Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 36]

Clara Eggink in gesprek met J.C. Bloem 1956

Op vrijdag 4 mei 1956 zond de AVRO radio een gesprek uit dat Clara Eggink had met J.C. Bloem. Dit in het kader van de programmaserie ‘Silhouetten’, waarvan de redaktie bestond uit J.J. van Herpen en Anny Schuitema. De tekst van dit programma is hieronder integraal afgedrukt.

Silhouetten. XV

C.E. Jacques Bloem, ik meen mij te herinneren dat je in je kleine boekje getiteld: ‘Over het verlangen’ - in welk jaar is dat ook al weer verschenen? - gesproken hebt over het onderscheid tussen de dichterlijke en de niet-dichterlijke mens. Je hebt het in de aanvang, geloof ik, zo geformuleerd: in het kort gezegd ligt het verschil hierin, dat er mensen zijn die hun leven lang vervuld blijven van Het Verlangen, waarmee je niet bedoelt verlangen naar stoffelijke of geestelijke goederen, maar de goddelijke onvervuldheid. Zou je geneigd zijn hier nog iets naders over te zeggen?

J.C.B. Wat de verschijning betreft kun je beter vragen wanneer dat essay in de Beweging verschenen is. (De uitgave in boekvorm was van veel later datum.) Dat was 1916. Wat ik in dat opstel gezegd heb, is het volgende. ‘Wanneer ik naga, wat het is, dat scheidt - niet de dichter van de nietdichter, want dat is het - scheppingsvermogen; niet de lettré van de voor kunst ongevoelige, want dat is de smaak - maar de dichterlijke mens (in de ruimste zin des woords) van de ondichterlijke, dan geloof ik dat het is: het verlangen. “Dit woord is vaag”, zal men zeggen, “Terecht”, antwoord ik, “want zo mogelijk nog vager is het begrip”. Niettemin is het woord een der gewoonste en meestgebruikte uit onze taal, zij het dan ook niet met dezelfde schakering van betekenis, die ik er thans aan wil hechten. En juist op die schakering komt het in deze aan’. Wat ik er mee bedoel is inderdaad - en nu zal ik maar weer mijzelf citeren ‘de goddelijke onvervuldheid, die, wel verre van ons het leven tot een last te maken, ons juist de anders onduldbare last des levens doet dragen niet alleen, maar zelfs bovenal beminnen’.

C.E. Mag ik daar straks nog even op terug komen? Zou je misschien eerst iets willen vertellen over het tijdschrift De Beweging en het doel dat het nastreefde?

J.C.B. Je weet dat Albert Verwey de oprichter geweest is, in 1905. Ik kan in de korte tijd onmogelijk een exposé geven van het literaire tumult in die jaren, maar het komt hier op neer, dat toen de Nieuwe Gids vergeefs geprobeerd had om zich op zijn aesthetisch - individualistisch peil te handhaven, Verwey samen met Van Deyssel een poging heeft gedaan om de beste schrijvers van die tijd te herenigen in een nieuw blad. Het tweemaandelijks Tijdschrift, dat na 1902 een maandblad werd en de Twintigste Eeuw heette. Het standpunt dat Verwey en Van Deyssel innamen, was ruimer in die zin, dat deze redacteurs de medewerking zochten van jongeren, een grotere belangstelling aan de dag legden voor de buitenlandse letterkunde en dat zij niet principieel afkerig stonden tegenover alles en iedereen dat ouder was dan zijzelf. In 1905 kwam het tot een breuk tussen Van Deyssel en Verwey; begrijpelijk voor mijn gevoel. Kloos en Van Deyssel toch waren enigermate doodgelopen, terwijl Verwey pas na de Nieuwe Gidsperiode zijn hoogtepunt bereikt heeft.

C.E. In wat je daar vertelt ligt eigenlijk het antwoord op mijn volgende vraag al opgesloten. Maar dat neemt niet weg, dat ik hem toch uit zal spreken, want onze toehoorders hebben dat misschien niet zo snel gesnapt, als ik die je langer ken. Het is dit. Was het feit, dat je eerste publicatie gestaan heeft in De Beweging een toeval of heb je dit blad positief gekozen; ik bedoel uit eensgezindheid, sympathie met het streven er van?

J.C.B. Ja, dit was werkelijk een voorkeur. Ik had al eens een paar verzen - die ik overigens nooit meer herdrukt heb - geplaatst gekregen in een Belgisch Tijd-

[p. 37]

schrift. Maar wij, ik bedoel nu P.N. van Eyck, Jan Greshoff en ik, zagen in Albert Verwey wel degelijk onze leider. Wij voelden veel meer voor Verwey's inzicht en zijn daarmee samengaande brede opvattingen van kunst en geestelijk leven dan voor het overleefde impressionisme van de Nieuwe Gidsers. En ik was dan ook heel blij toen in December 1910 mijn eerste verzen in De Beweging verschenen.

C.E. Welke verzen?

J.C.B. Futura en Walcheren, die ook de eerste in mijn eerste bundel Het Verlangen zijn.

C.E. Maar nu wilde ik nog even terugkomen op die verlangenskwestie. Ik zou n.l. willen weten of je nog helemaal en op precies dezelfde wijze staat tegenover die uitspraak in je essay, die men eigenlijk wel een beginselverklaring kan noemen.

J.C.B. In zekere zin wel, al wint natuurlijk dat verlangen later aan diepte, wat het aan hevigheid verliest. Maar over het verschil tussen de dichter en de nietdichter denk ik altijd nog hetzelfde. Er zijn veel meer dichterlijke mensen dan dichters.

C.E. Hoe komt het dat er zo 'n grote tijd verstreken is tussen het verschijnen van je verzenbundel Het Verlangen en je volgende, Media Vita.

J.C.B. Die periode lijkt alleen maar lang. Ik schrijf nu eenmaal niet veel. In Het Verlangen staan verzen die ik in de loop van tien jaar geschreven heb, van 1910 - 1920. Media Vita beslaat ook een werkperiode van tien jaar, hoewel, zes jaar later verscheen de Nederlaag, een bundel die groter is dan Media Vita.

Daarna heb ik wel doorgeschreven, zij het dan ook in steeds langzamer tempo.

C.E. Nu iets anders en wel een soort gewetensvraag. Voor zover ik je ken heb je, meen ik, nooit een neiging aan de dag gelegd om carrière te maken op maatschappelijk gebied. Kan ik daaruit de gevolgtrekking maken, dat je je dichterschap de voornaamste zijde van je leven vindt?

J.C.B. Eigenlijk heb ik dichten niet als het voornaamste levensdoel gezien. Zoals ik al eens gezegd heb, dichten is een levensvervulling, maar geen levensvulling. Mijn dagelijks leven is volmaakt anders geworden dan ik gewild had. Maar mogelijk is die dwarsboming nodig geweest voor mijn verzen. Ik zie als het levensdoel van ieder mens het zoeken van het geluk. Men kan zich dat ontveinzen en onbelangrijke doelen nastreven, zoals zich nuttig willen maken of maatschappelijk te willen slagen, maar wat de mens wil is geluk, innerlijk geluk dan altijd.

C.E. Je poëzie wordt nogal eens in de kerk geciteerd. Sommige dominees gaan gaarne van regels uit je verzen uit als motief voor hun preek. Vind je dat je verzen een religieuze inslag hebben?

J.C.B. Dat is mij ook al opgevallen en ik moet zeggen dat het mij veel genoegen doet. Maar nee, ik vind geen religieuze kant aan mijn verzen.

C.E. Je hebt eens gezegd, dat er in je vroege gedichten een invloed is van Van de Woestijne en van Boutens. Ging je voorkeur ook naar deze dichters uit?

J.C.B. Ja, maar meer naar Van de Woestijne dan naar Boutens. Beïnvloeding behoeft niet altijd van verwante naturen uit te gaan. Men wordt eerder beïnvloed door bewonderde dichters.

C.E. Je bent hoofdzakelijk dichter en naast enige essays en critieken die toch nog een fiks boekdeel vullen, heb je, geloof ik, geen proza geschreven. Wat zou je graag willen dat Mevrouw Schuitema voorlas?

J.C.B. Een passage uit: Over het Verlangen, maar ik zou zeggen, als Mevrouw Schuitema zo goed wil zijn te beginnen bij ‘Wanneer er dan ook iets is....... op pagina 13 van mijn Verzamelde Beschouwingen, en dan lezen tot het slot.