Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 29]

De stijloefeningen van Raymond Queneau
vertaald door Rudy Kousbroek

De Exercices de style - eenzelfde geschiedenis op 99 verschillende manieren verteld - waarmee Raymond Queneau in 1947 de nietsvermoedende wereld verraste, omvatten niet alleen stijloefeningen in de letterlijke betekenis, maar ook recepten om taalgrappen te maken die in iedere willekeurige taal kunnen worden toegepast. De Nederlandse versie van Queneau's Stijloefeningen, die binnekort zal verschijnen bij de Bezige Bij, bestaat derhalve voor een deel uit vertalingen en voor een deel uit toepassingen van zulke recepten op de Nederlandse taal. De hier volgende selectie moge een indruk geven van elk van deze procédés.

Notaties

In lijn 16, op het spitsuur. Een vent van zowat zesentwintig, slappe vilthoed met er omheen een koordje van een lint, nek te lang alsof iemand er aan getrokken had. De mensen stappen uit. De figuur in kwestie maakt zich kwaad op iemand die naast hem staat. Hij beschuldigt deze ervan dat hij telkens tegen hem aan botst als er iemand langs komt. Het is onaangenaam bedoeld maar de toon is echter huilerig. Maar dan ziet hij een vrije zitplaats en hij gaat er haastig op zitten.

Twee uur later zie ik hem op het Jan Willem Brouwersplein staan, bij het Concertgebouw. Hij is in gezelschap van een kameraad die tegen hem zegt: ‘Je zou een extra knoop aan je overjas moeten laten zetten’. Hij wijst aan waar (bij de uitsnijding) en waarom.

Aarzelingen

Waar het gebeurde weet ik niet precies...in een kerk, een vuilnisbak, een massagraf? Een gemeentetram misschien? Er waren daar...ja, wat waren daar toch? Eieren, tapijten, radijzen? Geraamtes? Ja, maar dan met het vlees er nog omheen, en levend. Zo was het geloof ik. Mensen in een tram. Maar er was er één die de aandacht trok (of waren het er twee?), waardoor weet ik niet precies meer. Door zijn grootheidswaan? Door zijn vetzucht? Door zijn melancholie? Eerder...meer speciaal...door zijn jeugdig uiterlijk, versierd door een lange neus? Kin? Duim? Nee:nek, en door een hoed zo vreemd, zo vreemd, zo vreemd. Hij maakte ruzie, ja dat was het, met een andere passagier ongetwijfeld (man of vrouw? kind of grijsaard?). Dat eindigde tenslotte, op een of andere manier is het vast en zeker geeindigd, vermoedelijk met de vlucht van een van de twee partijen.

Ik geloof zeker dat het die zlefde persoon was, die ik tegenkwam, maar waar? Bij een kerk? bij een massagraf? bij een vuilnisvat? Met een kameraad blijkbaar iets met hem besprak, maar wat? maar wat? maar wat?

Anagrammen

Op het concerthalba van een Nijl Eenzits op het spitsuur. Een rekel van wozat zinneswettig arja, met een angel meerga slah en een hotdevil met een engelvocht dorokje inpalast van een nilt, koger zurie met een nadere gissepara die bij veran bulschedigde persex teneg hem op te stoben. Na salud redegemeijer te bebneh torst hij zich op een gele zatapils.

Een uru ratel montoet ik hem po the Naj Melwil Uberspielworn bij het Gocbouwcenter. Hij was met ene rademaak die tgeen hem ezi: ‘Je uzo een taxer pokon aan je arvosje teenom talen teenz’. Hij leti hem nize arwa bij de nijdigsnuit.

Kreten

Hemeltjelief! Twaalf uur! tijd om de tram te pakken! wat een drukte! wat een drukte! wat staan we boven op elkaar! te gek! die vent daar! wat een kop! en die nek! een halve meter! op zijn minst! en het koordje! om zijn hoed! Een koordje! om je te bescheuren! om je helemaal te bescheuren! ah daar heb je 't al, nou is ie nijdig! die vent van dat koordje! op zijn buurman! wat maakt-ie nou! Die andere knul! heeft 'm op zijn tenen getrapt! Dat wordt knokken geblazen! reken maar! toch niet! toch wel! Pak ze! Pak ze! sla 'm op z'n bolle ogen! vooruit! timmer d'r op! Pech gehad! hij druipt af! die vent met die lange hals! met dat koordje! gaatie zitten! die zak!

Asjemenou! ik vergis me niet! dat is hem! daarginds! aan de overkant! bij het Concertgebouw! hij wandelt heen en weer! met een andere vent! en wat heeft die te beweren! dat hij er een knoop bij moet laten zetten! ja! een knoop aan zijn jas! Aan zijn overjas!

Dus

Het was dus zo dat de tram aankwam. Ik ben dus ingestapt en toen zag ik dus iemand die me dus opviel. Ik zag dus zijn lange hals en het koordje om zijn hoed dus. Die man dus, het was dus zo dat hij begon op te spelen, tegen zijn buurman, die hem dus op zijn tenen zou hebben getrapt. En toen is hij dus gaan zitten.

Het was dus zo dat ik hem later weer terugzag, op het Jan Willem Brouwersplein dus. Hij was dus met een vriend. Die vriend dus zei dus tegen hem dat hij er dus uiteindelijk een knoop bij moest zetten. Op zijn jas dus. Dat was het dus.

[p. 30]

Translatie

Op een lijn 22, omstreeks de middeleeuwen. Een kerfstok van zowat 32 jaargangen, modieuze hoededoos met een koorknaap inplaats van een lintworm halsdoek te lang alsof hij uitgerekt was. De menseneters stappen uit. De betrokken kerfstok valt uit tegen een passagiersschip. Hij beschuldigt deze ervan hem op zijn teergevoelig te trappen als er iepziekte langskomt: huilerige, toondemper, bedoeld om stoer te klinken. Wanneer hij een zitslaapkamer vrij ziet komen vliegt hij er op af. Acht uurwerkmakers later kom ik hem tegen op de Jan Willem Brouwerspleister bij het Concessiegebrek. Hij is in de gezelschapsreis van een kamerbewoner die tot hem zegt:- je zou een extra knooppunt moeten zetten aan je overkapping. Hij toont hem waar (bij het uitspansel) en waarom.

Potjeslatijn

Sol erat in regionem zenithi et ad rumpere erat per calor. Senatus populusque amstelodamensi transpirebant. Tremmi passebant ovumpleni. In uno ex supradictis tremmis qui sedecim denominationem portebat, hominem quasi jongum, cum necco multi elongato et cum hudo a cordo cerclato vidi. Lste junior insultavit alterum hominem qui proximus erat: trappat, inquit, tenes meos post deliberationem animae tuae.

Tunc sedem libram vidente, cucurrit erop.

Sol duas horas in coelo habebat subvenuta. Concertiorum aedificium lang passente, jongum supradictum cum altero ejusdem testicolorum saccum qui arbiter elegantiorum erat et qui adpropo uno ex cnopis superiassae consilium donebat vidi.

Verkeerd verstaan

Op punt ach ronduit midden guur op tachtig balken vanglijn zus Stien, ontwaardingen keer rul metten als Assen brands lang en snoet, neem maar snoet, d'r zak teun accord domein imp laat suf aniline 't. Plots helling fili huid thee ge niemand dienaar stem ssst hond: Teef te erven hof ü mettor zettor mijn thee 'n hunter hapt. Maarten ging-ie jij linke soppen legerplaats zit 'n.

Een Parure laat 'r es ach ik hemd rug bijt Kon's erwt gebouw luis 't rund naren kam...ek... ra Diets eigenheim zeerover 'n Queneau Paan sunny as.

Antistrophen

In lijn spestien en het zitsuur ontmande ik een jonge waard met een nange lagere mek en een woederlijke hond: inplaats van een plint zoord er een katje omheen. Opeens begon hij merrie te haken met niemand die hond em staast: het heelde een schaartje of er kielen vlappen. Maar toen zag hij een vrije zaatplits en hij ging er zijlsnel op pitten.

Een laar uur pater tam ik hem weer kwegen op het Wan Jillem Plouwersbrein. Hij vriep daar ween en heer met een liend die hem van addien viesde over een joop aan zijn knas.

Fin-de-siécle

Laat mij u verhalen hoe het mij overkwam - o: niet lang geleden: - omstreeks het middaguur op den Paardentram, de navolgende kleine tragi-comedie bij te woonen. Een jeugdige flâneur, geaffligeerd met een absurd lange hals en - zonderling! - een soupele hoed van bruin castor met een fijn koordje rond de bol (een mode die op 't moment furore maakt maar die ik abhorreer), voorwendend een druk die plotseling onweerstaanbaar werd, voer uit, met een arrogance waarachter zich slechts povertjes verborg een waarschijnlijk wuft en lamlendig karakter, tegen zijn buurman, en betichtte deze ervan hem met overwogen stelselmatigheid de lakschoenen te vertrappen, telkenmale dat er dames of heeren op weg naar het Centraalstation in- en uitstegen. Maar onze flâneur wachtte volstrekt niet op het antwoord - waar gewis secondanten aan te pas waren gekomen - en klom zich-haastend naar de imperiaal, waar hem wachtte eene leege plaats, want een medenpassagier van ons voertuig had zojuist de voet gezet op het weeke asfalt van de Vijzelstraat.

Twee uren later, waar ik mij zelven toen op dien imperiaal bevond, ontwaarde ik de melkmuil over wien ik U daareven heb onderhouden; deze scheen bezig zich te extaziëren over de conversatie van een andere vertegenwoordiger van spes Patriae, een geacheveerde fat die hem raadde over de wijze waarop hij zijn tenue diende te soigneren in krijgen van de society.