Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 43]

Menno ter Braak,
zoals ik hem leerde kennen in het begin van de jaren '20
E.H. Hoeffelman-De Waal

In 1923 heb ik Menno ter Braak het eerst ontmoet. Ik kwam in de zomer logeren in Eibergen, om met de familie kennis te maken, daar ik met Menno's oudste zuster, Tine, bevriend was en wij het plan hadden samen in Amsterdam, waar wij studeerden, op kamers te gaan wonen. Menno en Tine kwamen mij van de trein halen. De kennismaking was mijnerzijds een beetje schuchter, omdat ik zo dom was geweest over te stappen in een verkeerde trein, en dus niet op de afgesproken tijd aankwam. Ik maakte wat verlegen mijn excuses, daar ik hen voor de tweede maal naar het station had laten komen. Menno liet echter niets blijken van enige geprikkeldheid maar luisterde uiterst vriendelijk.

Ik heb Menno eigenlijk nooit onvriendelijk meegemaakt, noch tijdens mijn logeerpartij in Eibergen, noch later. Wel was hij, ten opzichte van mij, teruggetrokken. Hij sprak eigenlijk, behalve de gebruikelijke woorden die men bij begroeting 's morgens of aan tafel bezigt, nooit tegen mij. Ik voelde dit niet als onhoffelijkheid, hij ging ook in de familiekring zijn eigen gang. Belangrijke gesprekken - zoals men dat zou kunnen noemen - werden ook, zover ik kon nagaan, met de familie niet gevoerd.

Hij had vacantie, en profiteerde daarvan.

Menno was muzikaal, vaak zette hij zich voor de piano, die in de eet-tuinkamer stond, en speelde uit z'n hoofd, en met variaties, amusementsmuziek. Dikwijls, want die weken was 't weer goed, slenterde hij door de tuin of de moestuin, waarin kersenbomen en bessenstruiken stonden. Ook kon men hem in de serre aantreffen, lezend in een schommelstoel.

Misschien omdat wij weinig contact hadden, heb ik me nooit afgevraagd wàt hij las, wat mij achteraf vreemd voorkomt. Zijn zwijgen tegenover mij was niet een teken dat hij 't land aan mij had. Ik herinner me dat hij op een keer plotseling zei: ‘Je bent niet het type van de “meisjes-studente”, dat kan je als een compliment opvatten’? Eenmaal toen ik in de tuin zat, kwam hij opeens voor me staan, bood me een grote tak met rijpe kersen aan en zei: ‘Kijk, dat is voor jou’? en meteen liep hij door. Menno was mijns inziens verlegen, en van de weeromstuit was ik het voor hem ook. Wij waren beiden nog heel jong, 21 jaar. Menno was precies een maand ouder dan ik.

Hij was sportief. Soms roeide hij op 't riviertje de Berkel, dat vlak achter de tuin van het doktershuis liep, of hij ging er zwemmen. Iets verder lag de Eibergse tennisbaan, waar we vele uren doorbrachten. Ik was helaas geen matador. Menno tenniste, zover ik kon nagaan, behoorlijk en met plezier.

Een tennispartij, waarbij alle jonge notabelen van Eibergen aanwezig waren, werd in die weken dat ik er logeerde, geënsceneerd. Het was een warme dag, en wie niet speelde zocht beschutting in een koepeltje, dat iets hoger onder de bomen lag. Toen het avond werd, werd er op de tennisbaan gedanst en, terwijl 't duister meer en meer viel, de maan opkwam, nam Menno zijn viool en speelde, rondlopend, wat zachte, sentimentele wijzen, o.a. het Liebeslied van Kreisler. Vraagt u mij of ik Menno ter Braak gekend heb, dan moet ik daar waarschijnlijk een negatief antwoord op geven. Wat hij dacht, wat er in hem

[p. 44]

omging, daarover zou ik niets kunnen vertellen. Het was slechts zijn uiterlijk doen en laten, dat mij een indruk van hem gaf.

Geboortehuis Ter Braak te Eibergen

Wel kan ik zeggen, dat Menno een groot gevoel voor humor had, wat misschien in zijn werk niet zo direct tot uiting komt. Zijn jongere broer Wim kon zo langs z'n neus weg, heel geestige en soms kolderachtige opmerkingen maken. Hierom kon Menno schateren van het lachen, zijn spontane lach werkte aanstekelijk.

Ook kon hij soms zelf uit volle borst een of ander dwaas populair liedje zingen, dat destijds ‘en vogue’ was.

De hele familie, ook Menno, was op de huisdieren gesteld. Daar was 't hondje ‘Lelaps’, een grappig dier, met een intelligent kopje. Het was geen rashond, leek me, maar Wim sprak Lelaps aan met ‘mooi duur beest’, waarom Menno dan weer moest lachen. Ook de rood-witte poes ‘Kieuwtje’ was een geliefde huisgenote.

Een avond heb ik Menno minder opgewekt meegemaakt. De hele familie zat in de huiskamer, waarschijnlijk omdat het buiten te koel geworden was. Menno moest de volgende morgen naar Amsterdam, om de een of andere reden, en zei ‘God, ik ben zo zenuwachtig, ik moet morgen met de trein naar Amsterdam’? Niemand reageerde. En na enkele minuten zei hij weer: ‘God, ik ben toch zo verschrikkelijk zenuwachtig’? Dat niemand hierop inging, verwonderde me een beetje, maar ik durfde ook niets te zeggen. Blijkbaar was men van hem dergelijke uitingen wel gewend.

Enkele jaren, na deze kennismaking, heb ik met mijn vriendin Tine samengewoond, en hem dus uiteraard nog wel eens gezien. Hij woonde tijdens zijn studietijd met zijn broer Wim in de den Texstraat. Soms kwam hij om zijn zuster Tine iets te vragen of te zeggen. Als zij niet thuis was, vroeg ik hem of hij wilde wachten, daar zij elk ogenblik kon thuiskomen. Ook toen heeft hij nooit, al was 't maar kort, een gesprek met me gevoerd. Hij zette zich aan de piano en speelde, terwijl ik in de kamer zat en thee schonk. Z'n kop thee zette ik op zijn verzoek op de piano, en zo bleef de situatie tot Tine thuiskwam. Hij wist z'n houding niet te bepalen en vond deze oplossing het gemakkelijkst. Maar nogmaals, onvriendelijk was hij nooit.

Ter Braak met z'n twee katten.
Achter het raam Kieuwtje

Ik meen dat het Tine is geweest die mij namens hem gevraagd heeft foto's van zijn kamer in de den Texstraat te maken. Ik had destijds een groot fototoestel, waarmee ik goede interieurfoto's kon maken. Eigenlijk vond ik het, in mijn hart, toch nog wel een vererende vraag, en ik ben dan ook op een middag met Tine naar zijn kamer getogen en heb daar o.a. twee foto's van het interieur gemaakt, die achteraf zijn opgenomen in het Schrijvers prenteboek dat aan Menno ter Braak gewijd is. Een klein detail herinner ik me. Op de schoorsteenmantel stond een ingelijste foto van een jonge vrouw. Wie het was, weet ik niet. Menno vond blijkbaar niet nodig dat hieraan bekendheid gegeven werd en schoof de foto, voor ik kon afdrukken, in de schaduw. Dit zijn mijn herinneringen.

Ik heb toen reeds de indruk gekregen, dat Menno een zeer begaafd mens was, maar hij had destijds, voor zover ik weet, nog niets gepubliceerd. Nadat ik, veel later, verschillende van zijn boeken gelezen heb, is deze indruk bevestigd.