Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 87]

Boswell's onvolmaaktheid
Een journaal over het journaal
J.J. Peereboom

22 februari 1978 - Ik weet nog goed dat Sir John Pringle een paar jaar geleden in Londen tegen mij zei ‘You know nothing’, staat er in Boswell's journaal van vrijdag 22 december 1775. ‘And now the remark is as just as then. There is an imperfection, a superficialness, in all my notions. I understand nothing clearly, nothing to the bottom. I pick up fragments, but never have in my memory a mass of any size.’

Zulke vertrouwelijkheden zijn de beste manier om de journaalvorm te benutten. ‘I understand nothing clearly’ is een probleem waar de meesten van ons mee te kampen hebben, en dat te zelden in de literatuur wordt aangetroffen. De gebruikelijke toon van schrijvers impliceert dat zij hun onderwerp beter onder de knie hebben en duidelijker kunnen vertolken dan hun lezers. Als het niet zo was zouden zij niet kunnen verlangen dat iemand de moeite nam om hun werk te lezen. De lezer heeft recht op auteurs die hun stof beheersen; maar de consequentie is dat zij op een afstand van hem blijven, want hij kan zich moeilijk de gelijke voelen van supermensen die altijd zelfverzekerd klinken en iedereen die het met hem oneens is wegmaaien.

Wel van Boswell. Die is zelfs lager dan gelijk; er mag soms op hem neergekeken worden. Niet alleen had hij weinig helder begrip, het ontbrak hem aan de eenvoudige deugden van de gemiddelde lezer: karakter, rijpheid, waardegevoel, verantwoordelijkheidszin.

Toch heeft hij het ver gebracht in de literatuurgeschiedenis, niet alleen met zijn Life of Johnson. Na zelf in twintig jaar enkele honderden journaalfragmenten geschreven te hebben sta ik naast Boswell als een tinnen soldaatje bij een bronzen standbeeld. Zijn journaal vulde kisten en kisten, in verschillende Schotse en Ierse kastelen teruggevonden. Hij was niet iemand die na ieder fragmentje uit moest blazen. Hij wilde zijn hele leven in zijn journaal onderbrengen, voorzover het niet alleen alledaags was. Als hij een paar keer had overgeslagen haalde hij het in.

Een van de moeilijkheden om het hem na te doen is dat het ongedwongen proza dat de journaalvorm past gauw gekunsteld wordt. ‘Vanochtend vroeg op, minder uit levenslust dan uit onrust. Vreemde pijn in hartstreek leek vroege dood aan te kondigen. Ochtend weinig produktief. Omstreeks het middaguur besefte ik dat pijn vergeten was. Wist ook niet meer waar, en bespaarde moeite van het te bedenken.’ Een tijdje lang lijkt weglaten van onderwerpen en gezegdes de eerste voorwaarde voor vertrouwelijkheid met de aangezichtloze lezer. Dan ineens is het onuitstaanbaar, en er moet iets heel nieuws bedacht worden, met in ieder geval compleet uitgevoerde zinnen. Jawel, maar dan klinkt het of er een echte schrijver aan het woord is, die alles beter weet, en het was juist de bedoeling om een binnenstemmetje op te roepen. Luister even, ik begrijp er net zo weinig van als jullie: hoe zeg je dat?

Het technische probleem wordt gevolgd door het morele. Hoewel het in de politiek en vogue is anderen aan te moedigen om geen prestaties te leveren, heb ik nog nooit van iemand gehoord die zelf volgens deze leer probeert te leven. Er is geen menselijke verhouding denkbaar zonder een element van rivaliteit, en er zijn verhoudingen die uit haast niets anders lijken te bestaan. Voordat wij onze zwakheden, domheden en valsheden aan het publiek voorleggen is het zaak dat wij even goed nadenken welk taktisch belang ermee gediend is. ‘Na een kwartier vanmiddag bij A.J. op de kamer, waar ik hem nogal handig een indruk van mijn ideetjes had gegeven geloof ik, kwam ik op de gang Johnnie tegen die mij iets vragen wou maar die ik wegwoof. Eerst dacht ik misschien is het verkeerd, tegenover zo'n oud vriendje als Johnnie; maar ik was eigenlijk blij toen ik merkte dat zijn indruk op A.J. mij meer kon schelen. Bij Johnnie heb ik geen belang, om het cru te zeggen, en toen ik verder nadacht werd ik boos op hem, en op de morele druk die hij uitoefent van mijn eeuwige tweede rang.’ Dat soort dingen moet je niet zeggen van jezelf. Het zou er niet eens uitzien als bescheidenheid en zelfvernedering. Integendeel, het effect is van arrogantie: denkt die man dat hij zich kan veroorloven om zichzelf zo weg te gooien (en toch overeind te blijven, wat hij natuurlijk even hard wil als wij)?

Het erge van de mededeling is niet alleen de inhoud. De vorm, bijna zonder moreel oordeel, zou nog meer afkeuring aantrekken. Zulke taal kan alleen terecht in de roman, waar de lezer mag aannemen dat de schrijver impliciet zijn hoofd schudt over de levenshouding van de verteller. Wie het regelrecht over zijn eigen gebreken heeft hoort te laten merken dat hij wou dat hij anders was.

Het air van rechtschapenheid dat wij gewoon zijn aan te nemen is bij de meesten van ons niet helemaal pose. De geest is willig genoeg om op kritieke ogenblikken aan de eisen te voldoen, maar handig genoeg om te zorgen dat het niet vaak nodig is. Veel van ons dagelijkse handelen wordt nooit in verband gebracht met een behoefte om moreel gerechtvaardigd te zijn. Er komt dan niet eens een conflict van; er is geen relatie.

Misschien heeft er een tijd bestaan toen onze morele rechtvaardiging voornamelijk diende als bescherming tegen de toorn Gods. Dat is niet meer zo. Nu worden wij ermee beschermd tegen de

[p. 88]

toorn van de medemens, die vaak terecht meent op te merken dat wij bezig zijn hem opzij te dringen en ons eigen belang hoger te schatten dan het zijne. Zonder morele rechtvaardiging worden wij angstig kwetsbaar. En dan zouden wij behalve onze gewetenloosheid ook nog onze zwakheid onthullen? ‘Op weg naar huis zag ik twee mannen iemand aftuigen die achterover geleund stond in een heg. Ik reed gewoon door, wel met een behoefte aan excuus: je kan toch nietsdoen, waarschijnlijk was het een afrekening binnen de onderwereld, en zo. Thuis stelde ik mij voor dat ik flink zou optreden: ik ging er op af, met zo'n gezaghebbende gelaatsuitdrukking dat de lafaards het hazenpad kozen. Adèle kwam net binnen en zei, ‘Wat kijk jij griezelig, moet je overgeven?’

Een enkele keer zou het grappig zijn, maar de ware dagboekschrijver zou de frequentie van zulke voorvallen moeten laten bepalen door de werkelijkheid in plaats van door de goede smaak. Dat is veel gevergd.

23 februari - Moeilijker dan het vinden van een stijl voor een journaal en zelfs moeilijker dan de presentatie van jezelf is het presenteren van de mensen met wie je te maken hebt. ‘Vanavond in de drukte van zes mensen op bezoek keek ik bij herhaling naar de vrouw van Ewout en dacht dat als ik gewoon mocht uitkiezen met wie ik aan het eind van de avond naar bed ging, dan wist ik het wel. Zou zij door mij uitgekozen willen worden? Anders maar tegenstribbelend de trap op. Gezien de samenwerkingsplannen met Ewout zou het toch niet makkelijk liggen. Of zou hij het accepteren, of toejuichen, of alles doen om het niet te zien. Als ik hem aankijk zou ik me het laatste kunnen voorstellen. Je weet niet hoe de mensen zouden doen onder druk. Wij laten ons niet kennen.’

Als zo'n tekst een paar weken later afgedrukt werd zouden Ewout en zijn vrouw en de vrouw van de dagboekschrijver alle drie met bezwaren komen. En dit is maar een gematigde verbeeldingsoefening. De meesten van ons zijn in staat om veel wonderlijker en onaangenamer beelden op te roepen in de loop van een avond, soms volledige dagdromen en soms fragmentjes, waarvan het schrijven hoofdbrekens zou geven omdat wij moesten bepalen hoeveel accent zij als voorbijgaande invallen mochten hebben.

Boswell kende dit probleem in beperkte mate. Hij had niet een dwingend besef van een stream of consciousness. Wel schrijft hij op 9 maart 1777 over zijn bezoek aan Treesbank waar de heer en de vrouw des huizes allebei sinds kort dood waren dat hij er een soort welbehagen ondervond, en een soort neiging om zichzelf geluk te wensen dat hij nog leefde. ‘I love to mark real feelings, whatever be their causes,’ voegt hij er dan aan toe; maar er gaan weken voorbij waar hij niets vermeldt van zulke real feelings, en ik geloof niet dat hij ze dan wegmoffelde. Ze vielen hem niet op.

Hij was ook niet- sterk geneigd om onaangename dingen te zeggen van mensen die hij ontmoette, en ze zich in andere omstandigheden voor te stellen. In zoverre had hij het makkelijk, en verder was er bijna geen probleem doordat de meeste journalen bij zijn leven niet voor publicatie bestemd waren. ‘Were my Journal to be discovered and made public in my own lifetime, how shocking would it be to me! And after my death, would it not hurt my children?’ (30 juli 1779)

Wel was er een beetje een probleem doordat hij toch niet iedereen de toegang tot zijn journaal ontzegde. ‘In the evening my wife insisted to read this journal, and finding in it such explicit instances of licentiousness, she was much affected and told me that she had come to a resolution never again to consider herself as my wife;...’ (7 december 1776). In de praktijk werd hij niet zo streng behandeld, al was deze uitbarsting over zijn sexuele vrijheid niet de enige; en al was het in Londen heel goed bekend dat hij een journaal bijhield, pas in de 20e eeuw is het gepubliceerd.

Zou dit nog steeds de enige manier zijn om met een openhartig journaal om te gaan? Ik vrees dat het zo is.

24 februari - Als wij onze eigen kwetsbaarheid en de gevoeligheid van anderen moeten ontzien kunnen wij pas publiceren na onze dood. En als wij de overwegingen van zelfbehoud en discretie in de wind sloegen en alles meteen onthulden - als wij publiceerden and were damned?

Het zou waarschijnlijk, hoewel in beperkte mate, meer gedaan kunnen worden dan wij gewend zijn. Waarom niet? Zo zorgvuldig als wij ons camoufleren, dat is niet nodig om in leven te blijven; en de zorg om haast nooit iets te laten begrijpen van de variaties in onze vriendschappelijke gezindheid werkt niet versoepelend op de verhoudingen maar bevriezend. Iets anders zou kunnen. Gewoonlijk heeft niemand er blijkbaar zin in. Ik heb zelf ook maar zoiets als een schets voor een journaal gemaakt: hier en daar lijntjes aangegeven, en ertussen alles weggelaten.

De verklaring in mijn geval zou kunnen zijn dat ik er niet bezeten genoeg voor ben. Er zijn talloze mensen die veel bezetener uit hun ogen kijken, en die graag de aandacht op zichzelf zouden vestigen in de literatuur; het is niet meteen te begrijpen waarom die er weinig of niets aan doen.

Waarschijnlijk voelen zij zich kwetsbaarder dan het soms lijkt. Gevoel voor de gevoeligheid van anderen hebben ze vast niet altijd. Wel blijft het oppassen. De anderen zouden kunnen terugslaan, overdrachtelijk of letterlijk. Het is verstandiger om de steun van principiële argumenten in te roepen wanneer er op gevoeligheden ingehakt wordt. Polemieken en satires komen dan ook veel voor. Zomaar rustig ergernis wekken zonder gelijk te willen krijgen, dat is niet de moeite waard.

Het is alleen de moeite waard voor iemand wie het definiëren van de werkelijkheid boven alles gaat. Dat is de voornaamste functie van het dagboek; het is niet de voornaamste functie van de literatuur zoals die gewoonlijk wordt opgevat. De literatuur, dat zijn indrukken die de auteur van het leven gekregen heeft, gerangschikt in woordpatronen. Het accent ligt op de patronen meer dan op de indrukken. Als het anders was zou iedereen er een beetje over mogen meepraten, op grond van zijn levenservaring.

[p. 89]

Wij weten allemaal dat dat niet kan. Het literaire oordeel is voorbehouden aan experts en hulpexperts, die bepalen of een tekst literatuur is, en een indeling in goed en slecht kunnen maken.

Hoewel de literaire opvatting van de literatuur hen niet aanmoedigt sluimert bij lezers vaak de hoop dat zij er beter of wijzer van zullen worden. Een enkele keer gebeurt er zoiets, en dan springt de hoop hoog op. Meestal zijn de overzichtelijke en gevaarloze verbeeldingswerelden van de literatuur beter geschikt om ons van de werkelijkheid te vervreemden. Zij houden ons van kattekwaad af zolang wij in onze stoelen zitten te lezen. Op die manier is er een sociaal belang mee gediend, en als wij er plezier in hebben om het leven te herkennen in woordpatronen, wie zou er dan bezwaar tegen kunnen maken. Er zijn heel wat mensen die op andere plaatsen in de samenleving, waar het gedrang al veel te groot is, een toon zouden komen aanslaan als zij niet rustig gehouden werden door het gevoel van superieure belezenheid.

De literatuur wil vrij worden van de werkelijkheid. Boswell wou er juist mee verbonden blijven. ‘I should live no more than I can record’, schreef hij, ‘as one should not have more corn growing than one can get in. There is a waste of good if it be not preserved.’ (geciteerd in David Duchanan, The Treasure of Auchinleck, p. 1). In de praktijk was het niet vol te houden, maar in principe gingen leven en journaal gelijk op. ‘I find it impossible to put upon paper an exact journal of the life of man... However, what I put down has so far an effect that I can, by reading my Journal, recall a good deal of my life’ (29 juli 1769). En niet alleen hijzelf kon dat. ‘...to my astonishment I heard that Wilkes had been elected for Middlesex. So fascinating is success that I began to quit the determinations of my own reason, and to imagine him really a patriot and like a Roman... But a little reflection soon cured me of this.’ Niet van dat stuk leven van 29 maart 1768, maar wel van dat stuk herinnering zou gezegd kunnen worden dat het intact bewaard is gebleven, zo sterk suggereert het de gemoedsbeweging.

James Boswell geschilderd door George Willison/1765

25 februari - Zolang het journaal, van Boswell of van een ander, aangeduid wordt als vertolker van de werkelijkheid, klinkt het als iets uitstekends. Wanneer het, met evenveel geldigheid, vormeloos genoemd wordt lijkt het juist minderwaardig.

Zo onthullend als Boswell op zijn best is, de charme van zijn journaal is incidenteel. Hele lappen ervan verwijzen naar bezigheden in plaats van ze te beschrijven, en zijn alleen ooit goed geweest voor intern gebruik van de auteur. Hij vond dat zelf ook. ‘I really think that this dull, uninteresting journal is not worth the trouble of writing. But it is a register of my life, such as it has passed.’

Als hij zijn meest ambitieuze vermaningen aan zichzelf ernstig genomen had zou hij niet veel meer dan vijf minuten per dag hebben kunnen leven, en de rest aan zijn journaal hebben moeten besteden. Waarschijnlijk zou hij op den duur de frustratie van Tristram Shandy ondervonden hebben: het kost meer tijd om te beschrijven dan om te leven, zo raakt de conscientieuze autobiograaf steeds verder achterop.

Boswell verstrikte zich niet op die manier in zijn eigen probleem. Wat hij eigenlijk wilde doen kon natuurlijk niet; daarom deed hij het

[p. 90]

zoals het wel kon. Hij zou wel eens een behoefte hebben kunnen voelen om toch maar een roman te maken, en zich een hoop schrijfwerk te besparen; maar ik geloof niet dat hij dat voornemen ooit gehad heeft. Hij was de vastlegger van de vormeloze werkelijkheid, en hij streed niet tegen zijn natuur.

Zo kan hij een tegengif leveren tegen overdoseringen van gevormde literatuur. De roman, het drama en de poëzie verschaffen ons in bescheiden mate gegevens over het ware leven der mensen; zij leggen zich in hoofdzaak toe op het bundelen van die gegevens in visies. Er is veel te zeggen voor visies, die aan lezers een idee kunnen geven in hoeverre het bijna mogelijk is om in de onsamenhangende werkelijkheid een beredeneerde eenheid te onderscheiden. Het gevaar in de literatuur is dat het belang van de visies overschat zal worden, door schrijvers en door recensenten en andere liefhebbers. Zo kan het gebeuren dat allerlei willekeurige schrijftalenten bij ons aan boord komen met veroordelingen van de burgerlijke leefwijze, met verwachtingen van de toekomst van de beschaving, definities van de absurditeit van alles, en andere interpretaties van de cultuur, en dat zij met ernst worden aangehoord. Niet dat iemand hun enig evenwicht toekent op het gladde ijs van de cultuurfilosofie, maar misschien hoeft dat in de literatuur niet. Misschien worden visies aan kunstenaars kant en klaar ingeblazen door goden of muzen. Wie zal zeggen hoe het zit. In ieder geval zijn in onze lange geschiedenis zoveel visies aangeboden door de literatuur dat zij ons zouden kunnen overstelpen, en het soms ook doen, Gelukkig neutraliseren zij elkaar in zekere mate, en zo krijgen wij weer wat ruimte.

Zeker is dat visies goed zijn om de werken overeind te houden, en dat zij ons soms op nieuwe ideeën brengen; maar er komen ogenblikken dat het ons te machtig wordt om al die halfwas denker steeds weer ernstig te nemen. Weg dan met hun visies! Alleen het ondervondene en het geobserveerde in hun oorspronkelijke vormeloosheid kunnen nog onze aandacht verwachten; en daar staat Boswell, die het gevraagde artikel kan verkopen. ‘My wife with great justice complained that my converation with her was never rational, merely childish nonsense. It is not easy to give a distinct specimen of that puerile jocularity in which alone I exert myself at home. The reason of it may be partly indolence, she has excellent sense and a cheerful temper, has not sentiments congenial with mine’. Je zou geen beter voorbeeld kunnen verlangen van iemand die de hem bekende werkelijkheid weergeeft.

26 februari In James Boswell: The earlier Years, verklaart de grote Boswelliaan F.A. Pottle, voorzitter van het Editorial Committee van de journalen, zich oneens met Aristoteles die de poëzie hoger en filosofischer noemde dan de geschiedenis. ‘Do we, in fact, receive as powerful a gratification from fictions as we do from writing that is at once vivid and historical? Is Mr. Micawber more satisfying than the Dr. Johnson who emerges from Boswell's pages? Granting that the two figures are drawn with equal skill, do we not receive an additional satisfaction from knowing that Boswell's Johnson is a portrait of a man who once really walked the earth?’

De bevrediging is er vast. Wij moeten ons die niet laten ontgaan, al zouden klassieke en moderne autoriteiten in koor onze smaak lager en minder filosofisch noemen. Wel kan er afgedongen worden op het verschil tussen het poëtische en het historische. Op 25 november 1776, ‘... I met a young slender slut with a red cloak in the street and went with her to Barefoots Park and madly ventured coition.’ Als wij dat tafereel in een roman vonden zou de red cloak het grootste deel van de aandacht opeisen. Waarom rood? - en droeg zij soms ook een rood kapje? Als wij toch moesten afzien van een symbolische interpretatie zouden wij op zijn minst aan een geheime voorkeur van de auteur blijven denken. Niet bij het meisje in Barefoots Park. Daar zijn wij iets gewaar van een mager lichaampje onder het rood dat zij toevallig droeg. De impressie is minder filosofisch en visueel; meer erotisch en tastbaar.

Maar in geen van beide gevallen krijgen wij de slet zelf terug. Als wij ons verbeelden dat wij haar beter zien in het journaal dan in de roman is dat alleen een teken dat wij zelf een privé-roman hebben zitten schrijven.

Met het meisje in het rood hebben wij alleen een enkele vluchtige begroeting. Misschien zou het anders worden als wij de proef op Dr. Johnson konden toepassen wanneer hij Boswell voor de gek houdt, of op Lord Auchinleck, de vader van de auteur, wanneer hij zijn zoon afblaft, of op Margaret, Boswell's valuable wife, wanneer zij zich beklaagt of wanneer zij een moeilijke nacht doorbrengt met haar tuberculose hoest. Inderdaad zien wij meer van hun, en soms lijkt het even of wij op het punt staan van een doorbraak terug naar de werkelijkheid van tweehonderd jaar geleden.

Die doorbraak wordt niet verwezenlijkt. Als wij al te precies gaan kijken vervagen de realistische portretten. Er zijn ook bij Boswell alleen woorden, die een gewaarwording suggereren die wij ons verbeelden te herkennen. Wij moeten niet nog meer willen.

Ook van deze kant beschouwd zit het verschil in de mate waarin de schrijver zijn gegevens in een visie opneemt. Het werkelijke bestaan blijft iets heel anders. Er wordt nogal eens van mensen gehoord die wanneer hun leeftijd vordert geen poëzie meer lezen en geen romans, alleen nog geschiedenis en biografie, want dat is echt gebeurd. Zij werken in enkele vreedzame weekjes onder het lamplicht de carrière van Metternich of van generaal Eisenhower af, en noemen het werkelijkheid.

Het zijn toch ook maar weer woorden. De enige werkelijkheid van 1776 die wij nog ter beschikking hebben zijn de dingen die toen al meteen uit geschreven woorden bestonden. De Journals zelf dus bijvoorbeeld; die zijn nog zichzelf, lang na de verdwijning van het magere lichaam in het rood waarover zij vertellen.

27 februari - Boswell is vaak voor niet vol aangezien. Hij is geen serieuze man, gedomineerd als hij werd door impulsen en invallen die tel-

[p. 91]

kens uitbraken uit de persoonlijkheid die hij in zijn zorgvuldige ogenblikken ambiëerde te zijn. ‘Yesterday you did delightfully. You did not commit one fault in any respect the whole day’, deelde hij zichzelf mee op 12 december 1763, in zijn Utrechtse studententijd. Er was zelden reden voor voldoening. Meestal bleef er een afstand tussen de eisen die hij aan zichzelf gesteld had en zijn gedrag in de praktijk. Hij maakte, zich te druk in gezelschap, en wilde zich in bedwang leren houden; hij verleidde meisjes op straat en in herbergen, en hield zich voor dat het zo niet door kon gaan; hij dronk en kaartte en kon geen orde brengen in zijn gedachten; hij liet zich uitlachen door Dr. Johnson, hij was trots op zijn afstamming als een Boswell van Auchinleck, hij zag zichzelf als middelmatig in zijn beroep van advocaat, hij had ontelbare vrienden en bekenden en hij schreef behalve zijn journalen duizenden brieven die ook grotendeels over zijn.

Het is niet dat alles wat Boswell deed onzinnig was. Zijn gedrag was niet dwazer dan dat van veel anderen; maar in afwijking van de meesten van ons die er in slagen ondanks alles onszelf ernstig op te vatten, bekeek hij zichzelf met verwondering en twijfel, en besloot dan maar weer tot een verbeteringspoging. ‘Shall I ever be great? I'm unhappy not’, zei hij tegen generaal Paoli van Corsica, die antwoordde ‘Yes, when you have taken a caractère décidé pour quelque état sérieux’ (18 mei 1778).

Het is Boswell nooit gelukt, en door beter gedecideerden wordt hij uit de hoogte bekeken. Pepys, de andere grote dagboekschrijver van de Engelse literatuur, had ook slordigheden in zijn persoonlijkheid en was een tijd lang net zo'n scharrelaar met meisjes als Boswell; maar hij was een zelfstandige en bekwame man, die zichzelf niet hoefde te vermanen, aan de Rand van halfverwerkte beginselen. ‘I think too closely. I am too concave a being. My thoughts go inward too much instead of being carried out to external objects. I wish I had a more convex mind’ (7 maart 1778).

Zo bleef Boswell aan de gang. De vraag is niet of hij lachwekkend is; daar is geen twijfel aan. De vraag is of wij ook om onszelf moeten lachen. Sommigen zijn daar soms toe geneigd; anderen nooit.

Wat is meer ter zake voor het oordeel over ons: onze ambitie om coherente doelbewuste mensen te zijn, of onze onmacht om aan die ambitie te voldoen?’ Op het diner voor Jan Lankmoet boog ik mij onder de vijfde speech over naar Kees en fluisterde, zo is het toch de moeite waard om zestig te worden, als je van iedereen hoort dat ze je als held en filosoof zien. In plaats van kortaf te lachen knikte Kees instemmend en zei, Ja nou, en welverdiend. Hij dacht dat wij hetzelfde bedoelden, geloof ik. Ik zakte terug op mijn stoel, en dacht aan andere mislukte grapjes die ik gemaakt heb.’

Het misverstand tussen zo'n Kees en dagboekschrijver kan heel pijnlijk zijn. Het sterke van Boswell is dat hij ze allebei in zich had. Hij wilde zichzelf graag als een voorname heer zien, maar hij kon geen betrouwbaar gezag verwerven over de impulsen die hem in verschillende richtingen tegelijk dreven. Als hij zijn gebreken voor zichzelf kad kunnen ontkennen was zijn probleem opgelost geweest. Velen doen het zo, maar hij was te ijdel of te eerlijk of te trots of te naief om zijn journaal te bedriegen. Misschien had hij vooral een levensleer nodig om zijn zwakte mee te overwinnen, dacht hij wel eens. ‘I must really get Mr. Johnson to put me down a short, clear system of religion’ (5 maart 1775).

Het is niet zover gekomen. Boswell werd geen wijs man die zichzelf in bedwang had; hij werd ook geen ongelovige die alleen aan zijn verlangen en impulsen gehoorzaamde. Hij was niet de enige die ooit zo tweeslachtig geleefd heeft, maar hij was misschien de meest onbevangene, en de mededeelzaamste.

Nooit zou hij in de spiegel de man van gewicht aantreffen die hij eigenlijk had moeten zijn, en hij vond het niet erg als wij van het nageslacht dat te weten kwamen. Integendeel, hij was bij voorbaat blij met onze belangstelling. Zelfs uitlachen is toegestaan. Boswell was overal aan gewend, en de Boswellianen doen het zelf ook: zo is de relatie met hun held.