Visuele vorming
Een weerwoord tegen de beeldenstorm
Henk Camping
Een belangrijk deel van de informatie die wij te verwerken krijgen, wordt ons in de vorm van beelden gepresenteerd.
Dat is niet sinds kort. De film is een belangrijk middel geweest bij de Russische revolutionairen, die de inzet van mensen als Eisenstein, Pudowkin en Vertov hoog gewaardeerd moeten hebben.
Göbbels, de media-deskundige van Hilter heeft de Duitse Nazi-filmers volgens de methoden van Eisenstein geleerd te filmen. Een deel van de macht die Hilter wist te verwerven dankt hij aan de film als informatief en manipulerend medium.
Via kommunikatie-satelieten en televisie weet de westerse wereld binnen een dag wat er aan de andere kant van de aarbol gebeurd. Dagelijks krijgen we ons portie informatie over het reilen en zeilen van de wereld. De televisie staat in de huiskamer praktisch onophoudelijk aan en een stortvloed van ‘nieuws’ overspoelt ons.
Toch realiseren we ons nauwelijks dat de informatie die we krijgen slechts een fraktie is van het werkelijk beschikbare nieuws. Voortdurend zijn er, voordat het nieuws ons bereikt, beslissingen genomen. Beslissingen waarop wij vaak geen enkele invloed kunnen uitoefenen.
Dat begint al bij de kameraman. Hij is degene die er opuit gestuurd wordt. Niet naar A of B of C, maar naar plaats D. Niet om daar voorval 1, 2 of 3 filmen, maar voorval 4. Kijkend door zijn zoeker beslist hij vervolgens op welke momenten de kamera loopt. Hij maakt van voorval 4 een beeldverslag dat slechts een fraktie duurt van de werkelijke tijd die het nodig had om überhaupt voor te vallen. Hij kiest, zoals anderen voor hem gekozen hebben, voor plaats D en voorval 4. Maar hij kiest op nog veel meer punten. Hij kiest ook voor een bepaald kamerastandpunt en een bepaalde kamerahoek.
Hij kiest voor een bepaalde uitsnijding van het beeld.
Na hem, in de montagekamer wordt er weer gekozen. Voor de volgorde van het opgenomen materiaal. Voor het weglaten van bepaald materiaal. Voor een bepaalde geluidsmixage, waarbij ook de muziek een groot belang is. Tenslotte wordt er gekozen voor een tijdstip waarop het ‘nieuws’ daadwerkelijk gevisualiseerd wordt.
Wordt het uigezonden als er voetballen op het andere net is of juist in de rust van de voetbalwedstrijd op dat zelfde net, wanneer er zonodig koffie gezet moet worden. Of misschien juist ná de voetbalwedstrijd en vóór de nabeschouwing. Het speelt allemaal mee in het nut en het effekt dat de beelden zullen hebben.
Aan al die beslissingen ligt een zekere subjektiviteit ten grondslag. Een subjektiviteit die nauwelijks te vermijden valt. Een subjektiviteit echter die wel te doorzien is.
Wat daarvoor nodig is, is inzicht in het funktioneren van de audio-visuele media. Het onderwijs moet daarin een belangrijke rol vervullen. Waarom leren we wel hoe we moeten rekenen en schrijven en niet hoe we moeten verbeelden en vooral hoe we moeten kijken?
Ik geloof niet in kwade opzet, maar eerder in laksheid.
Nog te weinig realiseren we ons dat beeldkommunikatie de verbale kommunikatie in hoge mate zal verdringen. We zijn te argeloos om toe te geven dat een heleboel van onze middelmatige burgerlijkheid geleerd is uit wat we om ons heen zien.
Het is moeilijk aan te tonen dat de vaste vloerbedekking die u, lezer, thuis op de vloer heeft liggen, daar ligt omdat Douwe Egberts reklame voor koffie maakt. Ik wil het toch proberen, want hoe gaat dat.
In de Libelle staat een advertentie van ‘En toen was er koffie’. Een foto van het ideale huisgezin, 's avonds om een uur of acht, de schemerlamp brandt en de kleuren tv staat aan (heeft u die al?). In de deuropening staat moeder, een vlijtige huisvrouw die haar plaats weet, een blad vol geurige en dampende koffiekopjes. Op de bank zit de moegestreden kostwinner, zijn schoenen uit en zijn voeten net niet op tafel. Twee kinderen (meer is immers niet verantwoord) zitten voor de buis op het hoopgolige kamerbreed berbertapijt.
Deze ene foto in een advertentie voor koffie, zet u aan om de sociale rolverdeling te handhaven; niet meer dan twee kinderen te willen; een kleuren tv een bankstel en een vaste vloerbedekking aan te schaffen. Bijna verbaas je je dat de koffie niet goedgekeurd is door de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen en verder herkenbaar is aan het Wolmerk.
Ik maak er nu een grapje van, maar ik betwijfel of u zich gerealiseerd heeft dat deze ene foto zoveel meer informatie geeft over het gewenste gedrag dan op het eerste gezicht zou blijken. Ik ben ervan overtuigd dat we de beelden die ons
Auteursrechtelijk beschermd
