Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 64]

De reigers
João Guimarães Rosa

Ze waren al oude bekenden. Samen kwamen ze, jaar voor jaar, veelvuldig, min of meer 's winters. Een paar. Ze kwamen langs de rivier, van zeezijde, noorderlingen, in lange vlucht - en landden aan de Sirimim, zijn dal. Slechts een tijd bleven ze in het kleine gebied. Ze leefden er weken, en gingen dan terug en weg, weer langs de rivier, naar het noorden, horizonopwaarts, zo ver hun vleugels strekten. Het moest hun tijd van liefde zijn, waarin de veren zich verfijnen en onbevlekt worden: en af en toe lieten ze dat, over en weder, teder ietwat, weten, met hun zo lelijk gekras. Ze waren van de soort grote witte reiger, de overdreven bruidsblanke. Ze verschenen wanneer je helemaal niet aan ze dacht, niet verwacht. Plotseling: alleen zo komen reigers te voorschijn. En toen, daarna, elke keer, gingen we van ze houden. Alleen hun aanwezigheid - het arglistig wit - en het groen zagen we groener, het blauw meer hemel, zonder floers of smet. Ze bezochten ons omdat ze wilden, maar ze gingen bij ons horen. Ze moesten een ander soort boodschap hebben.

Ook dat jaar was het zo. Het is al lang geleden zelfs; het moet geweest zijn omstreeks juni, juli. 's Morgens, eer je goed en wel wakker was, stonden ze als midden in de grote oeverweide, aangekleed en neergezet. Aan vissen schortte het hun daar niet: stekeltjes in dichte scholen, en ook kikkers, padjes, boompuitjes, en ander klein zich-roerend gedierte. Hun snavels, puntueel, wroetten poelen om. Ze stapten daar rond, liepen de hele Sirimim af, bleven de Sirimim volgen, vissend in de Sirimim. Wandelden zelfs langs de watergootjes en plassen van de moestuin, tot ergernis van Joaquim, die schade duchtte voor zijn groente. ‘Vort! Vort:’ verjoeg hij ze, dreigend, er achteraan. En zij, altijd beide: ‘Dzet: Dzet!’ - reeds in de lucht. Ze maakten korte, lage vluchten, of bleven hoger hangen, cirkelend in licht gezweefde banen, van boven loerend naar het enigerlei leven in het rijstveld. Ze gleden, in glijvlucht, langs Luís. ‘Hela! Gekke beesten, reigeniers...’ was zijn wijze van bewonderen. In schuinse terugvlucht, bijna bruusk, kwamen ze precies hierheen, geklap van vleugels, vlogen, in hun aanzet tot de landing, vlak voorbij de keuken, deden wind verrimpelen. ‘Credo! Zo dichtbij heb ik dat spul nog nooit gezien...’ riep Maria Eva uit, toch louter lachend. En de blonde Lourinha en Lúcia - die juist gitzwart was - lieten hun speelgoed liggen. ‘En worden ze nu tam, willen ze meer bij ons wonen?’ vond Lourinha, heel ernstig.

Nigra achtervolgde blaffend hun schaduwen op de grond, die plotseling breed voorbijvlogen. Dan keek ze hen na, daarboven: gezwind, gewiekt, zwierig, wit onder elkaar. Nigra, zo zwart; zij - de blanken. Meer nog wanneer, aan de zoom van de oeverweide, gearceerd tussen het gras, struikvogels, in peinzend bijeenzijn. Daar schermde riet of rijst hen af. Ze verdwenen en verschenen, levende vlekken van het compacte - het geïndividueerde wit. Je zou dromen daarin je gezicht te ruste te leggen, voor een andere slaap. Ze bedwongen onze ogen, hechtten zich eraan, hun dikke melk, ze bleekten onze blik. Zelfvergeten verticaal, in gereedheid, eenbenig, op de kromte van hun zwarte stelten, imiteerden ze een oneindigheid. En zo bekeken ze zich in de waterspiegeltjes, afwachtenderwijs, in pauzen. Alleen, uren. Maar - zaf! - van tijd tot tijd, een spiesen en spetten van de snavel: de schicht, en geen nog zo klein visje ontkwam hun, in de ontzwerming. Dan, bis. Daarna, plotseling, zweefden ze op uit het groen, als geblazen, halfhoog, hoog, zonder fladderen, en gingen over tot dat cirkeldraaien van een caroussel, zonder uit hun slopen te komen. Heerlijk, ze te volgen: de reiger, in de vlucht, wiekt langzaam. Nigra blafte, boos.

‘En zijn ze nou het tegendeel van zwarte bessen?’ - zo vond Lourinha ze te definiëren. Men wist dat Irene, die een paar van die veren wilde, getracht had ze te vangen, in grote, onredelijke vallen. En Dengo, kin in de lucht, terwijl hij het wieden van de tuin even staakte: ‘Ze zeggen dat het vlees niet lekker is, droog, droog, met een ranzige vissmaak...’ En zo vlogen ze langs het bamboebos-van-de-sabiá, verkozen te landen in de moestuin, die blonk van wateren. Om te landen, kwam er een met de voet vooruit uit de hoogte, half gebogen vleugels, loodrecht, lijnrecht, met de huidige verticaliteit van een helicopter. Maar reeds was de ander voor gekomen en zette voet op land: maar niet vast, direct, nee, net als een gier, met drie sprongetjes - plof! plof! plof! -; soms schrok je ervan, Joaquim mopperde, gaf toe: dat hij niets tegen ze had, dat ze het zeker teken van goede regen moesten zijn. Ze kwamen naderbij of verwijderden zich, zonder haast, te midden van de groentebedjes, ze liepen op die zelfde donkere en dunne benen, tilden er één op, de voet heel hoog geheven, de nagels naar binnen toe intrekkend en rimpelend: póf! - zoals Lourinha ze beschreef.

Nigra wachtte ze op, stoof er blaffend op af, de oren overeind, met onzekere gezwindheid. Maar ze rende het bruggetje over, van vier gladde bamboestammen, en gleed uit van ijver, zakte met de poten tussen de stammen, in de greep der gretigheid. Totdat ze los kon komen hing ze daar, het grote lichaam gespalkt, en in de leegte roeiend met haar poten, die geen vaste grond konden vinden. Intussen waren zij reeds, ineens, opgevolgen, heftig klappend om in vaste vlucht te komen, en waren al ver, weg: ze vlogen de regen na. Ze gleden over de tuin van Joaquim Sereno, keerden terug hierheen, naar die van Antônio, bereikten een zandplaat in de rivier, en daal-

[p. 65]

den - ze lieten zich vallen, geplukt. En maakten waarlijk mei, jubel, maagden, jasmijn, waarheid, het onbetwijfelbare wit; daar bleven ze lange tijd. En overal. Alleen staken ze bijna nooit de kleine koeweide over, stroomafwaarts van de brug, waar de Sirimim, licht gestegen, door regens gezwollen, met sterker trek stroomt, en zijn vissen minder in aantal zijn of uit angst korter toeven.

Ze sliepen in de overweide, of op stenen van de oever of de grote eilanden midden in de rivier, Ook ir. die boom achter het huis van Joaquim, de acajouboom, nu gekapt, enkel stronk. Daar woonden ze, sneeuwig, eigen, al zeven dagen lang. Soms bleven ze langer weg, uren naar believen; maar tegen de avond keerden ze terug.

Later echter werd dat anders.

Op een middag duurde het langer, veel, eer ze terugkwamen, en er kwam slechts één. Het was de vrouw, het wijfje - verklaarde Luís, kenner. Waar zou hij zijn, de andere? In elk geval verscheen hij niet, de weggeraakte. De andere - het mannetje - was gedood. Aan Luís namelijk vertelde Cristóvão heel eenvoudig: dat, verderop, een man hem had gezegd - dat hij at van ‘een wit beest’.

Degene die alleen terugkwam vloog eerst, in kringen, over alle plaatsen. Vermoeid, ongetwijfeld, landde ze; en bij het landen viel ze, met gebolde vleugels, uit zelfbescherming, sterk en zwak tegelijk. Trots overeind, onbeweeglijk, volgens gewoonte, sneeuwblank, een gratie, midden in de oeverweide. Zozeer leek ze een grote lelieknop, en de stengel - omgekeerd ingeplant. Men hoorden, bij tijden, dat ze vergeefs haar gezel riep: gutturaal en schor, het krassend geklepper. Ja, als. Het was koud, het zuchtje wind, tegen de avond. Kort daarna vloog ze andermaal op, onverzøend en gebroken, op zoek - treurig, treurig. De vlucht van de reiger alleen was niet de helft van die van de twee reigers samen: maar slechts het zweven van afwezigheid, spiraal van een hoog verlangen - gegrond in de hemel.

Maar het gebeurde na drie dagen.

Lourinha en Lúcia kwamen, 's morgens, naar het huis van Luís, om een kip en een dozijn eieren te halen. Toen ze dicht langs de guaveboom aan de oever van de Sirimim liepen, voorbij de brug, hoorden ze misschien een zwak gepiep, zachtjes: kwie, kwie. Op de terugweg echter, met de eieren en de kip, was het, op dezelfde plek, een kwaad gekrijs: kwee! kwee! - het kwaakwaa op een hoogtepunt.

Het was moeilijk te vinden. Verwikkeld in lianen, midden in het gras, neergevallen, neergegooid, verstrikt en helemaal gevangen, onder de guaveboom aan de open plek - de reiger, alleen. Bloed, op het gras.

Ze was er triest aan toe. Een vleugel zwaar gebroken, afhangend. De veren overeind, krijsend, wilde ze zich toch nog verzetten, gaf woedende snavelhouwen.

Ze moest bevrijd worden. De meisjes schepten moed. Lúcia greep haar bij het hardnekkig zwellen en verharden van de hals, die zich ontkromde; terwijl Lourinha de vleugels pakte - gezond en gebroken. Ze woog, niet weinig. En de reiger aldus, half berustend, half wild, wilde zich telkens omdraaien, om te stribbelen. Slechts met tussenpozen haar gepiep, eendegekwaak; ze jammerde.

Op het voorplaatsje van het huis kwamen allen om haar heen staan, besluiteloos. Zonder evenwicht, met die dood hangende vleugel, kon ze zich niet staande houden. Plat liggend, slap, bewoog ze niet. Maar ze piepte niet. Ze keek ons aan, vagelijk, van tersluiks, met die geelgroenigachtige ogen, in het afgeplatte kopje, van bijna slang. De verbrijzelde vleugel, waaraan vier vinger bot ontbrak, hing nog slechts met een velletje aan het lichaam. Welke roofdierslagtanden, van welke gruwelijke en bloeddorstige reigermoordenaar, zouden haar zo hebben willen verscheuren? Maar toch, ze at haar twee of drie visjes, die Lourinha en Lúcia, met een zeef, gingen vangen in de Strimim. Wat te doen?

Cici en Maninho meenden: dat onding van een vleugel snoeien, anders zou ze niet blijven leven. Maar Mama en Lourinha en Lúcia wilden dat niet, nee. Toen men het niet eens werd, alle redenen weerlegd, werd geloot. En daarop nam Cici de schaar en knipte, in één keer, het velletje door, en de vernielde vleugel viel op de grond. Onze reiger, geslaakt schokte, schokte nog eens helemaal, en stapte er vandoor - luchtig, lelijk, gelukkig. Wandelde een eindje. Nigra, verongelijkt, op veilige afstand, morde verdrietig en geluidloos, alleen van die blikken.

We moesten haar naar een van de kanaaltjes van de moestuin brengen, daar kon ze speuren en wachten, een pasje of wat doen, beschroomd, nogal wat verlegener en achterdochtig. De grote oeverweide was nu voor haar een onbereikbare verte. Maar ze liep langs al die plassen en gootjes van Joaquim, die het lede zag maar goedvond. Landdier, in haar witte bochel gestopt, bleef ze, evenzeer, onbezoedeld, eenzaam en rank. Maar ze sneed de snavel in het water, viste, spieste, slikte. Een sterke snavel, rozeoranjeachtig. - Nooit riep ze haar metgezel.

Elke avond gingen we haar halen. We maakten haar een nest van stro, in het schuurtje bij de keukendeur. ‘Nou gaat ie niet meer weg, nou hoort ie bij ons, bij het huis...’ zwoer Lourinha, om zich te troosten.

Ze leefde twee dagen.

Ze stierf, op de derde.

Wel, ze lag gestold en hard, gedurende de middag, vlak aan de waterkant, omgevallen, helemaal ijskoud. Ze stierf zeer wit. Ze verwelkte.

Lourinha en Lúcia brachten haar, een laatste keer. Lúcia, die haar droeg, deed of ze nog leefde, en de mensen bedreigde met die plotse snavelhouwen, voor de grap. Van een wit, van hetzelfde volle wit, pront van puurheid. Dengo begroef haar onder de grote bamboebomen, aan de oever van de Sirimim, waar altijd begraven worden vogels, honden en katten zonder rustplaats.

En toen zei de kenner: dat het was gekomen van de kou, een longontsteking, door het ontbreken van de vleugel, die haar niet meer beschutte, als een jaspand. De kenner was gekomen om Nigra te onderzoeken, die een ziek oog had, rood ontstoken, ze was al bijna blind; en Nigra was een goedhartige hond. Hij zei dat iets puntigs dat oog had doorboord: mespunt, bijvoorbeeld, of spits van pluimveesnavel.

We dachten aan die twee. Vanwaar, langs de rivier, uit het noorden, waren ze elke jaar gekomen? De reiger, de reigers, de onzen, we misten ze, trieste vlekken van te groot wit, ze maakten veel donker.

(Ave, palavra, Rio de Janeiro, 1970; voor het eerst verschenen in O Estado de São Paulo, 22.2.1964)