Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 67]

Het budget
Mario Benedetti

Wij hadden op kantoor nog het zelfde budget als in de jaren twintig, dus toen de meesten van ons nog worstelden met aanrdrijkskunde en breuken. De chef herinnerde het zich nog goed en soms, als het niet zo druk was, ging hij vertrouwelijk op één van de bureaux zitten en begon zo, met bungelende benen die een paar smetteloze witte sokken onder de broekspijpen prijsgaven, op zijn opgewonden manier, met de gebruikelijke vijfhonderd achtennegentig woorden, te vertellen over die fantastische dag, lang geleden, dat zijn chef - hij zelf was toen eerste beambte - hem een klap op zijn schouder gegeven had en gezegd had: ‘Jongen, we krijgen een nieuw budget’, met naar het schijnt een brede, voldane lach, alsof hij al uitgerekend had hoeveel overhemden hij van zijn salarisverhoging kon kopen.

Een nieuw budget is de grootste ambitie van een dienstafdeling als de onze. Wij wisten dat andere kantoren, met meer personeel, iedere twee of drie jaar een nieuw budget kregen. Wij keken er vanaf ons administratieve eilandje naar met de zelfde gelaten wanhoop waarmee Robinson ooit naar de schepen keek die aan de horizon voorbij voeren, wel wetend dat het even zinloos was seinen te geven als jaloers te zijn. Onze jaloezie of ons gesein zou weinig gebaat hebben, want zelfs in de beste tijden kwamen we niet uit boven negen employé's, en het was logisch dat niemand zich iets gelegen liet liggen aan zo'n kleine afdeling.

Omdat wij wisten dat niets en niemand verbetering zou brengen in onze financiële situatie, zochten wij onze toevlucht in een progressieve vermindering van de uitgaven en dankzij een tamelijk elementair coöperatief systeem was dat redelijk gelukt. Ik bijvoorbeeld betaalde de maté; de eerste assistent de middagthee; de tweede assistent de suiker; de eerste beambte de geroosterde broodjes en de tweede beambte de boter. De twee typistes en de portier waren vrijgesteld, maar de chef, die wat meer verdiende, betaalde de krant die we allemaal lazen.

Ook onze privépleziertjes waren tot een minimum teruggebracht. Wij gingen eens per maand naar de film en zorgden er voor dat we allemaal verschillende films zagen zodat we, via de verslagen op kantoor, allemaal volledig op de hoogte waren van wat er draaide. Wij hadden het beoefenen van denksporten zoals dammen en schaken opgeschroefd, omdat het weinig kostte en de tijd zonder geeuwen hielp verstrijken. Wij speelden van vijf tot zes, als er onmogelijk nog nieuwe stukken konden binnenkomen, op het bord bij de kassa stond immers dat na vijven geen nieuwe ‘zaken’ meer werden aangenomen. Wij hadden het zo vaak gelezen, dat we op het laatst vergeten waren wie het had bedacht en ook waar dat ‘zaken’ op sloeg. Er kwam wel eens iemand die het nummer van zijn ‘zaak’ vroeg. Dan gaven wij het nummer van zijn dossier en de man ging tevreden weg. Een ‘zaak’ kon dus kennelijk bijvoorbeeld een dossier zijn.

Goed beschouwd was het leventje dat we daar leidden zo kwaad nog niet. Soms achtte de chef zich verplicht ons te wijzen op de voordelen van het ambtenarenbestaan boven de handel, en sommigen van ons bedachten dat het wel wat laat was om het met hem oneens te zijn.

Waar hij altijd mee aan kwam zetten was de Zekerheid. De zekerheid dat we niet op straat kwamen te staan. Want daarvoor moesten de senatoren bijeenkomen en die waren, zoals we wisten, zelfs nauwelijks bijeen te krijgen als er een minister geïnterpelleerd moest worden. Wat dat betreft had de chef gelijk. Die Zekerheid was waar. Natuurlijk bestond ook de zekerheid dat we nooit genoeg opslag zouden krijgen om eens contant een jas te kopen. Maar de chef, die dat ook niet kon, vond het er de tijd niet naar om op je baan te kankeren, zelfs niet op de onze. Hij had - als altijd - gelijk.

Op een dag werd de vastberaden en bijna onherroepelijke rust die bij ons op kantoor heerste en die er voor zorgde dat wij ons, wat traag door gebrek aan slapeloosheid, schikten in ons bescheiden lot, verstoord door een bericht waarmee de tweede beambte kwam aanzetten. Hij was een neef van een hoofdambtenaar bij het ministerie en had kennelijk van zijn oom - ik bedoel het niet minachtend, ik zeg gewoon zoals het was - gehoord dat er gesproken werd over een nieuw budget. Omdat we eerst niet begrepen wie het dan wel over een budget hadden, glimlachten we met de luxueuze ironie die we voor speciale gelegenheden reserveerden, schamele bestaan, dat de man niet helemaal goed bij zijn hoofd, was óf ons niet voor vol aanzag. Maar toen hij er aan toevoegde dat het volgens zijn oom om de

[p. 68]

staatssecretaris zelf ging, oftewel de alma parens van het ministerie, beseften we ineens dat er iets veranderd was in ons alsof een onzichtbare hand eindelijk die ene moer die wat los zat had aangedraaid, alsof iemand met een paar klappen alle berusting uit ons had geslagen.

Het eerste woord dat mij persoonlijk te binnen schoot en dat ik zei was ‘balpen’. Ik wist helemaal niet dat ik zo graag een hebben, maar toen de tweede beambte met zijn mededeling een toekomst openbaarde die allerlei mogelijkheden, hoe klein ook, bood, diepte ik uit wie weet wat voor kelder van het verlangen een zwarte balpen op met een zilveren dop en met mijn naam er op gegrafeerd. Joost mag weten wanneer dat ding in me was geworteld.

Toen zag en hoorde ik dat de eerste assistent het had over een fiets en dat de chef afwezig keek naar een scheve hak onder zijn schoen en één van de typistes versmaadde liefdevol haar tasje van de laatste vijf jaar. Toen zag en hoorde ik hoe wij allemaal plompverloren onze plannen begonnen te vertellen, zonder dat het ons echt kon schelen wat de ander zei, vol behoefte een uitlaat voor al onze ingehouden, ongekende illusies te vinden. Toen zag en hoorde ik hoe wij met ons allen blozend van gêne besloten het goede nieuws te vieren door een speciale koekmiddag in te stellen.

Dit - de koek - was het eerste. Toen volgden de nieuwe schoenen van de chef. Op de schoenen van de chef mijn pen die ik in tien termijnen mocht afbetalen. En op mijn pen de jas van de tweede beambte, de tas van de eerste typiste, de fiets van de eerste assistent. Na anderhalve maand zaten we allemaal in de schuld en de spanning.

De tweede beambte was met meer nieuws gekomen. Eerst dat het secretariaat van het ministerie over het budget zou beslissen. Toen dat dat niet zo was. Niet het secretariaat. De boekhouding. Maar de hoofdboekhouder was ziek en zijn oordeel was onmisbaar. Wij bekommerden ons en bloc om de gezondheid van de man van wie we alleen wisten dat hij Eugenio heette en over ons budget ging. Wij hadden graag dagelijks een bulletin over zijn gezondheidstoestand gehad. Maar wij hadden enkel recht op de ontmoedigende berichten van de oom van onze tweede beambte. De gezondheid van de hoofdboekhouder ging steeds meer achteruit. Wij leden zo onder de ziekte van deze functionaris, dat wij op de dag van zijn dood, net als de nabestaanden van een ernstige astmapatiënt, iets van opluchting voelden omdat wij ons nu tenminste geen zorgen meer over hem hoefden te maken. Van de egoïstische kant bekeken waren we eerlijk gezegd ook blij, want nu kon de vacature misschien worden opgevuld, nu werd er misschien iemand anders aangesteld om op ons budget te studeren.

Vier maanden na de dood van don Eugenio werd een andere hoofdboekhouder benoemd. Die middag schoot het spelletje schaak, de maté en de administratieve rompslomp er bij in. De Chef neuriede een aria uit ‘Aida’ en wij waren - daardoor en door alles - zo nerveus dat we even een luchtje moesten scheppen in de winkelstraat. Toen we terugkwamen wachtte ons een schok. De oom had laten weten dat het budget nooit in handen was geweest van de boekhouding. Dat berustte op een misverstand. Om kort te gaan, de zaak had het secretariaat nooit verlaten. Dit verduisterde ons panorama aanzienlijk. Als het budget bij de boekhouding had gelegen, was er niets aan de hand geweest. Tenslotte wisten we dat er al die tijd niets gedaan kon worden omdat de hoofdboekhouder ziek was. Maar de staatssecretaris - de hoogste chef op het secretariaat - genoot een uitstekende gezondheid, dus bestond er voor het uitstel geen enkel excuus en kon het wel eens veranderen in afstel.

Zo begon de kritieke fase van onze ontmoedeging Het eerste uur keken we elkaar aan met de wanhopig vragende blik van vroeger. In het begin vroegen we nog: ‘Nog iets bekend?’ Toen verkozen we te zeggen: ‘En?’ en tenslotte stelden we de vraag alleen met onze wenkbrauwen. Niemand wist iets. Als iemand iets wist, Was het dat het budget nog in beraad was op het secretariaat.

Acht maanden na het eerste bericht was mijn pen al twee maanden leeg. De eerste assistent had een rib gebroken door een val van zijn fiets. Een spullenbaas was de huidige eigenaar van de boeken die de tweede assistent had gekocht; het horloge van de eerste beambte liep een kwartier per kantoordag achter; de schoenen van de Chef hadden twee losse zolen (de één genaaid, de ander gespijkerd), en de jas van de tweede beambte had versleten revers die rechtop stonden als twee onbedoelde vleugeltjes.

Op een zeker moment hoorden we dat de minister een vraag gesteld had over het budget. Nog een week, had het secretariaat meegedeeld. Wij wilden weten wat het secretariaat precies gezegd had, maar daar kon de oom niet achter komen omdat het ‘strikt vertrouwelijk’ was. Volgens ons was dat stom van hem, want wij behandelden de dossiers die bovenin de hoek kaartjes hadden met fabeltjes als ‘zeer dringend’, ‘voorrang’ of ‘strikt persoonlijk’, precies als alle andere. Maar kennelijk pasten ze deze methode bij het ministerie niet toe.

Toen hoorden we dat de minister met de staatssecretaris gesproken had. Omdat op gesprekken geen speciale kaartjes bevestigd werden, kon de oom zichzelf en ons er van overtuigen dat de minister met het budget accoord ging. Waarmee en met wie ging hij accoord? Toen de oom dit laatste wilde uitzoeken, ging de minister al niet meer accoord. Toen begrepen we zonder verdere uitleg dat hij eerst met ons accoord was gegaan.

Wij hoorden dat het budgetvoorstel gewijzigd was. Het zou op de zitting van aanstaande vrijdag ter sprake komen, maar de veertien vrijdagen die op die volgende volgden werd het niet behandeld. We begonnen te letten op de data van de volgende zittingen en iedere vrijdag zeiden we tegen elkaar: ‘Dan zal het volgende vrijdag wel worden. Ik ben benieuwd.’ Maar er gebeurde niets. Er gebeurde helemaal niets.

Ik zat te diep in de schulden om onverschillig te blijven. De balpen had mijn economische ritme verstoord en ik was mijn evenwicht kwijt. Vandaar dat ik bedacht dat we de minister wel eens konden opzoeken.

Wij wijdden verschillende middagen aan het repeteren van het onderhoud. De eerste beambte speelde voor minister en de Chef, die bij accla-

[p. 69]

matie was aangewezen om namens ons allen het woord te doen, onverhandigde petitie. Toen we tevreden waren over het resultaat, vroegen we audiëntie aan bij de minister en die werd voor donderdag verleend. Donderdags lieten we één van de typistes en de portier op kantoor achter en trokken met de rest naar de minister. Met de minister praten is iets anders dan met iemand anders praten. Om met de minister te praten moet je eerst tweeënhalf uur wachten en het kan gebeuren, zoals juist ons overkwam, dat je hem aan het eind van die tweeënhalf uur nog niet eens te spreken krijgt. We drongen slechts door tot de staatssecretaris die nota nam van de speech van de Chef - stukken slechter dan op de laatste repetitie toen tenminste niemand stotterde - en kwam terug met de toezegging van de minister dat ons budget op de zitting van de volgende dag ter sprake zou komen.

Toen wij - redelijk tevreden - het ministerie verlieten, zagen we een auto stoppen voor de deur en de minister uitstappen.

We vonden het een beetje vreemd dat de staatssecretaris ons het persoonlijke antwoord van de minister had gebracht zonder dat die er was geweest. Maar eerlijk gezegd kwam het ons beter uit een beetje vertrouwen te hebben en we knikten voldaan en opgelucht toen de Chef opmerkte dat de staatssecretaris de minister natuurlijk per telefoon had geraadpleegd.

Om vijf uur de volgende dag waren we behoorlijk zenuwachtig. Vijf uur was het tijdstip dat ons was opgegeven om te informeren. We hadden erg weinig gedaan die dag; we waren te rusteloos om iets goed af te maken. Niemand zei iets. De Chef neuriede niet eens zijn aria. We namen zes minuten strikte voorzichtigheid in acht, toen draaide de Chef het nummer dat we allemaal uit ons hoofd kenden en vroeg naar het secretariaat. Het gesprek duurde heel kort. Tussen het ‘ja’, ‘ah ja’, ‘ah juist’ van de Chef door was het onduidelijke gebrom van de ander hoorbaar. Toen de Chef de hoorn ophing, wisten we allemaal het antwoord. We luisterden alleen ter bevestiging: ‘Het schijnt dat ze vandaag geen tijd hadden. Maar de minister zegt dat het budget zonder mankeren tijdens de zitting van volgende week vrijdag ter sprake komt.’

(1949)