Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 48]

Het kinderboek in Engeland
James Brockway

‘Seven years and six months!’ Humpty Dumpty repeated thoughtfully.

‘An uncomfortable sort of age. Now, if you'd asked my advice. I'd have said: “Leave off at seven” - but it's too late now.’

Er zijn zoveel Engelse boeken voor kinderen die internationaal bekend zijn - Alice in Wonderland, Winnie the Pooh, The Wind in the Willows, de Kate Greeneway boeken, de Peter Rabbit boeken van Beatrix Potter en verhalen als Tressure Island - dat men een ander feit makkelijk over het hoofd ziet, nl. dat bij de vele kinderboeken die in de laatste jaren in het V.K. zijn verschenen ook werk van buitenlandse auteurs en illustrators is.

In een artikel in Ons Erfdeel van juni (3/77) over Nederlands werk in Engeland, noteert Paul Vincent, docent aan de üniversiteit van Londen, dat men in Engeland steeds weer Nederlandse kinderboeken tegenkomt... wat niet, helaas, gezegd kan worden van de Nederlandse fictie. Vincent noemde namen als: An Rutgers van der Loeff, Mies Bouhuys en de ‘alomtegenwoordige Dick Bruna’. Na Vincents artikel te hebben gelezen heb ik door het ‘Young Readers Supplement’ van het maandblad Books & Bookmen voor juni gebladerd en hier, in een advertentie voor een nieuwe reeks van ‘high quality’ kinderboeken van de ‘Andersen Press’, een nieuwe afdeling van de firma Hutchinson, ontdekte ik vijf titels uit het buitenland, waaronder het Duitse prijswinnende boek Granny van Peter Hartling en een nieuwe titel van de Oostenrijkse Christine Nostlinger. Buitenlandse namen treft men ook dikwijls onder de illustrators van deze Engelse uitgaven voor kinderen. Er is hier dus zeker een markt voor werk uit Nederland, hoewel ik hierbij ook moet zeggen, dat het nu ongeveer vijf jaar geleden is, dat ik de Engelse versie maakte voor een uitgave van de Sprookjes van de Lage Landen van Hans Sleutelaar en Eelke de Jong, met de prachtige tekeningen van Peter Vos, en de zaak is blijkbaar nog steeds niet rond.

In hetzelfde nummer van Books & Bookmen stond een bespreking over literatuur voor kinderen. Het betrof een boek met een lange titel: Writers, Critics and Children: Articles from Children's Literature in Education, waaraan vele redacteuren gewerkt hadden en dat liet zien, dat de kwestie van literatuur voor kinderen in Engeland nogal ernstig wordt bestudeerd.

De recensente, Patricia Craig, betreurde de nadruk die soms door de leraar op de sociale of morele implicatie van een boek wordt gelegd, maar zij vond dat de beslissende factor, als het er op aan komt, ‘van een boek kunnen genieten’ was: ‘In the end one comes back to enjoyment.’

Dat lijkt me niet meer dan commonsense. Alle lezen is in een zekere zin een vorm van opvoeding, maar waar het een kwestie is van literatuur op school of thuis ‘leren’, dan is er van kunnen genieten van vitaal belang. Zelfs voor het voortbestaan van de literatuur.

Patricia Craig schrijft dat er op het ogenblik drie hoofdcategorieën van kinderboeken in Engeland zijn. De eerste bevat boeken die kinderen vanzelf zullen ontdekken. Dit zijn meestal: avontuur, ruimtevaart, een vrij rauw, onsubtiel soort fantasie, of boeken die te maken hebben met de een of andere hobby; paarden, reizen, het zoeken naar een verborgen schat, historische verhalen.

In deze categorie wordt nogal veel ‘rommel’ gelezen, wat echter blijkbaar geen nadelige invloed uitoefent op de literaire smaak op latere leeftijd. Hoever mijn eerste kennismaking met geregeld lezen van een volkomen spontaan soort mijn literaire smaak in latere jaren beïnvloed of bedorven heeft, kan ik zelf moeilijk zeggen. Maar daar mijn oudere broer niet bepaald intelligent was, las hij nooit (behalve op een zaterdagavond de Sports Argus, met de uitslagen van alle voetbalwedstrijden van die dag). En daarom leerde ik geregeld en gretig lezen (in een staat van volledige betovering) door iedere week het weekblad van mijn oudere zuster, Schoolgirl's Own, van begin tot eind te lezen. (Verklaart dit een zeker penchant, dertig tot veertig jaar later, voor de romans van Iris Murdoch?). In dat blad voor meisjes, stonden, naast het niet erg interessante vervolgverhaal over een meisjeskostschool, andere heerlijke vervolgverhalen, een stuk of zes per week, zodat je maandenlang met een half dozijn verhalen tegelijk bezig was. Een van de eerste en allerbeste hiervan heette (ik zal het nooit vergeten) Castaways on Mystery Isle door een zekere Joan Inglesant... ‘of blessed memory’.

Dat was ongeveer anno 1924, toen ik de ‘uncomfortable age’ van zeven en een half jaar, die door Lewis Carroll's Humpty Dumpty wordt genoemd, bereikt had. De basis van dit onvergetelijke verhaal was overbekend, archetypisch zelfs. Een stel mensen, waaronder enkele meisjes en hun tante Agatha, had schipbreuk geleden en bevond zich op een mysterieus, verlaten tropisch eiland. De tante was rijk - in de Griekse mythologie zou zij een godin of een koningin zijn geweest - en het verhaal betrof de machinaties van het nare, slechte meisje om het mooie, leuke, lieve, goede meisje (de rechtmatige erfgename van tante vanzelfsprekend) bij haar tante zwart te maken. Maar het leuke, lieve meisje, dat natuurlijk argeloos was en niets van zulke laag bij de grondse bedoelingen vermoedde, had, gelukkig maar, een jolige, trouwe vriendin (Babs), die wist hoe de vork in de steel in deze wereld zit en die er voor zorgde - na twintig afleveringen - dat alles terecht kwam.

‘The scales have fallen from my eyes!’ riep tante Agatha in de allerlaatste aflevering - een metaforische wijze van zich uitdrukken die voor mij toentertijd puur literatuur voorstelde. Een geweldige uitdrukking, die ik probeerde zelf te hanteren, als het enigszins kon, hoe belachelijk het ook in de oren van de barbaren mocht klinken.

Een onmogelijk verhaal natuurlijk en toch... En toch: zegt niet Koning Lear bijna hetzelfde aan het eind van Shakespeare's tragedie en herkent men niet in de situatie in dit verhaal voor meisjes de universele strijd tussen goed en kwaad, donker en licht?

Hetzelfde gold ook voor de verhalen voor jongens, waarnaar ik een jaar of twee later zou overstappen, toen jongens op school mij de Rover, Adventure, The Wizard, Hotspur, de weekbladen voor jongens toen, introduceerden. De eisen die kinderen aan een verhaal in zulke bladen stelden waren in sommige opzichten streng.

[p. 49]

Er moest een duidelijke ‘story-line’ zijn. Er moest spanning zijn. De figuren moesten boeiend zijn. Je moest je er mee kunnen identificeren. En alles moest tot een bevredigend slot leiden.

De tweede categorie is de ‘imaginative literature’ voor kinderen, die in de afgelopen 20 jaar tot stand is gekomen, die zeer rijk aan symboliek is en een verkenning van allerlei aspekten van het leven wil zijn. Auteurs die op ander gebied, de poëzie, de roman voor volwassenen, werkzaam zijn, leveren een bijdrage tot dit soort literatuur voor kinderen. Een voorbeeld hiervan is de dichter, Ted Hughes, die vele boeken voor kinderen geschreven heeft en in het besproken boek zijn ideëen over dit soort schrijven voor kinderen etaleert. Hij vindt dat een eenvoudig verhaal, dat op het juiste tijdstip tijdens onze jeugd verteld wordt, een sterk vormende invloed kan hebben, doordat het gestalte geeft aan wat tot dat ogenblik toe alleen als latente en incoherente energie in het kind aanwezig was. Dit geldt natuurlijk voor vele wereldbekende sprookjes en fabels.

De derde categorie is minder interessant wat de vorming van de verbeelding betreft: deze bevat verhalen met een praktisch sociaal doel voor ogen. Dit soort is meestal vrij stereotiep van aard en heeft weinig met literatuur te maken.

Een van de opmerkingen in dit stuk in Books & Bookmen levert misschien stof voor verdere discussie. Iemand vond namelijk, dat het te betreuren viel, dat de meeste kinderboeken (die literatuur mogen heten) altijd op die kinderen gericht zijn, die zich reeds tot boeken en lezen aangetrokken voelen. Hierop reageert Patricia Craig met de mening, dat zoiets onvermijdelijk is - men kan kinderen gewoon niet forceren, om van lezen en boeken en literatuur te houden.

Nog een vraag, om te eindigen: de kwestie van geweld in kinderboeken. Verleden maart heeft het dagblad The Guardian zijn prijs voor fictie aan Peter Dickinson toegekend voor zijn verhaal The Blue Hawk. Dickinson, die ook detectieves en thrillers schrijft, vertelt hoe hij zijn verhalen, vol avontuur, fantasie en geweld, eerst aan zijn zoons vertelt en hoe het geweld in de oorspronkelijke versies een nog grotere rol speelt - op verzoek van zijn jongens dan. Hij zegt dat zijn boek laat zien aan kinderen die dagelijks met geweld via krant en t.v. geconfronteerd worden, hoe het mogelijk is, dat zelfs mensen die ‘godsdienstig’ zijn (zoals in N. Ierland) zich aan kwaad van dit soort schuldig kunnen maken. Maar de verslaggever van The Guardian die Dickinson interviewde, schreef dat het boek hem nachtmerries had bezorgd. Dickinson hield vol, dat het effekt op kinderen heel anders en onschuldig is.

Ikzelf vind het onmogelijk een oordeel hierover te vellen. Was er niet geweld in die jongensweekbladen die ik als kind zo lief had, dat ik garen en naald nam en probeerden ze aan elkaar te naaien, opdat ze echte hoeken zouden worden? Blijkbaar wel, want toen een achternicht (heel lief) verleden jaar bij me logeerde en het enige overblijvende restant van die lectuur in handen kreeg (The Popular Book of Boys' Stories - 1932) zei ze tegen haar moeder: ‘Waarom zijn er niet zulke boeken ook voor ons, mummie? Waarom is al dat heerlijke geweld alleen voor jongens?’ Binnen twee dagen had ze het boek van begin tot eind gelezen. Ik keek het nog eens door. Ja, strijd, gevecht en geweld, inderdaad. Maar ook: de overwinning steeds voor het Goede, het Nobele, in de mens gereserveerd.

the wizard

Opvoedkundig of toch ontsnappingslectuur? Hoe dat ook mag zijn, die lieve achternicht van me schrijft de laatste tijd verzen waarin mensen - en vooral haar vriendinnetjes - een gewelddadige dood vinden... of, in ieder geval, in aanraking met de politie komen.