Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 77]

Josine van den Berg in gesprek met Wim Hofman

Wim Hofman (1941) is geboren en getogen in Vlissingen; de zee en het strand spelen dan ook een belangrijke rol in zijn kinderboeken.

Hij debuteerde in 1969 met het boek Welwel, de zeer grote tovenaar & zes andere verhalen over ridders, tovenaars, matrozen, krentebollen, cowboys en indianen & over een planeet. In 1972 gevolgd door Het eiland Lapje Loem. Voor het boek Koning Wikkepokluk de merkwaardige zoekt een rijk kreeg Wim Hofman in 1973 Het Gouden Penseel, want hij illustreert zelf zijn eigen boeken. De mist in verscheen in 1975. Zijn boeken zijn bizarre verhalen vol woordgrapjes en geschreven in een heel eigen taal.

De boeken van Wim Hofman worden uitgegeven door Uitgeverij van Holkema en Warendorf.

In 1976 komt Wim uit, bekroond met de Nienke van Hichtumprijs en de Zilveren Griffel 1977. Wim Hofman is adjunkt-direkteur van de Kulturele Raad Zeeland.

Hoe lang ben je al bezig met schrijven en tekenen?

Als ik terugdenk dan hoort bij de eerste ervaringen bezig zijn met potlood en papier. Toen ik een jaar of 3 was, zette ik al wat op papier. Het eerste verhaaltje ging over muizen. Ik kende nog geen hoofdletters, er kwamen veel herhalingen in voor van piep piep piep, dat kon ik dan schrijven. En sindsdien is dat eigenlijk zo doorgegaan, in die zin dat ik ook wel van herhalingen houd. En ja, gekke woordjes, daar heb ik zelf veel plezier aan, dat schrijf ik dan op.

Er was niet veel anders te doen in die tijd, want het was oorlog.

Ja, ik ging nooit ver van huis af, en verder zat ik natuurlijk binnen. Speelgoed was er niet. Dus je was wel gedwongen om jezelf te amuseren, en dat deed ik dan ook in sterke mate met dit soort dingen.

Je hebt gezegd dat je veel plezier in het schrijven hebt. Wat betekent het voor je?

Ik ben er wel altijd mee bezig, teksten en tekeningetjes op papier te zetten. Ik kan me niet voorstellen er niet mee bezig te zijn.

Je bent geen broodschrijver, je hebt een baan, en je doet het er dus bij.

Bij een heleboel mensen is het zo dat de belangrijkste dingen in de vrije tijd plaats vinden, tenminste de meeste persoonlijke dingen. Nou daar hoort mijn schrijven en tekenen wel bij. Het is het noteren van persoonlijke ervaringen.

Vind je schrijven een kreatieve bezigheid?

Ik denk dat een schrijver als het een echte schrijver is, niet anders kan, dat er niks kreatiefs aan is.

‘Welwel’ kwam zo'n 10 jaar geleden al uit.

Ja, en sommige verhalen had ik al op de middelbare school geschreven. Dat vond ik interessanter dan de dingen die ik daar eigenlijk moest doen. En verder zat het ook een beetje in de ontwikkeling van de uitgeverijen. Ik studeerde toen in België (theologie) en ik stuurde zo'n dik pak verhalen naar uitgeverij Van Goor die ik eigenlijk niet kende. Ik kende één boekje wat me ontzettend bekoorde: Op weg naar de maan van Huizinga-Scaf. Dat boekje heb ik nog steeds. Ik vond het zo interessant dat er gewoon spreektaal van kinderen in voorkwam, en ook het plot was eenvoudig.

Was wat je in dat boekje vond zo bijzonder voor jou?

Ik had wel andere boeken gezien. Thuis maakten we niet zoveel onderscheid tussen boeken voor volwassenen em kinderen. Mijn broer las in de oorlog voor uit de boeken die er lagen, of dat nou de bijbel was, of. Van het westelijk front geen nieuws, of de sprookjes van Grimm. We hadden maar heel weinig boeken en die lazen we. Op de middelbare school ging ik me voor literatuur interesseren. Dat ging in die tijd samen met het boekje ‘Atonaal’, met teksten van mensen die woordjes interessant vonden. Diezelfde sfeer vond ik terug in het boekje van Huizinga-Scaf. Ik weet niet of ze het daar zelf mee eens is. Dat boekje sprak me aan door het woordgebruik.

Je bent heel erg met taal bezig, je hebt een zeer eigen taalgebruik.

Het neemt veel tijd. Ik schrijf b.v. wel 30 blz. over een krab. Aan het strand ga ik kijken hoe zo'n beest is, en dan probeer ik het voor mezelf te beschrijven. Het is hetzelfde als natekenen. Je kijkt erg goed en daar gaat een hoop tijd mee heen. Het is erg goed, ergens mee bezig te zijn waarvan je vindt dat het wezenlijk is. Je gaat een krab beschrijven en dan denk je, zit er nou een kop aan of niet? Zo kun je bladzijden vol schrijven. Alleen, wat blijft ervan over, 3 bladzijden misschien, en dan hoop je dat je het goed beschreven hebt. Dus al dat gezeur dat je zelf in je hoofd gedaan hebt, dat is dan geschrapt.

[p. 78]

Aan de manier waarop je het strand of een krab beschrijft is te merken dat je een goed waarnemer bent. Je kijkt goed naar dingen en mensen en ik zeg het expres in deze volgorde.

Nou ja, mensen zie ik niet zo goed, ik weet heel weinig van ze af. Daarom, als ze zeggen hoe kijk je tegen kinderen aan, en schrijf je voor kinderen, dan weet ik dat niet. Ik ben heel individueel bezig en daarom ben ik ook wel bang dat ik me vaak vergis met mijn boeken.

Een Kinderjury had nogal wat kritiek op ‘Wim’ bedoel je?

Ze vonden het niet mooi. Dan zeg ik, het zal dan wel. Ik ben steeds aan het twijfelen. Mijn waarnemen hangt samen met de dingen die ik waardevol vind. Als ik zeg ik vind een landschap belangrijker dan mensen (da's natuurlijk helemaal niet waar), maar, diep in mijn hart vind ik dat wel. Wat moet een mens zonder natuurlijke omgeving, zonder een boom. Dus kijk ik er ook goed naar, hoe het in elkaar zit. En waarom mensen die ook met de natuur bezig zijn, het zo verpesten. Je beleeft er ook wel genot aan als schrijver in die zin, dat die twee machten tegenover elkaar staan. Aan de ene kant het landschap en de weersomstandigheden (ik houd nogal van een stormpje in een verhaal), aan de andere kant de mensen, een vloedlijn met veel rommel. Dat trekt me ook best.

Vind je het zelf een grote sprong van ‘Lapje Loem’ ‘Wikkepokluk’ naar ‘Wim’?

In ‘De Mist in’ heb ik dingen geprobeerd, maar ‘Wikkepokluk’ is wel zo dat je die nare sfeer krijgt dat de mens slecht aan het leven is aangepast. Het weer is slecht, alles zit tegen, dat zit natuurlijk ook in de figuur Wikkepokluk zelf. Het ligt aan het feit dat je mens bent, aan je gedrag, aan je bewustzijn; dat je een mens bent en dat je er niet bijhoort. Toch wel een thema wat er in zit, maar meer verborgen, veel symbolischer.

Alles is niet wat het lijkt, bedoel je?

Ja, het is een heel vervelend boek, Wikkepokluk. De maan lijkt op een kwal, het gras wil de grond in, het brood wat ze eten wordt steen. Alles valt in stukken, het verbrokkelt helemaal, als de mens eraan komt, loopt het mis. Dus kan een mens het ook niet vinden. Ik denk dat het daaraan ligt dat de mens een bewustzijn heeft wat een soort ziekte is. Hij hoort er niet bij, bekijkt de dingen als een vreemde, dus ook andere mensen. Maar ja, of je dat in kinderboeken moet doen? In Wikkepokluk probeer ik het te verbergen. Bij Wim is dat duidelijker beschreven en ik denk dat daarom ook een heleboel mensen zich er meer aan gestoord hebben. Maar het ging toch over dezelfde dingen.

Maar koning Wikkepokluk is meer een scherts figuur, geen mens van vlees en bloed zoals Wim.

Ja, Wikkepokluk is een poppenkastfiguur. Een persoon die het niet kan vinden. Het is een boek wat ik zelf wel belangrijk vind. Die koning zoekt en hij vindt het niet. Dat is het thema van het boek. Hij komt nooit tot rust. Wat dat betreft lijkt hij wel op Wim.

In ‘Wim’ komen de volwassenen er niet zo goed vanaf. Had je daar een reden voor?

Ja, dat hangt samen met het isolement waarin de mens zit. Niet alleen een kind. Ik denk dat het met kinderen nu sterker is, maar dat kan een projektie zijn, hoor. Ik geloof dat een mens vrij geïsoleerd is, vreemd staat in het landschap. In de maatschappij is het nog veel erger. Het is een soort vijandelijkheid, b.v. een insektenwereld waar je helemaal buitenstaat als individu, maar zo kun je ook tegenover de maatschappij staan. Dat is misschien veel griezeliger, veel ernstiger nog t.a.v. mensen, kinderen. Zo van je hebt de maatschappij daar en het kind hier.

Je ervaart de vijandschap van die omgeving, je snapt er niets van wat er allemaal plaats vindt, waarom mensen zo reageren. Even gesloten als een landschap, zo niet ingewikkelder. Het gaat om het isolement waarin een mens zit. Een apart wereldje, los van die maatschappij, en die twee sluiten niet op elkaar aan, niet echt. Er is wel een soort kommunimatie dat lijkt op reageren op elkaar, vaak vijandigheid. Maar verder zit je dan met het isolement waar de mens niet uitkomt. Ik geloof dat de mens geen ervaring kan overdragen. Dat is goed omdat je dan de slechte dingen niet overgedragen krijgt, aan de andere kant is het jammer omdat een heleboel slechte dingen zouden worden voorkomen. Zoals nu een oorlog vergeten wordt, of folteringen, het komt omdat mensen geïsoleerd zijn, omdat wij die pijn niet ervaren.

Je kunt erover schrijven, erover vertellen maar iemand anders kan het niet ervaren?

Nee, kunstenaars proberen die dingen over te dragen, maar dat lukt maar ten dele. Het zijn allemaal pogingen. Zolang men er mee bezig blijft, lijkt het net of dat isolement een keer doorbroken wordt.

Jij gelooft uiteindelijk van niet?

Nee, uiteindelijk ben ik zeer zwartgallig.

Het jongetje Wim is ontzettend eenzaam. Er is niemand voor hem. Heb je dat met opzet gedaan?

Het is zo, dat jongetje moet geïsoleerd raken, dat zit in de vorm van het verhaal. Dus moeten die ouders dingen buitenshuis doen, werk of relaties, zodat er niemand meer voor hem is. Het gaat erom de eenzaamheid van dat jongetje verantwoord te maken. Het is wel heel wreed, maar het hoort bij het boek.

Kon het niet anders, deze enorme eenzaamheid?

Nee, anders was hij maar gewoon eenzaam geweest en nu wordt het navranter doordat je die relaties van de ouders nog verstoord, ook met het

[p. 79]

meisje dat hij ontmoet. De korte zinnetjes die ze zegt maken duidelijk dat haar ouders helemaal niet snappen wat er in haar hoofd omgaat. En daar gaat het boek wel een beejte om. Die scheiding tussen de wereld van de volwassenen en die van de kinderen, die nog steed bestaat, die misschien wel kunstmatig in stand gehouden wordt en waar ik een beetje tegen ben. En dus schrijf ik zo'n boek.

Als ‘Wim’ uit is, weet je niet of het nou beter met hem gaat of niet.

Ik zat ermee net als anderen, van, zou het nou beter gaan met Wim. Ik heb een vervolg geschreven, want je bent toch met zo'n figuur bezig. En dan merk je dat de eerste woorden die je op papier zet zo gaan: ‘'t was een vrijdagavond in oktober. In de lucht hingen een paar boosaardige wolkjes en alles ging slecht’. Dat typeert dan weer heel sterk dat boek. Dan kun je zeggen kunstmatig.....

Dat is natuurlijk niet zo, want het komt uit jezelf?

Ja, het komt uit mezelf, en bovendien hangt het samen met het temperament van dat jongetje, wat dan sterk op mijn temperament lijkt. Da's makkelijk om te beschrijven.

Is ‘Wim’ Wim?

Eh, een klein beetje wel. Ja, wat moet ik zeggen, ja, 't is hem wel.

Je schrijft veel over de zee en het strand, wat betekent het voor je?

Nou, ik denk dat het strand met de zee, de vloedlijn, een plaats is waar je erg goed je isolement ervaart t.o.v. de dingen om je heen. Dat er dingen gebeuren waar je absoluut geen vat op hebt, waar je weinig mee te maken hebt, dat trekt me wel ergens.

Voel je je daar klein en nietig bij?

Eigenlijk is het zo, ik word hier geduld. Ouderwets misschien.

Hoe verhoudt je je tot andere schrijvers?

Weet ik niet. Ik ken ze natuurlijk niet allemaal Wat me wel opvalt is dat het zo moeilijk is voor jongeren om aan schrijven te beginnen, terwijl er wel veel aandacht voor is, terwijl je ook veel mensen bereikt. Vooral nu de bibliotheken gratis zijn. Ik weet niet waar hem dat in zit. Misschien is men toch steeds geneigd te denken dat je poëzie alleen maar apart in bundeltjes kunt uitgeven. Dat je het niet zoals ik, in een kinderboek kunt zetten. Men discrimineert nog steeds. Dat doen de meeste literaire tijdschriften ook. Die bespreken nooit een kinderboek. Het kan natuurlijk zijn dat ze slecht zijn, maar dat is een wisselwerking. Als je nooit slechte bespreekt dan denkt er ook niemand aan. Dat vind ik wel jammer. Verder zie ik maar heel weinig jongeren. Tot voor kort werd ik ook nog een jonge schrijver genoemd. Maar dat vind ik zo'n onzin als je er met je 16e of 17e al mee bezig bent.

Zie je een behaalde ontwikkeling voor jezelf van kinderboeken naar boeken voor volwassenen?

Ik ga steeds meer twijfelen of er een verschil is, en waar dat dan in zit. Ergens moet die scheiding weg. Volwassenen moeten met het grootste plezier die boeken lezen. Het ligt voor een groot stuk ook aan de presentatie, maar ik weet ook niet hoe je dat moet opheffen hoor.