Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 64]

Bert op de Balearen
Jan Gerhard Toonder

Toen, twintig jaar geleden, was Hans v. P. in Ibiza altijd 's ochtends vroeg aan de haven als het wekelijkse schip ‘Jaime Primero’ uit Barcelona aankwam; hij hoopte elke keer weer op de aankomst van een Haagse oud-generaal of een oud-Indische oud-gezaghebber of, desnoods, zomaar jonge reizigsters die mogelijk blij zouden zijn met zijn verwelkoming. Hans stond dan fris gekleed en gladgeschoren tussen de nog slaperige kruiers en de handvol Ibizencs die reizende familieleden kwamen groeten, en hij keek verbaasd toen hij mij daar ook eens tussen zag staan. ‘Jij zo vroeg? Is er wat? Kom je iemand halen?’ vroeg hij. ‘Wie?’

‘Bert Schierbeek en Margreetje’, zei ik.

‘Bert wat? Wie is dat?’

‘Een jonge dichter.’

In het morgenlicht kon je op het aankomende schip een anonieme drom passagiers over de bakboordrailing zien hangen; nog niemand te herkennen. De Jaime stiet een laatste zwarte rooksliert uit (hij stookte bruinkool), liet zijn anker met geweld in de baai donderen zodat de meeuwen in een schrikvlucht opstoven, en zwenkte toen geruisloos om de ketting heen naar de kade toe. De drom ging ijlings over naar stuurboord en splitste zich in herkenbare personen.

‘Jan Gerhard!’ riep Bert. ‘Jan, kerel, wat heb je het er vanochtend weer mooi bijgelegd.’

‘Als dat een jonge dichter is,’ zei Hans, ‘dan wil ik wel eens een ouwe zien.’

Het was dan ook zo dat Bert al veertig was, en al die rimpels zaten toen al in zijn kop, en wat hij schreef werd nog geen dichten genoemd; maar ik had gelijk; hij was toen al dichter en hij was toen al jong, en hoe God daar ook op gemokerd heeft, dat is zo gebleven.

Feestdag, als altijd wanneer ze kwamen. En het wàs er allemaal mooi bijgelegd; de witte huizen rozig van de slaap opklimmend tegen de heuvel met het kathedraaltje als een uitroepteken ten top, zeilschepen langs de wal en nettenboetende vissers en de meeuwen, de zon, de blauwe baai, en Vicente die voor de Kiosco de stoeltjes en tafeltjes buiten zette: ‘Kom,’ zei Bert, terwijl hij breed-uit de loopplank af kwam, ‘als we nu eerst eens wat drinken tegen al dat zilt, dan kan het best een aardige dag worden.’

Van hun tijden daar weet ik alleen maar aardige dagen. Nu ja - het was er ook zonder hen wel goed; oud stadje, nog half-woest landschap, geen modern comfort, honderd jaar achterstand, de onbevangen eilanders, de kleine, tragikomische kolonie van buitenlanders, één keer per week een schip, geen vliegtuigen, zelfs nog geen vliegveld. Maar het bijzondere aan Bert en Margreetje was, dat ze ons door hun ogen lieten kijken en ons lieten delen in hun verwondering over dit alles. Behalve de verwondering was er trouwens ook een herkenning, alsof ze zoiets als dit altijd al gehoopt en nu gevonden hadden; noem het een thuiskomst. De herkenning was wederzijds.

Bert was (is misschien nog steeds) de enige vreemdeling die de taal kwam aanvliegen en die in rap dialect met deze analfabeten dialogen als gedichten bouwde; boeren onder elkaar, heel praktisch en zonder teveel godsvrees, maar wel met wijsbegeerte en een zin in het leven. Bert is later veel bereisder geworden, maar ik betwijfel of hij ooit zo thuis geweest is, ergens anders en in een andere tijd; en van de heel bereisde Margreetje weet ik het wel zeker - nooit zo als daar en toen.

Alle dagen feest; soms langs de bars en eethuisjes aan de haven of in de oude binnenstad; soms voor ons onvindbaar, samen naar een verlaten strand of de lege heuvels in; soms in de eigen tuin aan zee met zes of tien of twintig gasten - dikke Mila de wasvrouw en de Goede Antonio die staven ijs langs de huizen bracht (en ze bij hen allemaal liet smelten wegens de gezelligheid) en wat schrijvers en schilders en nietsnutten uit vier of vijf verschillende landen - een hapje, een drankje, een grol en een grap, en geen onvrolijk woord is er gevallen. In die eerste dagen van echte vakantie had dat niet direkt met literatuur te maken; indirekt wel, want er was geen waarneming of gesprek waar Bert niet een paar slagwoorden aan overhield die hij op gevonden vodjes krabbelde en die tenslotte vaak hun weg vonden naar zijn werk.

[p. 65]

Later is hij er echt aan het schrijven gekomen, en dat begon toevallig, of niet toevallig maar onvoorzien. Een oude vriend loste hem onverwacht een heel oude, al bijna vergeten schuld af; geen groot bedrag, maar een leuk meevallertje. ‘Wat enig,’ zei Margreetje, ‘nu kan ik eindelijk een winterjas en een nieuwe stofzuiger kopen.’

‘Een winterjas heb je nooit gehad dus dat hoeft hou ook niet,’ zei Bert, ‘en het stof ligt me niet in de weg.’

‘Bert! Monster!’

‘Nee, ik had gedacht, ik dacht zo, we gaan een stukje grond kopen.’

Gronings boerenverstand.

Dat stukje grond werd gezocht op Formentera - vanuit Ibiza te zien als een streep aan de horizon; nog verder weg, een paar bewoners per vierkante kilometer, maagdelijk, leeg en zo stil dat het blaffen van een hond op zeven kilometer afstand te horen was. Er is daar gefietst en gesjouwd, de hellingen op en af langs zandwegen en paden en waar nodig dwars door bouwland of over ongerepte rotsbodem; ze leerden er alle mensen kennen, als eigen familie, en elke meter eiland, als een eigen tuin, en tenslotte waren er dan de haast voorbestemde vierhonderd vierkante meter, met wat kromme pijnbomen er op, aan de weg naar het strand maar niet te ver van Pepe's fonda en Mona's tienda - en met, bovenal, een onbegrensd vergezicht op land en zee (Ibiza klein gemaakt aan de einder).

Dus dat was het dan; stukje grond. Wij vroegen: ‘Wat ga je daar nu mee beginnen?’ Bert zei: ‘Dat moet je door de bank spelen,’ of: ‘Dat moet je groot zien,’ waarmee hij terecht vertrouwen in de toekomst uitsprak. Het volgende jaar kon al met de bouw van een huisje begonnen worden, en het jaar daarna werd dat betrokken.

Toen het huis er eenmaal stond werd er gewerkt. Bijvoorbeeld; alleen al de titel van ‘Een broek voor een oktopus’ ontleende Bert aan de taakomschrijving die de bouwer van zijn regenput bij zijn eigen huis hem gaf. Hij schreef er ‘Het dier heeft een mens getekend’ en ‘Ezel mijn bewoner’ en een aanzienlijk deel van ‘Een groot dood dier’; en zijn werkmethode was aangepast aan de omstandigheden.

Bijvoorbeeld: ik logeerde in de Fonda Pepe en kreeg er 's morgens vroeg een homp bruin brood met een likje margarine en een likje jam en een mok koffie met geitemelk; goed genoeg, met gratis zonneschijn en zeegezicht en ruisende stilte. Dan een wandeling door het duinlandschap; ‘goedendag’ zeggen tegen twee honden, twee zwarte vrouwtjes, een kind en een ezel, verder niets, een paar vogels misschien, en dan kwam Berts huisje in zicht. Bert stond terzijde van het terras te pompen; zwengeltje op schouderhoogte, tweehonderd, driehonderd zwengelingen per dag om water uit de kunstige regenput te brengen naar de tank op het dak, dan liepen alle kranen; Bert op de rug gezien, gedachteloos zwengelend en uitkijkend over akker, etang, zee, Ibiza; één hand voor de pomp, één hand om zich de kop te krabben, hemd uit zijn laaghangende broek. ‘Hola, Lamberto!’ In het omdraaien wisselde hij rechterhand voor linkerhand zonder een pompslag te missen: ‘Hola Juan! Ik dacht net, ik dacht; dit zou best eens een aardige dag kunnen worden en zou Jan Gerhard al ontbeten hebben?’

Het ontbijt was een aanleiding om anderhalf uur samen, vriendschappelijk leuterend, in de zon te zitten met vers brood en kaas en fruit en witte wijn; dan kwam de koffie en gelijk met de koffie ook de nieuwe pastoor. De vorige - die de zieken van het eiland nog met duiveluitdrijvingen terzijde had gestaan - was eindelijk naar een oudepastoorshuisje gestuurd; de nieuwe was een mollige jongeman uit Pamplona, heel muzikaal en vroom, die voortreffelijk Castiliaans, Frans en Baskisch sprak, maar slechts een mondvol Catalaans en geen woord dialect. De enigen waarmee hij in zijn parochie spreken kon waren zijn beminde ongelovigen, Bert en Margreetje, en daarom kwam hij dan ook dagelijks even langs. Ja, hij lustte wel een kop koffie, en ja, hij wilde er wel een coñac bij. Hij had, zei hij, het aftandse kerkorgeltje eigenhandig gerestaureerd en speelde er nu veel Bach op, maar bij de slechtbezochte missen moest hij alles alleen doen; geen koster, geen koorknaap. En geen mens om mee te praten. ‘En,’ vroeg Bert, ‘versta je ze wel als ze hun zonden komen biechten?’ ‘Nee,’ zei de pastoor, ‘geen woord.’ ‘En wat doe je dan?’ ‘Ach,’ zei de pastoor, ‘de paar weesgegroetjes die ik hun dan opgeef kunnen nooit kwaad, en verder vergeef ik alles maar.’ ‘Dat is dan mooi geregeld,’ zei Bert, ‘en dat vindt de goede God ook best, anders had hij jou hier niet heen gestuurd.’ En ja; de pastoor lustte nog wel een kop koffie met een coñac er bij, en dat lustten ook de twee Zweedse bikinimeisjes die op weg naar het strand even aanwipten, en de slungelige jonge Amerikaan (een dichter waarschijnlijk) die over het muurtje kwam klimmen, en de rijpe Nederlandse dame op doorreis die iemand kende die iemand kende die Bert wel kende. Margreetje liep af en aan: ‘God, wat gezellig weer,’ riep ze, en: ‘Zeg Bert, er zwemmen nog een paar flessen champagne in de put, wat denk je?’

‘Champan brut!’ riep Bert verheugd; maar dan zag je ineens al die denkrimpels dieper worden - dan dacht hij ècht, en zei ineens: ‘Wat zouden jullie er nou van zeggen als jullie eens allemaal naar het strand gingen - daar staat ook een heel goeie tent waar ze champan hebben, en dan ga ik intussen een beetje werken.’

En terwijl wij dan vrolijk in de zon over de landweg naar Capet aan de kleine baai gingen

[p. 66]

(pastoor terug naar de kerk), zat Bert tot aan de avond in zijn koele kamer en typte langzaam, aarzelend, prevelend, en met Margreetje ergens onhoorbaar in de achtergrond; want als hij dan zoiets geschreven heeft, bijvoorbeeld: ‘één lied voor ochtend vroeg / omdat de ochtend begint en de mens niet / één voor de middag laat / omdat de middag voorbij gaat en de mens niet / één voor de vroege nanacht / waarin het dier leeft en vorm heeft’, dan moet hij dat onmiddellijk hardop kunnen zeggen tegen iemand die oren heeft om te horen. (Vandaar, later in ‘De deur’, dit: ‘weet je / wat nu zo zonde is / dat ik dit op schrijf / zonder jou’. Vandaar, vrienden, nog weer later, dat wij verheugd zijn, met innigheid; Bert werkt weer, hard, goed.)

En dan was er van tijd tot tijd, heel jammer steeds, een afscheid aan de kade van Ibiza waar het oude, witte schip roet braakte tegen de zonsondergang, en dan talloze wegbrengers; het leken wel honderden; de Kiosco en de Estrella en de Domino en de Portico liepen leeg. Dan werd er gepraat, gelachen, gezwaaid, geroepen, geschreeuwd terwijl dat schip van Sinterklaas (zoals Bert het noemde) over de baai naar de vuurtoren en de avond toe schoof, en daarna ging het dan een stuk stiller worden op de eilanden. En op een keer had Hans een echte kolonel uit te wuiven en maakte dat mee en zei: ‘Wat een leven voor zo'n jonge dichter.’ Die Hans kon het soms zo aardig zeggen.

Bert op de Balearen.