vanzelfsprekend genomen wordt. Dat het bestaan van een veelzijdige literatuur voor jongeren vanaf een jaar of dertien, zoals die verschijnt bij Leopold en Lemniscaat, vrijwel onbekend is, zal daar niet vreemd aan zijn. Evenmin, het vooroordeel dat wat je op school leert niks met jezelf te maken heeft en dus vervelend is. Dat je voor ‘volwassen’ literatuur superintelligent moet zijn.

Toch wordt er ook weinig ondernomen om dit genre voor kinderen toegankelijk te maken. Waarom worden alleen jeugdboeken geïllustreerd? (Hoe mooi ook, de Tijl Uylenspieghel van Meulenhoff en de Pinokkio van de Arbeiderspers zijn maar voor een klein, elitair, volwassen publiek: in mijn ogen gemiste kansen!) Waarom nemen de meeste auteurs voor volwassenen zichzelf zo serieus dat ze niet voor kinderen willen of kunnen schrijven? Waarom hebben we zo'n ontzag voor literaire teksten dat we bewerking voor kinderen als heiligschennis beschouwen? Waarom zijn zo weinig ouders op de hoogte van wat hun koters lezen en duwen ze hen niet van tijd tot tijd een Salamander of een Kaderreeks-titel onder de neus, zodat kan blijken dat die wel degelijk over onderwerpen kunnen gaan die met henzelf te maken hebben? Waarom is er nog steeds geen goed boekenprogramma op de televisie? (De NCRV ging bij zijn poging indertijd op zinloze wijze op z'n hurken zitten voor kinderen en de AVRO dacht er zelfs niet aan rekening met hen te houden.)

Op het probleem van de bewerking voor kinderen van een literaire tekst voor volwassenen, zou ik nog even willen ingaan. Wij hebben in ons land niet te maken met een door de wol geverd publiek zoals dat in Frankrijk het geval was. Ik geef een letterlijk evenbeeld van Gallimard's Folio Junior (integrale teksten) hier weinig kans. Ik pleit anderzijds wel voor ‘literatuur van volwassenen óók voor kinderen’, al zijn er ogenschijnlijk veel bezwaren aan verbonden. Immers:

-	elk kunstwerk is geestelijk eigendom van de maker, diens nabestaanden of de maatschappij waartoe hij behoorde. Van dat eigendom dien je met je vingers af te blijven.
-	een kunstwerk is een levend organisme, met een eigen opbouw, ritme en evenwicht. Elke ingreep is gedoemd dat organisme aan te tasten.
-	de verderfelijke of verwarrende invloed die boeken zouden hebben op de jeugd (geweld, sex racisme...), gaat evenzeer uit van tv, kranten, film en buiten-spelen. Kinderen moeten leren leven in de werkelijkheid, censuur beschermt ze allerminst, maar maakt dat ze later onvoorbereid zijn op de harde feiten van het bestaan.
-	een bewerking kan het lezen voor een kind vergemakkelijken, maar maakt het ook lui en afhankelijk. Zal het zich later nog de moeite geven een meesterwerk te lezen dat het al denkt te kennen doordat het in vereenvoudigde vorm verscheen?

Evenwel zijn de voordelen van de bewerking

[p. 47]

volgens mij van veel groter belang. Het eigendom van de maker wordt niet noodzakelijkerwijs geschaad. Als de auteur in leven is, kan hij bij de redaktie worden betrokken. Zijn tekst dient hoe dan ook met eerbied te worden behandeld, allicht mag er geen sprake van zijn dat er iets anders komt te staan dan hij heeft bedoeld. Maar zijn boek is er voor het publiek, het publiek niet voor het boek.

Het gaat er niet om kinderen zo jong mogelijk in aanraking te brengen met de meesterwerken van onze literatuur, want ze zullen veelal de kwaliteit ervan nog niet kunnen onderkennen. Waar het op aankomt, is hun boeken aan te bieden waarin zij zich zelf kunnen herkennen en waar ze plezier in hebben. Als ze naast de echte kinderboeken zich ongemerkt een aantal meesterwerken voor volwassenen eigen kunnen maken, dan valt daar alles voor te zeggen. Er zijn teksten die aan tekeningen op ‘kinderniveau’ al voldoende hebben. Maar er zijn er meer die dan nog onverteerbaar zijn. Als je van hen eist dat ze altijd alleen maar de integrale versie lezen, dan vraag je technisch, emotioneel en intellectueel te veel.

Je moet te moeilijke passages of woorden, uitwijdingen en beschrijvingen, tijd- of plaatsgebonden details mogen weglaten of bewerken om hen niet voorgoed af te schrikken. (Mits duidelijk staat vermeld dat men met een bewerking te maken heeft, door wie die tot stand kwam en liefst hoe.)

Alleen dan zullen kinderen later minder moeite hebben de stap naar ‘volwassen’ literatuur te nemen. Bovendien, zelfs als het daar niet van komt, hebben ze zo ten minste een idee meegekregen van wat die inhoudt. Een boek moet geen museumstuk zijn, geen verplicht schoolwerk, maar een pretje dat zonder veel groter inspanning geconsumeerd kan worden dan een tvquiz of een popconcert.

Voor wie meer over Franse jeugdboeken wil weten:

Marc Soriano, Guide de littérature pour la jeunesse (Flammarion)

Geneviève Patte, Laessez-les lire! (Editions Ouvrières)

Isabelle Jan, La littérature enfantine (?)

Jean de Trigon, Histoire de la littérature enfantine de Ma Mère l'Oye au Roi Babar (?)

Paul Hazard, Les livres, les enfants et les hommes (Hatier)

Uitstekende titelanalyses en actuele informatie zijn te vinden in de periodieke ‘Bulletin d'analyses de livres pour enfants’ van de Bibliothèque de la Joie par les Livres, in Clamart.