Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 43]

De ergste regering is die waarover je gedwongen wordt iets goeds te zeggen.
Frederic Morin I.G.M. Arthur Schopenhauer^*
Vertaling Wim Raven

...Op een mooie dag in maart zocht ik hem (Schopenhauer) in Frankfort op, nadat ik mijn komst had laten aankondigen door een gemeenschappelijke vriend. Hij woonde niet in een van die kronkelende en moeilijk begaanbare straatjes in de binnenstad, maar aan een kade, de Schöne Aussicht, met uitzicht op de Main, en alleen al aan het huis dat hij had uitgezocht zag je direct dat de strenge denker óók de karaktertrekken had van een gegoede burger die het leven beschouwt met begrip en berekening.

Door een oude dienstmeid met een bars voorkomen, die, vergezeld werd door een knorrige poedel, werd ik binnengelaten in een enorm werkvertrek, goed gelucht en goed ingericht, waar alles blonk van properheid en zon. Een buste van Goethe troonde boven een fraaie boekerij. Enige minuten later kwam Schopenhauer binnen en schudde mij vriendelijk de hand, zij het niet zonder mij met zijn grijze ogen een doordringende en enigszins onrustige blik toe te werpen. Zijn achtenzestig jaren stonden voluit op zijn levendige, beweeglijke maar wel gerimpelde en verdroogde gezicht geschreven, en het ingehouden trillen van zijn lippen die tegelijk gewelfd en door een eeuwig spottende glimlach, toegeknepen waren, zou hem een aristocratisch Mefistofoles--gezicht hebben verleend, ware het niet dat zijn zeer zuiver gevormde, brede voorhoofd op hem het stempel had gedrukt, niet alleen van welwillendheid, maar zelfs van onbevangenheid. In zijn hand had hij de brief van onze gemeenschappelijke vriend, en ons gesprek ontspon zich alsvolgt:

Schopenhauer: Zo, zo, u hebt dus de Duitse universiteiten bezocht! De Fransen zijn allemaal hetzelfde: zij geloven in het Duitsland van de Revue des deux mondes. Ik wed dat u de Hegeliaanse filosofie ook serieus neemt.

Ik: Ik ben geen aanhanger van die filosofie, maar ik zie er een machtige manifestatie van het menselijk denken in, en ik denk zelfs dat ze bij haar ondergang bepaalde theoriën zal nalaten die onsterfelijk zullen worden.

Schopenhauer: Nee, nee, van Hegel blijft niets over, absoluut niets, want hij heeft niet gedacht, maar alleen wat gegoocheld met formuleringen. Hegel, een machtig filosoof! Om te beginnen moet u weten dat er in de wereld filosofen zijn geweest die die naam verdienen: Boeddha, Plato en Kant. Maar Hegel, die verdient zelfs niet eens te worden gerekend tot de dii minores van de filosofie. Ja, ik, een oude Duitser, verzeker u dat er in één vers van Lamartine, wat zeg ik, in één grapje van uw Chamfort, meer echte metafysica is te vinden dan in heel de Phänomenologie, met inbegrip van die loodzware commentaren van Michelet en Rosenkranz. Zegt u nu zelf, waar is hij uitgekomen met heel zijn betweterige en hoogdravende systeem? In de plaats van het gezond verstand, dat de zoon is van het karakter en de vader van het licht, stelt hij een ik weet niet wat voor starre en onbegrijpelijke cultus van een grote, progressieve ‘Pan-’, die als een duvel tekeer gaat onder de amechtige logica van ‘zijn’, ‘niet-zijn’ en ‘worden’, en met het afmattende en vruchteloze geren waartoe zijn maker hem veroordeelt niet meer presteert dan een eekhoorn in een tredmolen, en alleen huurkoetsiers aan het raaskallen brengt. Hegel, die een god verzint die zich zelf zoekt! Risum teneatie, amici! Het is zeker niet om deze conclusie dat u hem bewondert? Prachtig, maar het systeem waar zij als een monsterlijke koepel bovenop is gezet is zelf nog veel monsterlijker; want tenslotte is er wel een zeker pantheïsme dat het kan goedkeuren. Iedereen die een beetje graaft in de filosofie moet tenslotte wel bij die grote afgrond terecht komen: de eenheid van substantie. Maar waar heeft Hegel die eenheid gezocht? Als een echte schoolmeester heeft hij die gezocht in de lege begrippen van het denken, in de holle voorstellingen van het intellect, omdat hij niet in staat was te begrijpen dat het intellect slechts een ondergeschikt vermogen van de ziel is, of liever de bastaardvrucht van de hersenen, de zeepbel die zich losmaakt uit onze waarnemingen, opstijgt in de blauwe lucht, door kinderen bewonderd wordt en vervolgens in hun handen uit elkaar spat. Toch moet u niet denken, mijnheer, dat ik geheel een leerling van Condillac ben. Nee, maar ik denk dat de wereld zich alleen manifesteert in de wil, of, zo u wilt, in het hart van een rechtschapen mens, van een man die zich opoffert. De wereld gezien in het licht van die zogenaamde rede, waarover zo duister wordt gedaan, maar die niet meer is

* fragment uit Gesprekken met Schopenhauer, dat in keuze en vertaling van Wim Raven zal verschijnen in Privé-Domein.

[p. 44]

dan een wissel die wordt getrokken op de bescheiden waarnemingen van de zintuigen, de wereld gezien in het intellect en door het intellect is alleen maar een grillige schaduw die wordt geworpen door die waarnemingen, een weerschijn van onze fantasieën, het Indische maya, een carnaval van schijn, temidden waarvan men het principe van de causaliteit laat dansen als de bezem van de tovenaarsleerling, een reusachtige arabesk die men tekent, die men ontwerpt naar zijn luim het ingeeft. Het ontwerpen van zo'n arabesk kan een kunstwerk zijn, maar een wetenschappelijk werk is het niet. Hegel is dus noch een denker, noch een filosoof, zelfs geen sofist; al die frikken van de Duitse universiteiten mogen hem van mij hoogstens een kunstenaar noemen, als ze er tenminste aan toevoegen dat hij een kunstenaar is van het laagste allooi, en de op één na laagste van zijn soort; na hem komt alleen nog zijn leerling Rosenkranz.

Schopenhauer met poedel; houbsnede van J.J. Ettling, 1888 in ‘Der Frankfurber Labern’ verschenen.

Ik: En de anderen?

Schopenhauer: De anderen bestaan niet.

Ik: Ik heb moeite u te volgen. Wat! een leer, de leer van Hegel staat op, nu al meer dan vijftig jaar, onder toejuichingen van een elite jeugd, want die benaming zult u zeker niet willen onthouden aan die sterke generatie die was afgedaald in de diepzinnigheden van Kant, die Fichte, Schelling en Jacobi had vergeleken, die het zwaard van Körner had bezongen en gehanteerd, die gevoelens, ideeën, het leven van Schiller en Goethe had doorleefd, doordacht en doorvoeld! Welnu, heel die bevoorrechte en krachtige generatie heeft het Hegelianisme beschouwd als een geweldig systeem: volgens sommigen een aanvechtbaar en zelfs verderfelijk systeem, volgens anderen vol glans en waarheid, maar volgens iedereen het werk van een genie, een leer van de eerste orde. Wat meer is, deze leer heeft niet alleen het zeldzame geluk gehad, Duitsland in één van zijn grootste intellectuele bloeiperioden aan zich te onderwerpen, zij is ook doorgedrongen in Frankrijk, Italië, Amerika en zelfs in Engeland; het Hegelianisme heeft meer of minder illustere vertegenwoordigers gehad in heel de beschaafde wereld, en dat meer dan veertig jaar lang, en dan zegt u: het is nooit iets geweest! U kunt zeggen, als u wilt, dat het op het ogenblik stervende is, of zelfs dat het al dood is en dat het niet verdiende te blijven leven! U kunt ook zeggen dat u het in een tweegevecht hebt gedood, maar u kunt niet ontkennen dat het heeft geleefd! Een pure hersenschim kan niet een halve eeuw lang de geesten en de volkeren van het ene eind van de wereld tot het andere in rep en roer brengen.

Schopenhauer /Frankfurt 11 juni 1852

Schopenhauer: U bent nog jong, mijnheer, en u weet nog niet dat het met slechte filosofen net zo is gesteld als met slechte regeringen; men bejubelt ze juist óm hun gebreken. De ergste regering is die, waarover je gedwongen wordt iets goeds te zeggen.