Bzzlletin. Jaargang 5

[p. 45]

Cinemanifestatie
Alweer een festival
Chistiaan v. Schermbeek & Henk Camping

Herz aus Glas / foto Cupido Films B.V.

Niet altijd ten onrechte worden de Cinemanifestatie in Utrecht en Film International in Rotterdam met elkaar vergeleken. Eveneens niet altijd ten onrechte wordt het degenen die zich daaraan bezondigen kwalijk genomen. Laat ik dat risiko dan maar nemen. Er zijn namelijk volgens mij voldoende gronden voor een dergelijke vergelijking. De allereerste Cinemanifestaties werden door Huub Bals georganiseerd. Bals is inmiddels de man achter Film International geworden. In Utrecht is Hans Saaltink de verantwoordelijke figuur. De Cinemanifestatie is de tegenhanger geweest van het filmfestival in Arnhem, dat zuiver en alleen een showfestival was, waar de nieuwelingen van het bioskoopbedrijf werden vertoond. De cinemanifestatie zocht het meer in de kwaliteit dan in de kommercie. Zes jaar geleden werd de eerste Film International georganiseerd, waar een ander soort kwaliteit getoond; kwaliteit die vanaf dat moment ‘alternatief’ genoemd werd. Film International is in korte tijd uitgegroeid tot een festival dat internationaal wat betekende, dat jonge filmers een kans gaf en dat vaak een springplank voor filmmakers in Nederland is geweest (Fassbinder, Herzog e.a.). Omdat de werkvelden van beide festivals vlak naast elkaar liggen en zelfs zeer nauw aansluiten is er toch van een zekere konkurrentie sprake. Het gewicht dat de Bioskoop Bond dit jaar in de schaal legde, heeft het festival in Utrecht gemaakt tot een prestige-objekt voor de Bond. Een prestige-objekt van dezelfde orde als de verliesgevende dichtbundels bij een uitgeverij. Gelukkig worden die bundels toch uitgegeven, want wie zou het anders moeten doen. Van de film kun je dat niet zeggen, want de echt marginale film heeft in Nederland zijn vertoningskansen via aanvullende, ‘alternatieve’ circuits. Deze circuits hebben alleen al omdat zijn het algemeen belang dienen, bestaansrecht. Ik wil hier met een gerust hart stellen dat de Cinemanifestatie films ‘gepikt’ heeft van een ander nog te houden festival. Met gepikt bedoel ik dat het feit van de vertoning in Utrecht, de vertoning in Rotterdam onmogelijk maakt. Dat is jammer want zo laat Utrecht in haar opzet een steek vallen. Er zou een (beter) overleg tussen beide festivals moeten ontstaan, want in dit kleine land zijn we, zeker wat de film betreft, niet gebaat bij overlappingen. De Bioskoop Bond kan en hoeft zich niet voor de alternatieve film op te werpen. De zakelijkheid heeft zo'n onuitwisbare invloed op alles, dat de sfeer beperkt blijft tot die van een normale bioskoopvoorstelling; het is te weinig een feest, waarin je onderduikt en na een paar dagen met een voldaan gevoel en moe het bed instapt.

Eenmaal thuis vraag je je dan af: ‘hoe moet ik een festival verslaan’ en het antwoord is steeds weer onbevredigend: ‘film voor film, laat er een paar weg, maar schrijf over de belangrijkste in ieder geval een klein stukje’. Wel, daar gaan we dan:

Een van de grootste successen van de cinemanifestatie was Eric Rohmers ‘DIE MARQUISE VON O’. Rohmer werkte in deze Duits-franse coproduktie met de akteurs van de ‘Schaubühne am halleschen Ufer’, die al in Peter Steins bewerking van Gorki's Sommergäste te bewonderen waren. We zien de Russen slag leveren tegen de Oostenrijkers; de Russen winnen en de soldaten van dat leger verkrachten zoals dat nu eenmaal gebruikelijk is vrouwen. De jonge markiezin von O. wordt echter op het laatste ogenblik gered door een russische graaf. Na een tijdje blijkt ze zwanger te zijn. De graaf verschijnt en betuigt zijn liefde voor de markiezin. Zijn huwelijksverzoek wordt door haar ouders en door de markiezin afgewimpeld. De markiezin wordt het huis uit gegooid omdat zij blijft ontkennen dat zij zwanger is en geen maatregelen wil nemen. Door middel van een krantebericht vraagt zij de eventuele vader te verschijnen en wie meldt zich?: de russische graaf... Rohmers film geeft een prachtig beeld van de oerburgelijke truttenmoraal van de Napolontische tijd.

MR. KLEIN van de Amerikaan Joseph Losey was de officiele Franse inzending. Daar reageerde de pers toen wat lauw. Niet onterecht, met meesterwerken als ‘The Servant’ en ‘Accident’ in het achterhoofd lijken ‘mr. Klein’ evenals zijn vorige ‘The romantic english woman’ een tussendoortje. Misschien heeft Losy het te druk met de voorbereidingen voor ‘A la recherche du temps perdu’ naar 's-werelds meest complexe roman van Marcel Proust, waaraan hij, samen met Harold Pinter al jaren werkt. ‘mr. Klein’ is toch nog wel een tussendoortje op hoog niveau, met Alain Delon in een van zijn beste rollen. Hij speelt een kunsthandelaar, mr. Klein, die in Parijs tijdens de Duitse bezetting in 1942, die Joden uitzuigt door voor een prikje hun kunstwerken op te kopen. Er valt een tijdschrift bij hem in de bus ‘informations Juives’ dat voor een ander, die ook Klein heet, bestemd blijkt te zijn. Bij de politie tracht hij uit te leggen dat er een misverstand in het spel is. Tegelijkertijd probeert hij uit te vissen wie die andere Klein dan wel is, waarbij hij zich steeds meer met deze onbekende gaat identificeren met alle

[p. 46]

gevolgen van dien.

arhol's Bad/foto © concorde film.

De laatste film van Pier Paolo Pasolini, ‘SALO OF DE 120 DAGEN VAN GODON’ veel stof doen opwaaien. met de uitbreng in de bioscopen wordt gewacht totdat de filmkeuring totaal gestorven is. De belangstelling was zo groot dat een extra voorstelling werd gegeven, die ook snel was uitverkocht. Veel geprivilegeerden konden het niet vol houden tot het einde, een enkeling verliet de zaal zonder de braakneigingen te kunnen onderdrukken. In ‘Salo’ liet Pasolini zich inspireren door een boek van De Sade die hij overbracht naar het tijdvak 1944-45. Het verhaal is simpel: vier hoge fascisten selecteren negen schone meisjes en jongetjes om de heren te helpen bij het bedrijven van allerlei perversiteiten. Drie super-hoeren leiden deze perversiteiten bij het publiek in met een praatje en een liedje. De perversiteiten worden gebracht in drie hoofdstukken: sex, poep en martelingen.

Gruwelijk, smerig en schokkend zou je denken. Maar niks hoor, verveling alom bij het kijken naar deze film. Na vijf minuten ben je gewend aan al het schokkende. Daarbij komt nog dat Pasolini identificatiemogelijkheden met personen of groepen totaal heeft afgesloten. De distantie waarmee je daardoor naar de film zit te kijken werkt alleen nog meer verveling in de hand. Maar waarschijnlijk heb ik de film niet begrepen, waarmee ik dan de regisseur een plezier doe die over Salo immers zei: ‘De film zou feitelijk niet begrepen, moeten worden, want als dat wel het geval zou zijn, zou het te simplistisch zijn’.

Martin Scorsese's films ‘ALICE DOESN'T LIVE HERE ANYMORE’ en ‘TAXIDRIVER’ waren hier zo'n succes, dat er twee vroegere films van deze belangrijke regisseur gepresenteerd werden.

‘MEAN STREETS’ werd gemaakt in 1973. Voor een gering bedrag en met een gering aantal draaidagen met toen nog onbekende akteurs als Robert de Niro en Harvey Keitel. De film geeft een zeer authentiek en doorleefd beeld van het italiaanse gedeelte van New York. Het gaat om twee jeugdvrienden, die zich in het mafioso-vak moeten gaan bekwamen. De grote georganise de misdaad is hier niet aan de orde het gaat om de kleine straatmisdrijfjes; door geringe bedragen worden kleine mensen afgeperst. Het gaat over mensen die zich het beste voelen in een bar met keiharde muziek of gewoon in het neonsfeertje op straat. Naast een prachtige sfeertekening, waar een heel knappe, bijna ‘nerveuze’ fotografie veel toe bijdraagt, geeft Scorsese in deze film ook ongezouten kritiek op het patriarchale systeem. Veel in deze film is autobiografisch; Scorsese bracht zijn jeugd in deze wijk door.

De tweede film van Scorsese was BOXCAR BERTHA. Een exploitation movie, die hij met Roger Corman als producent mocht maken. Exploitation movies zijn films die snel en voor een gering bedrag gesmaakt moeten worden. Ze moeten simpel zijn, een flinke dosis geweld, bloed, doden en seks bevatten en de jeugd aanspreken. Wat een goed regisseur nog van een exploitationmovie kan maken bewijst Scorsese. ‘BOXCAR BERTHA’ is dan wel geen briljante film, het gegeven is tenminste orgineel en de verplichte ingredienten worden met kritiek gebracht.‘BOXCAR BERTHA’ is gesitueerd in het zuiden van de VS in de crisistijd. Bertha reist in een goederenwagon (boxcar) door het land in de hoop wat geld en eten te vinden. Ze wordt verliefd op een politiek bewuste spoorwegstakingsleider. De corrupte politie jaagt achter hen aan. Om zich te verdedigen (én uit protest) gaan ze als gewapende overvallers de kost verdienen. Ze zijn echter kansloos. Er was nog een exploi -tationmovie in Utrecht: ‘MASSACRE AT CENTRAL HIGH’ van een Nederlander: Rene Daalder.

Daalder won enkele Clnemanifestaties geleden nog de Pim & Wimprijs (een evenement waar we deze Cinemanifestatie niets van hebben gehoord: zou het de Scorpioheren zo slecht gaan?) Bij het zien van Daalder-Hollywooddebuut kan men sterk twijfelen aan de juistheid van die prijs. ‘Massacre at Central High’ was zondermeer de slechtste film van het festival. Op een middelbare school, waar men nog nooit van leraren gehoord schijnt te hebben, is een soort leerlingen Gestapo aktief. Er verschijnt een nieuwe leerling, ‘de Held’, die dit groepje even afmaakt. Onze held heeft daarna de smaak zo te pakken dat hij nog maar wat moorden pleegt, wat auto's en bijna de hele school opblaast enzovoorts, eigenlijk een, onbedoeld, heel komische film. Jeanne Moreau presenteerde zich in Utrecht als actrice, scenarioschrijfster en regisseur, in Lumiêre of ‘ZO IS HET LEVEN’. Het leven van een actrice dus, en dat blijkt eigenlijk helemaal niet zo leuk te zijn vooral niet als je een ster bent. Zij speelt die ster natuurlijk zelf, en het is helaas een van haar zwakste rollen. Maar voor een regiedebuut was het een best aardige film. Moreau kwam in Utrecht zelf ook nog even kijken waar ze haar plannen voor de toekomst vertelde. Ze gaat de hoofdrol spelen in een nieuwe film van Daniel Schmids en bereid haar tweede eigen film voor de samenleving in een klein Frans dorpje in de twee weken voor de duitse bezetting. Hopelijk wordt dat meer ‘het leven’ dan in haar eersteling. Lina Wertmuller is in Europa en zeker in Nederland onbekende. In Amerika schijnt ze echter furore te maken. ‘DE VERLEIDING VAN MIMI DE BANKWERKER’ is een film uit 1971.

Mimi kan zich maar moeilijk aanpassen aan de mafiawetten in zijn geboortedorp, hij trekt naar Turijn, maar daar blijkt het al niet anders te zijn. Op den duur past hij zich aan de ijzeren wetten aan, maar terug in Sicilië wordt hij door velen als een verrader beschouwd. Mimi heeft het verder ook wat moeilijk met de vrouwen, op zijn Siciliaanse vrouw is hij nooit verliefd geweest, maar in Turijn heeft hij wel zijn grote liefde gevonden. Hij krijgt een kind van haar, zijn echte vrouw krijgt een kind van een ander, en Mimi maakt de echtgenote van de minnaar van zijn vrouw weer zwanger, erg ingewikkeld dus, maar al met al toch

[p. 47]

een geslaagde tragi-komedie, met een knappe hoofdrol van Giancarlo Giannini (voor wie hem in Visconti's ‘L'Innocente’ zag, is ‘Mimi’ zeker een must). Uit Duitsland waren Fassbinder en Herzog de vertegenwoordigers. Fassbinders nieuwste SATANSBRATEN is een zeer zwartgallige, komedie over een schrijver wiens inspiratie hem in de steek laat en zich daarom steeds meer gaat identificeren met Stefan George’. Een soms bijna absurdistisch werk, waarbij Fassbinder wederom afrekent met Fassbinder Fassbinderakteurs, iets waar je best om kan lachon. Op de premiere in Mannheim reageerde het festivalpubliek heel opvallend, een groot deel ging de film principieel niet bekijken, omdat Fassbinder toch rechts geworden was. De mensen die wel gingen kijken konden geen ander kritiek geven dan fluiten. En in de discussie met Fassbinder zelf was dit ook zowat de enige manier waarop men zijn waardering voor de film liet blijken.

Van Wener Herzog ‘HERZ AUS GLAS’.

Het scenario voor Herz aus Glas werd geschreven door Herbert Achternbush, die zich op Film International 5 presenteerde met ‘Die Atlantikswimmer’, een mengeling van Ionesco, Barend Servet, een soort Beierse romantiek en nog een heleboel andere dingen. Veel hiervan is terug te vinden bij Herz aus Glas (minus Barend Servet), alleen heeft Herzog zijn bijna driedemensionale filmmaken er aan toegevoegd. De beelden zijn intrigerend en onbeschrijvelijk mooi. Van de tekst heb ik niet veel verstaan, er werd beiers dialect gesproken en ondertitels ontbraken. ‘Herz aus Glas’ speelt in de achttiende eeuw, in een Beiers dorp waar iedereen bijna krankzinnig wordt als blijkt dat een glasblazer het recept verloren is van robijnglas. Ook in deze film is de grens tussen bewustzijn en onderbewustzijn vervaagd., wat nog wordt versterkt doordat de akteurs voortdurend onder hypnose spelen. De hele film ademt ook een apocaliptische sfeer. Een zeer boeiende en intrigerende film, waar je als kijker niet zo een, twee, drie, mee klaar bent.

Om ANDY WARHOL'S BAD, geregisseerd door Jed Johnson, heb ik enorm gelachen. Niet omdat het nou werkelijk zo'n goede en komische film was, maar omdat er wat ongewone en dus onverwachtte dingen in gebeurden. Het is de eerste Warhol film overigens, waarin ‘echte’ sterren een hoofdrol speelden (Carroll Baker, Perry King en Stefania Casini, welke laatste in ‘Novecento’ een epileptisch hoertje speelde). Het verhaal even eenvoudig als bizar gaat over een vrouw (Carroll Baker) die een organisatie leidt van meisjes die tegen fikse betaling iedere geweldadige aktie ondernemen die hen aangeboden wordt. Wilt u het hondje van uw lastige overbuurman op lafhartige wijze vermoord zien, zodanig dat u van het gebeuren ooggetuige bent en uw buurman voor zijn leven ongelukkig is? Bel dan even op en de meest snoezige meisjes voeren de opdracht voor u uit! Wel en zo zijn nog wel meer voorbeelden van opdrachten te bedenken. De film werd op het skript alleen al aan een aantal landen verkocht. Japanse distributeurs stelden als eis, dat een scène waarin een baby uit een raam op de tiende verdieping wordt gegooid, zo realistisch mogelijk zou worden verfilmd. Voor de Warhol fabriek is dat geen probleem, want geld is geld.

Aanmerkelijk beschaafder, hoewel ook niet alledaags, waren de twee Rivette's DUELLE en NOROIT, Beide films maken achtereenvolgens als tweede en derde deel, onderdeel uit van het vierluik SCENES DE LA VIE PARALLELE. Deel één en deel vier zijn

[p. 48]

nog niet voltooid. Rivette die zich niet zal bezondigen aan de verfilming van het dagelijkse, laat staan aan het alledaagse, is in Duelle nog wel te volgen. De verspringen die hij maakt binnen de realiteit van zijn film zijn nog te volgen en dus akseptabel. In Noroit maakt hij er naar mijn gevoel echter zo'n jamboel van. Sprookjesvoor volwassenen moeten ook geloofwaardig zijn. THE SHOOTIST een film van Don Siegel met John Wayne. De inmiddels 69-jarige John Wayne is niet meer in staat de schietgrage, weggalopperende westernakteur te zijn die hij vroeger was. Wat hij nog wel kan spelen is de westernheid, zou hij als hij zou zijn als hij 69 was. In deze film neemt John Wayne openlijk afscheid van het imago dat hij reeds lang heeft. De schutter in de film van Siegel is niet alleen oud, hij is nog ziek ook. Eert arts heeft hem een spoedige dood voorspeld als gevolg van de kanker die in zijn lijf woedt. Brooks, zoals de schutter heet, neemt zijn intrek in een pension en een rustig stadje, waar de ‘beschaving’ haar intrede inmiddels gedaan heeft. Zodra bekend wordt dat Brooks in de stad is, om het einde van zijn leven af te wachten, ontstaat er een enorme bedrijvigheid. Iedereen probeert nog vóór de dood van Brooks aan hem te te verdienen: de begrafenisondernemer, de stalhouder én een paar schutters-in-de-dop die menen dat Brooks nu wel een makkelijke prooi voor hen zal zijn. John Wayne zou John Wayne niet zijn als Brooks ze niet te snel af was. Toch legt Brooks nog het ‘loodje’ wanneer hij in een zorgvuldig door hem zelf voorbereidde konfrontatie met zijn laatste drie vijanden, door een vierde wordt neergeschoten.

De verleiding v. Mimi de bankwerker/© concorde film