Bzzlletin. Jaargang 7

[p. 60]

Het leven is net echt..
Martin Mooij

Een verhaal van Gerrit Kouwenaar, zoals ik mij dat herinner. In het begin van de jaren vijftig had hij eens een reisbeurs gekregen van wat toen het Ministerie van O.K.&W. was, van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. De beurs was niet groot dus moest er een goedkoop reisland gevonden worden: Spanje. Voorwaarde was nog dat de minister regelmatig op de hoogte zou worden gehouden van de bereikte resultaten. Hij wilde waar voor zijn geld. Kouwenaar maakte zijn reis, samen met Bert Schierbeek, in een oude auto. Uit iedere plaats die zij in Spanje aandeden stuurden zij de minister een kaart. De reis was heel gezellig. De minister kreeg een hele stapel ansichtkaarten.

Aan dit verhaal moest ik denken toen ik van de winter een paar dagen met Bert Schierbeek in Barcelona was. Een stukje voorbereiding van het Catalaanse vertaalproject in Poetry International. We hoefden niemand een kaart te sturen. We moesten wel met resultaten thuiskomen. Het werden mooie dagen.

Het was een nieuwe ervaring over de Ramblas te lopen. Over een Ramblas waar nu van alles te koop was. Het rook er een beetje naar vrijheid. Ik was voor de eerste keer in Spanje. Barcelona kende ik alleen maar uit de literatuur. Het kan zijn dat de eerste indrukken de mooiste zijn. Maar het was Bert die deze indrukken voor een deel bepaalde.

Lopen, lopen, lopen - de hele dag lang. Naar het Miro-museum. Naar het Picasso-museum. Naar de haven, het station. Bert wees mij de hotelletjes waar hij eerder had gelogeerd. Hij krijgt gemakkelijk contact met mensen. In Barcelona merkte ik dat weer eens in de kleine drankzaakjes. Hij was er zo aan de praat. Met wegwerkers over cultuur. Geen gelul, heel gewoon, zonder moeite. Zoals steeds, ook waneer hij vroeg wat ik wilde drinken. ‘Maar cola krijg je niet van me, ik heb de mensen gezien die in de cola werken.’ Verduidelijken, uitleggen, je op dingen opmerkzaam maken. De bouwprincipes van Gaudi en het verhaal over de dood van de architect onder een tram. Kwestie van een nieuwe trambestuurder die niet wist dat Gaudi altijd op straat liep te lezen.

Op het kantoor van de Catalaanse kunststichting spraken we over onze plannen voor een Catalaans vertaalproject. Om te horen dat er drie Catalaanse talen bestaan.

Dan de kwestie van de dichters en hun werk: Salvador Espriu, Père Quart. Aan de andere kant van de tafel wordt gezegd dat dat niet mogelijk is. Ze zijn allebei te ziek- en moe en oud. Dat hadden we al gedacht.

Nieuwe vragen en suggesties. Aan het einde van de reis blijkt dat het toch wel weer zal lukken met het vertaalproject. Net als vorig jaar zal Bert het leiden, dat staat vast.

Bert is, dacht ik, in 1973 aan Poetry begonnen mee te werken. Toen ook meteen helemaal. Als hij naar Amsterdam wilde bellen draaide hij eerst nul tien. Poetry noemde hij de mooiste betaalde vakantie van zijn leven. Een tevreden mens, dacht ik toen. Maar ook een kritisch mens. Toen we op dat festival naar de resultaten van het Keltische vertaalproject stonden te luisteren signaleerde hij daarin tendenzen die aan ‘Blut en Boden’ deden herinneren, wat aan meer vormen van nationalisme niet vreemd is. Die gedachte zal best bij meer mensen zijn opgekomen, maar het is Bert die zaken als deze uitspreekt en er ook een snelle analyse van kan geven.

Het was ook Bert die toen wij het op een keer nodig vonden om alle dichters op de waag in Oudewater te laten wegen, schreeuwend van de bascule sprong: ‘Vijfentachtig kilo - gauw een pils!’ In het café kwam hij bij van de schrik.

En dan waren er de moeilijke gesprekken waar hij werd bijgehaald. Een keer wilde de Russische dissidente dichter Alexander Galitsj, vanuit Poetry een propaganda-uitzending maken voor de zender Freies Europa. Het moest een politiek verhaal worden. Bert en ik hebben uren met Galitsj zitten praten om hem ervan te overtuigen dat op Poetry aan alle dichters gelegenheid werd geboden te zeggen wat zij te zeggen hadden, maar dat wij niet konden meewerken aan een stuk politieke propaganda. Galitsj was heel verdrietig. Hij is de volgende dag vertrokken. Het speet ons echt dat wij hem niet konden helpen, maar wij hebben altijd willen vermijden van het festival een politiek instituut te maken. Alleen maar om alle deelnemers er volledig vrij te laten zijn. Daarom mocht in datzelfde jaar een Indonesische dichter niet meedoen, omdat hij in de plaats van een ander was gestuurd. Een jaar later hebben wij hem wel uitgenodigd. Toen was hij onze gast. Zo ingewikkeld zit dat soms en daar word je dan ook wel eens op aangekeken, maar dat heb je ervan als je alleen maar een onafhankelijk festival wilt hebben. Bert heeft daar altijd aan meegewerkt. Verleden jaar, begin december, hebben Adriaan van der Staay en ik Galitsj nog een keer ontmoet, in

[p. 61]

Venetië. We waren blij hem weer te zien. Heel kort daarna is hij in Parijs plotseling overleden. Bert is steeds heel erg bij de gevangenschap van Breyten Breytenbach betrokken geweest. Breyten die zo duidelijk bij Poetry hoort. We houden veel van hem. Bert ook. Hij was het die verleden jaar zijn leestijd op Poetry National besteedde aan een brief aan Vorster. Omdat hij dat nodig vond. Zoals hij het ook nodig vond dat er geld kwam voor de reis van een Nederlandse waarnemer bij Breytens tweede proces in Pretoria. Zoals het ook geen toeval was dat met een gedicht van Bert het Pretoriaplein in Amsterdam werd omgedoopt in het Steve Bikoplein.

Hij is een man die nooit gebrek heeft aan ideeën en initiatieven. Het zonneproject in 1975 was zijn idee. De zon heeft in Rotterdam nog nooit zo hard geschenen als in die dagen. Behalve natuurlijk op het moment dat hij moest schijnen, aan het slot van het festival. Toen regende het dat het goot. Door Gust Romijn was alles voorbereid om de allereerste zonnestraal die nacht met spiegels op te vangen. Afrikaanse musici hadden tot diep in de nacht geprobeerd de zon op te roepen. Er dansten meisjes op het Schouwburgplein. Een musicus stond er te fluiten. Niets hielp. Het kon ook niet, want Bert was op dat moment al onderweg naar Finland, naar een ander festival. Naar verluidt kon het daar toen geen nacht worden.

In Rotterdam deed Bert steeds mee aan de projecten van anderen. Soms moest hij ze ook leiden. Maar er zijn ook andere manieren waarop hij en zijn vrouw Thea aan poetry meewerken. De laatste jaren is het gebruik dat zij een dag of wat voor het begin van het festival naar Rotterdam komen om er bij van alles te helpen wat met de organisatie te maken heeft. Gewoon werk dat hard nodig is. Wanneer ze daar druk mee bezig zijn komen de nieuwe plannen. Soms gaat er meteen een door, zoals dit jaar een soort voorpremière van het festival in het Park in Rotterdam, vooral voor gastarbeiders. Er moet nog over worden gepraat, maar in ieder geval zal Thea de presentatie doen in verschillende talen. Ze moet ook maar meteen wat teksten inspreken voor de geluidswagen. En onderweg daarheen kan ze meteen affiches ophangen voor gastarbeiders in hun talen. Het resultaat is toch dat er die zondag veel meer dan duizend mensen in het park een programma van muziek, dans, zang en poëzie meemaakten en daarvoor urenlang in het gras bleven zitten.

Zo wordt een festival gemaakt, met veel vrijwilligers, soms onder grote spanning, vaak met veel plezier. Bert en Thea Schierbeek spelen er een rol in, Cees Buddingh' doet hetzelfde, Geertjan Lubberhuizen en Remco Campert moeten er vanaf zondag tegenaan. Gust Romijn en zijn mensen zijn dan allang bezig. Over en weer wordt gezegd dat dit het laatste jaar is. Je hoort dat Cees net Geertjan heeft ontslagen en hem meteen weer heeft aangenomen. Er worden problemen opgelost en nieuwe gevonden. De ene dichter loopt de kamer in en de ander er weer uit. Altijd is er iets te doen. Het zijn de dichters zelf, die een stuk van de organisatie bepalen. Bert en Thea horen bij de inventaris.

Wat valt er verder nog te zeggen in een verhaal over Bert zonder over zijn eigen echte werk te praten. Ik kijk er zelf wat vreemd tegenaan. In de loop der jaren is er natuurlijk iets meer gegroeid dan alleen maar een uitstekende samenwerking. Maar daarover valt weinig te zeggen. Het is goed zoals het is.

De relatie houdt niet op bij Poetry. Er zijn leesavonden in ‘de Lantaren’, bij ‘W. Pieterse in poëzie’, tijdens ‘Poëzie buiten’ in de Hoekschewaard. We waren ook met elkaar bij het nieuwe festival ‘BILT’, in West-Berlijn. Nederlandse dichters hebben dat samen met Duitse collega's voor een deel zelfs opgezet. Bert was er van het begin af bij, vanaf de eerste voorbereidingen. Samen met Thea probeerde hij er ook nog wat te maken van een kindermiddag. Vanuit het principe: niet weglopen als het moeilijk gaat.

Wat Poetry betreft: Het kan goed zijn dat ik er te dicht bovenop zit en geen afstand kan nemen. Misschien ook dat het toch niet meer dan een windhandel is. Het zij zo. Ik weet dan alleen niet goed wat ik met al die andere zogenaamde zekerheden aan moet. Misschien is het daar ook wel mee als met een uitspraak van Bert: het leven is net echt. Hij kan er nog steeds bij lachen.