Bzzlletin. Jaargang 6

[p. 57]

Harry Mulisch,
geboren 29 Juli 1927
H.J.A. Hofland

Boekenbal 1960

Van feest- en gedenkboeken, hommages, jubileums en erebundels ben ik geen liefhebber - niet omdat ze schijnheilig of nutteloos zouden zijn, want wat men over zijn vrienden beweert, ook bij bijzondere gelegenheden, kan best de zuivere waarheid zijn, al is het niet de hele. Bovendien is voor het nageslacht een behoorlijk gevierd kroonjaar van een beroemdheid een bron van nuttige informatie. Ook gun ik de gevierde zijn vreugde en trots, en zelfs geloof ik dat er veel te weinig gevierd wordt in Nederland, een natie die blijkbaar niet urbaan genoeg is om zijn ingewikkelde complexen van allianties en vijandschappen, liefde, jalouzie en wraak in een gezelschapsspel om te zetten, althans er films van te maken zoals ze in Parijs doen.

Ik houd er niet van, betrokken te raken bij feestelijkheden die ontketend worden door een datum, omdat ik gemerkt heb dat er tussen de jubilaris en zijn vierders dan banden groeien, vergelijkbaar met die tussen de psychiaters en hun patiënten, en ik zou niet meteen weten wie in eerstgenoemde verhouding de lijders zijn en wie de geneesheren.

Iedere feestelijkheid heeft iets te maken met het verstrijken van de tijd. Wie zich 50 jaar redelijk heeft weten te handhaven, verwerft zich bij wijze van beloning tevens de rotsvaste wetenschap dat er geen licht is aan het einde van de tunnel en dat deze bovendien steeds nauwer wordt. De vierders van de gebeurtenis troosten de held met hun prijzende woorden en genegenheid. Zodoende bewijzen ze hem dat wat hun betreft de jubilaris niet voor niets heeft geleefd.

Maar intussen gebeurt er nog iets heel anders: een feestelijke vergadering met sprekers en schrijvers is ook een soort massaverhoor, waar gelegenheid wordt geboden tot zelfonderzoek en zelfkritiek. Er kunnen Chinese tonelen ontstaan, en ook doet zich dan het verschijnsel voor dat door Freud Uebertragung wordt genoemd. (Gesammelte Werke, Elfter Band, p. 460 e.v.). Het feest neemt onverwachte wendingen; voor de vriendschap kan het niet onverdeeld goed zijn.

Hoe langer ik leef, hoe duidelijker ik ga inzien dat ik moet kiezen tussen schrijven en vrienden hebben. Dat heeft W.F. Hermans eens gezegd: zo ongeveer tenminste. Ik weet niet of ik het daar mee eens ben. Heb je eenmaal gekozen, dan is het een opmerking die zeer veel zegt, zowel over je vroegere of nog immer gehandhaafde vrienden als over jezelf. Zeg mij wie je vrienden waren.

Van alle wetenschap die je omtrent een ander verzamelt in de loop der jaren, blijft negen-

[p. 58]

tiende onder water, voor altijd. Hoe lang geleden reeds... gij dwaas, ziet om, waartoe zijt gij de wereld in gevlucht! 't Is, denk ik, iets meer dan zestien jaar geleden. De schrijver had een blikken kokertje met zeepsop en een omgebogen ijzerdraadje met behulp waarvan hij bellen blies over de Leidsekade. Mijn zoontje was drie, en mocht ook even. De bomen stonden zwaar in het blad, het was een mooie zaterdagmiddag. Geweldige bellen dreven naar het Lido en spatten uiteen boven het zich verpozend publiek. Blauwe, vierkante trams reden om het nu alweer lang geleden ausradierte plantsoentje heen, en H. Mulisch citeerde een gedicht van Mao Tse-toeng over de atoombom. Zo ging dat toen.

begin zestiger jaren, van rechts naar - links: Harry Mulisch, W.L. Brugsma, Cees Nooteboom, geheel links Simon Vinkenoog

Misschien is het al heel wat, als je door mensen van wie je veronderstelt dat ze je betrekkelijk na zijn, niet helemaal vergeten wordt. ‘Gauners en racketeers’, riep hij eens, toen we het over een gemeenschappelijke relatie hadden. Het is de kategorie van halve schurken, die mijn grote belangstelling heeft, echter door de hier gevierde schrijver zorgvuldig wordt gemeden. Ik had dit al meermalen gezien, en heb het mij later door hem zowel als door derden laten uitleggen. Eén deskundige vestigde daarbij zelfs mijn aandacht op de neus van de schrijver, daarbij verklarend dat in het algemeen de grootte en vooral de fragiliteit van de neus de eigenaar noodzaken, zijn vrienden en kennissen te zoeken in de allerbetrouwbaarste kringen, die tevens een sterke afkeer hebben van geweld. Onbewust richt hij zijn hele omgeving erop in.

Is het dus deel van een complex? Moeten we hier de oorzaak zoeken van een sterke hang naar het societeitsleven, en aan de andere kant, Mulisch' pre-occupatie met het nazidom? Of komt dit laatste ook doordat de oorlog deel is van zijn jeugd, zo goed als van mijn jeugd, die negen dagen eerder begon? Wie weet; ik ben geen exegeet.

Het liefst misschien, zou ik vandaag of morgen Américain binnenlopen, met de zekerheid daar wat te kunnen converseren over Goebbels (Kürzlich sah ich einige neue Deutsche Waffen...), maar op het Leidseplein kom ik zelden, en om een of andere reden is die overleden redenaar ook wat op de achtergrond geraakt.

't Zijn flarden van een zojuist genoteerde gelegenheidswens, maar dat hindert niets. Ik heb een volgepakte Mulisch-kast in mijn geheugen, waarin ik tijdens het schrijven van dit stukje met vriendelijke toewijding heb gekeken. Zo moet het maar voldoende zijn voor iemand die vijftig is geworden.