Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 83]

Engelse kroniek
James Brockway

In een van de romans die ik de laatste tijd gelezen heb oppert een van de hoofdfiguren, een intelligente maar heel slecht georganiseerde jongeman, het oordeel, dat de literair recensent onmogelijk veel van het leven weten kan, want hij leeft hoofdzakelijk in en door boeken. Nu, het is wel waar, dat deze jongeman eindigt door zelfmoord (à la Percy Bysshe Shelley) te plegen, zijn oordeel kan ik niettemin moeilijk op zij schuiven en negeren, want zijn schepper, de auteur van de betrokken roman, is Julian Mitchell en aan zí\'jn intelligentie valt niet te twijfelen.

Het leven - het weinige, dat wil zeggen, dat ik, recensent, ervan ken - weigert echter eenvoudig te zijn. De roman waarover ik het heb is namelijk in 1968 verschenen en heet The Undisaovered Country (Constable), de zesde roman van de begaafde Mitchell en... zijn laatste. Nadien is hij gewoon met het schrijven van romans opgehouden. Nu verdient hij veel meer door de romans van andere auteurs tot toneelstukken te bewerken en door deel uit te maken van door de British Council georganiseerde culturele rondreizen.

Vandaar misschien dat ik zijn roman van 1968 pas deze zomer gelezen heb. Het boek is indertijd gewoon niet goed verkocht (gekocht), maar nú heb ik het via de New Fiction Society kunnen krijgen voor de bespottelijke prijs van één pond sterling (fl. 4,40). Ook Mitchell's veel geprezen vierde roman, The White Father, van 1964 is tegen dezelfde prijs van deze NFS, waarover ik in een Kroniek enkele maanden geleden geschreven heb, te krijgen. Intelligente boeken, die in een intelligente wereld allang uitverkocht waren.

Om het leven - ook dat van de reeensent en vooral van de recensent die romans lezen moet, als men dàt leven noemen mag - nog ingewikkelder te maken, kon men eerder in het jaar, in de jongste roman van Piers Paul Read, Polonaise, het oordeel tegenkomen van zí\'jn hoofdfiguur, een toneelschrijver, te weten, dat degenen die romans lezen maar een stel lafaards en no-goods zijn, die te timiede zijn, om zélf te leven en die liever door de figuren in romans leven. Ersatzmensen.

Als lezer van romans én recensent, sla je dus een vrij onmogelijk, meelijwekkend figuur: je bent te laf om zelf te leven en je weet ook helemaal niets van het leven af. En toch heb je het lef, om een oordeel over de romans die je leest - als vervangmiddel voor echt leven, waarvan je helemaal niets weet - te verkondigen. Ik zal niettemin schaamteloos doorgaan met het schrijven van deze Kroniek: leven in en door middel van romans kan ik u immers sterk aanbevelen. Niet alleen zijn de mensen die je op deze wijze leert kennen doorgaans interessanter dan de doorsnee-mensen van een doorsnee-leven, maar ze kunnen je ook nooit van repliek dienen of tegenspreken.

Eén van de voordelen die een lidmaatschap van de New Fiction Society mij aanbiedt, is het kennismaken met het werk van jongere auteurs dat ik anders makkelijk over het hoofd zou kunnen zien. Dat het soms een jaar of drie, of zelfs meer, kan duren voordat men kennis met het werk van nieuwe auteurs maakt (óók als je uitgever bent), werd mij in 1960 overduidelijk, toen het me zes maanden van continue inspanning kostte, om een Nederlandse uitgever te overtuigen, dat Iris Murdoch wel ietsje meer was dan ‘een Engelse juffrouw die handig met de pen te werk gaat’. Er waren in Engeland toen reeds van haar hand vier romans en een studie over Sartre verschenen en met haar vierde roman, The Bell van twee jaar daarvoor had zij reeds internationaal naam gekregen. En toch... Onder de romans van de jongere schrijvers heb ik onlangs via de New Fiction Society Dreams of Revenge (Faber & Faber) van de jonge Ierse auteur Kevin Casey, zijn derde roman, gelezen; de eerste roman van A.N. Wilson, The Sweets of Pimlico (Secker & Warburg), een roman die aan Iris Murdoch en haar man John Dayley is opgedragen, en een roman van Julian Rathbone, King Fisher Lives (Michael Joseph). Rathbone had weliswaar al zes romans geschreven, maar deze waren thrillers met titels als Kill Cure, Diamonds Bid en Bloody Marvetlous - titels, d.w.z., die voor zichzelf spreken.

Hoewel zijn Londense uitgever weinig informatie over Rathbone geeft, behalve dan dat hij veel in Turkije en Spanje gewoond heeft, en thans in Pau, in Zuid-Frankrijk woont, neem ik aan dat deze auteur Amerikaan is. En hoewel zij heel anders van aard zijn, is het lezen van zijn roman direkt nadat men Wilson's The Sweets of Pimlico uit heeft, zeer leerzaam - vooral wat het verschil tussen de Engelse en de Amerikaanse manier van schrijven betreft: de Engelse gepolijst, de Amerikaanse nogal cru en reporter-achtig; de Engelse roman die zich met een kleine kring mensen bezig houdend, de Amerikaanse met een algemeen thema van wereldbetekenis; het Engelse boek vol ironie en humor, de Amerikaanse volslagen zonder humor en ironie. Verleden maand heb ik over Children of the Sun van Martin Green geschreven en aandacht gevraagd voor zijn laatste hoofdstuk, waarin hij een vergelijking trekt tussen de Engelse en Amerikaanse romankunst van onze tijd. Nu zou ik het vergelijken met The Sweets of Pimlico en King Fischer Lìves willen aanbevelen, als illustratie van dit verschil in het werk van een nieuwe generatie van romanschrijvers.

Het gegeven van Wilson's eersteling zou men nogal triviaal kunnen noemen, maar de ‘quality of mind’, die de basis ervan vormt, maakt dat iedere bladzijde boeiend wordt.

‘Volslagen oorspronkelijk’ heeft een kritica in Londen over het boek geschreven, maar gelijk heeft

[p. 84]

ze niet. Ik zou met het grootste gemak tenminste tien punten van overeenkomst met de romans van Iris Murdoch kunnen opnoemen, zowel wat ingrediënten als wat manier en levensbeschouwing betreft. Maar Wilson heeft een eigen stem en ook een eigen visie daarbij, en hij weet wat schrijven, een roman componeren, betekent.

De inhoud, kort gezegd, is het verhaal van een jonge vrouw die na een afgebroken affaire met een vervelende academicus van haar eigen leeftijd min of meer de maîtresse wordt van een oude Duitse emigré te Londen. Hierdoor komt zij in een wereld terecht vol vreemde relaties (waaronder seksuele) maar eindigt als erfgename van de Duitser, en trouwt met een van zijn jongere, mannelijke minnaars. De roman is dus een ‘moral comedy’, die o.a. laat zien, hoe beslissend de rol van het geld in onze samenleving is.

Rathbone's roman gaat over de verwerping van onze moderne samenleving door een uitermate vervelende en bogus Amerikaanse schrijver en academicus, Lewis Myton Fisher, een geweldige opschepper en aansteller, van het soort waarvan onze wereld tegenwoordig vol zit.

In het begin, waarin de handeling plaats heeft aan een Britse universiteit, lijkt het erop alsof het boek een satirisch, wat karikaturaal portret wil zijn van een bekende en populaire Amerikaanse auteur met een veel te grote mond. Iemand, b.v. als Norman Mailer. Maar Rathbone heeft (helaas) een deel van Spanje, de buurt om Salamanca en het dal van Las Batuecas leren kennen en deze kennis moet en zál in zijn roman gestopt worden. In de tweede helft van de roman vertrekt Fisher naar Spanje met de half-zuster Nadia van de Engelse auteur en docent die alles, of nagenoeg alles, vertelt. (Op blz. 1 heeft deze Paul Southam en daarna Mark Southam - don't ask me why). De bedoeling van deze reis is om de moderne samenleving vaarwel te zeggen en ‘naakt in de natuur’ te gaan wonen, terwijl het de bedoeling van Julian Rathbone blijkbaar is, om te laten zien, wat er gebeurt, als de theorie van William Golding in zijn beroemde eersteling, Lord of the Flies, wordt omgekeerd en de ‘savage’ in plaats van de ‘noble mind’ als de held wordt gezien die de leiding overneemt. Het eindigt met kannibalisme en de tegenwoordig vereiste dosis geweld en bloedvergieten. De Spaanse Guardia Civil ruimt daarna alles netjes op.

Hoewel deze roman niet alleen op Lord of the Flies van William Golding maar ook op het thema van de Timon of Athens van William Shakespeare geënt is: (Lord Timon verliet Athene om als wildeman in het oerwoud te gaan leven) - en hoewel het thema (een aanval op sommige waarden van onze overgeciviliseerde samenleving) belangrijk is, kon geen enkele bladzijde mij boeien. De hele aanpak is te cru. Fisher is onuitstaanbaar. Nadia is een pop. De verteller Southam, auteur van vrij slechte boeken, is te véél verteller en op zichzelf onvoldoende interessant, terwijl de academici, die het verhaal afmaken en afronden (het geheel wordt als een rapport gepresenteerd, dat door een Amerikaanse academica, maar dan een zeer vervelende, die steeds voetnoten onderaan de bladzijden plaatst, is samengesteld). Waren zij maar allen op blz. 1 dood gegaan, werd tijdens het lezen mijn vurige wens.

Bovendien zijn er vrij ernstige structurele en psychologische fouten. Als Southam b.v. naar Spanje gaat, om te proberen zijn half-zuster (waarop hij verliefd is) uit de handen van de gekke en gevaarlijke Fisher te redden (‘King Fisher’ wordt deze door zijn studenten genoemd, want deze hebben hem reeds tijdens zijn leven tot een mystieke, bijna mythische figuur gepromoveerd) vervalt hij in een zeer gedetaìlleerde en poëtische reisrapportage over de schoonheid van Salamanca en het dal van Las Batuecas - iets dat men nauwelijks zou verwachten van een man, die volgens een andere figuur op dat tijdstip ‘under very considerable strain’ leefde.

Ook de seksuele beschrijvingen (w.o. een orgie-Fisher, Nadia en haar broer, Southam, brengen de kerstdagen samen in één bed door, vergezeld door een voorraad whisky - how dreary can you get?) en de taal laat alles te wensen over, wat subtiliteit betreft. Jammer, daar het thema en ook het satirisch-bedoelde portret van deze aanstellerige Amerikaanse ‘would-be wijsgeer’ beide voor onze tijd hun betekenis hebben.

Finalmente: de roman van de Ier Kevin Casey, Dreams of Revenge, heeft als achtergrond Noord-Ierland, Dublin en... Amsterdam. Casey is even verliefd op Amsterdam als Rathbone op Salamanca. De roman gaat over een overspelige liefdesaffaire tussen een jonge Ierse schrijver en een getrouwde beeldhouwster uit Dublin en eindigt met de dood van de laatste (door haar man in een bomaanslag vermoord?). De politieke achtergrond van dreigend gevaar in Noord-Ierland is dus alleen maar enscenering, hoewel in de eerste pagina's zeer goed bebeschreven. Een gevoelige en intelligente roman niettemin.

Laatste nieuws: eind september is er nog een roman van Beryl Bainbridge bij Duckworth verschenen: Injury Time-haar romans worden een jaarlijks evenement. Meer hierover later.