Bzzlletin. Jaargang 5

Ottawa 76, Een animatie festival in Canada & wat er nog meer gebeurde
Henk Camping

Nog nauwelijks bekomen van het festival in Berlijn, zat ik met een groep Nederlandse animatoren in een vliegtuig naar Canada. Het jaarlijkse internationale animatiefestival, dat onder auspiciën staat van ASIFA-international (Association Internationale du Film d'Animation), werd dit jaar in Ottawa georganiseerd. De Nederlandse vereniging van bij de animatie betrokken animatoren, Holland Animation, verzorgde in samenwerking met het Ministerie van CRM, de Nederlandse inzending, de groepsreis en de gehele publiciteit rondom de Nederlandse animatie voor de belangstellenden op het festival.

Zo'n animatiefestival is toch een ongewone ervaring. In een betrekkelijk hoog tempo krijg je de ene korte film na de ander te zien. Steeds weer een ander verhaaltje, en steeds weer een andere techniek, waarover je al dan niet verbaasd bent. Soms ontgaat je de dubbele bodem in het verhaal, de verborgen boodschap, want animatiefilm is beter dan welke filmvorm ook in staat in allegorieën te vertellen. Je moet de stortvloed van films met een gemiddelde lengte van zo'n 2 à 3 minuten maar over je heen laten komen, want loop je er bij een slechte speelfilm nog wel eens uit, hier is de volgende film al weer begonnen voordat je struikelend over handtasjes en benen het gangpad bereikt hebt.

Ik denk niet dat het erg zinnig is om van de belangrijkste films een korte omschrijving te geven. Dit festival moet anders besproken worden, omdat het zich op een heel aparte manier van andere festivals onderscheidde. En dan bedoel ik niet dat het zich onderscheidde door de vertoning van animatie. Dit festival werd voor mij interessant door de verbinding van het festival met een workshop. Zo ontstond de kombinatie ‘films kijken’ en ‘films maken’ en dus de gelegenheid voor amateur en professional om in een sfeer van gelijkheid te werken aan hun gemeenschappelijke interesse: de animatiefilm. Door het samen werken en elkaar helpen zou een beter inzicht kunnen ontstaan in de mogelijkheden van

[p. 52]

het medium, en zouden veranderingen tot stand gebracht kunnen worden.

le mariage du hibou

Ex-Nederlander Co Hoedeman, die in opdracht van de National Film Board de workshop koördineerde, vertelde mij dat de workshop slechts een fraktie van het totale festival kostte. Als je dat dan weet, vraag je je af waarom zoiets niet eerder gedaan is bij andere festivals. Het zou een aardige suggestie zijn voor het Rotterdamse filmfestival Film International.

In deze workshop konden alle mogelijke animatietechnieken beoefend worden. Van zand-, klei- en cutoutanimatie tot en met komputer-, video- en pixillation. Grote namen van de begeleiders bij deze technieken waren Lotte Reiniger, Norman McLaren en de geestelijke vader van het pinscreen Alexandre Alexeieff. Tijdens het festival werd een voorbeeld van de toepassing van deze techniek vertoond. Het pin-screen is ‘vergelijkbaar’ met het mini-stek spelletje. Een raamwerk, dat rechtstandig op een draaibaar plateau staat, wordt geheel opgevuld met duizenden plastic kokertjes. In de kokertjes zitten zwarte stalen spelden, die met spateltjes en rollers in die koker heen en weer bewogen kunnen worden, zodat er een reliëf ontstaat. De ene speld wordt dieper in de koker geduwd dan de ander, terwijl sommige spelden helemaal in de koker verdwijnen. Door de schaduwen van al deze duizenden speldjes ontstaat er een afbeelding. Als je je dan realiseert dat er voor film 24 afbeeldingen per seconde nodig zijn, begrijp je meteen hoe het komt dat Jacques Drouin aan een film van 8 minuten (11.520 beeldjes) 18 maanden werkte. Daar is geen droog brood mee te verdienen, is de eerste reaktie. Toch kan dat in Canada wel, want Drouin maakte de film in opdracht van de National Film Board. Hij is er gewoon in loondienst en krijgt een goed salaris. Die zekerheid, die maakt dat je betrekkelijk risikoloos kunt werken is bijzonder stimulerend. Canada mag trots zijn op zijn National Film Board, het staatsfilmbedrijf dat in 1939 door Grierson werd opgericht ‘to initiate and promote the production and distribution of films, designed to interpret Canada to the Canadians and to other nations.’ Ik heb de Engelse tekst aangehouden, omdat het moeilijk is voor het woord ‘interpret’ een goede Nederlandse omschrijving te vinden. Veel duidelijker wordt dat in een voorbeeldje. De films ‘Le Mariage du Hibou’, een zandanimatie van Caroline Leaf, en ‘The Street’, een film gemaakt met olieverf op glas, van dezelfde filmmaakster, zijn respektievelijk gebaseerd op een eskimolegende en op een verhaal van Mordecai Richler. ‘Le Mariage du Hibou’ interpreteert de eskimo-kultuur op dezelfde wijze waarop ‘The Street’ dat doet met de Joodse gemeenschap in Canada. De film is een medium geworden dat de verschillende volkeren in het emigratieland Canada meer begrip voor elkaar bijbrengt. Dat er op de National Film Board ook plaats is voor experimenten bewijst niet alleen Jacques Drouin met zijn pin-

[p. 53]

screen, maar ook de vertoning van drie-dimensionale film die een groep mensen op de NFB kreeg aangeboden. Het 3D-systeem van drilletjes met rode en groene glazen is genoegzaam bekend. Een nadeel van dit systeem is dat kleuren uitgesloten zijn. Sinds geruime tijd experimenteert men met een systeem waarbij polaroid-filters gebruikt worden. Die polaroid-filters zitten zowel voor de lens van de twee projektoren als in het onvermijdelijke brilletje. Doordat de filters groepsgewijs anders gericht zijn, ziet het ene oog het ene beeld en het andere oog het andere beeld. Zodoende wordt de illusie van een derde dimensie gewekt. Dat die illusie soms erg sterk is bewees de dame voor mij, die bukte toen een man met een lange plank op zijn schouder in de richting van de kamera wandelde en als het ware midden in de zaal stond. Het zijn grappige experimenten. Uit gesprekken op de NFB bleek evenwel dat een goede gebruiksmogelijkheid voor dit filmsysteem nog niet gevonden is. Ook het gebruik van het brilletje moet als een grote handicap beschouwd worden. Voor de voorstelling namelijk werd iedereen gewaarschuwd dat bezoekers met epilepsie beter niet konden blijven zitten. De overigen werden geadviseerd niet langer dan een uur te kijken.

De National Film Board is een geweldig instituut, dat met een goed gefundeerde filosofie van het filmen, al veel goede dingen gedaan heeft. Toch kunnen de 900 mensen die er werken zich rekenen tot de ‘happy few’, want ook in Canada is er een grote groep filmers die onafhankelijk en onbeschermd hun werk doen. De NFB-filmers die als ‘ambtenaren’ hun werk doen zijn echter zo goed beschermd, dat van een doorstroming nauwelijks sprake is en jonge veelbelovende filmers geen kans krijgen op een vaste aanstelling. Ondanks dit feit kun je rustig stellen dat Canada al sinds 1939 een stap op Nederland voor is.

Genoeg over de Film Board voorlopig en weer terug naar het internationale animatie festival in Ottawa. De rol van de Nederlanders is een bespreking waard. Holland Animation, hierboven al genoemd, is een kompliment waard. Dankzij de wekenlange belangeloze inzet (hoe anders gaat dat in Canada, waar je voor dit soort belangrijk werk normaal betaald krijgt!) van Nico Crama en Cornelis Kapsenberg, verzorgde Holland Animation, in samenwerking met het Ministerie van CRM, de gehele Nederlandse inzending voor het festival. 23 films werden ingeschreven en 6 films werden in kompetitie vertoond. Daarmee stond Nederland, achter Amerika, Canada en Engeland op een vierde plaats. Dat die vierde plaats tevens een gevolg was van het feit, dat van een representatieve inzending van Frankrijk, waar het festival volgend jaar plaats vindt, nauwelijks sprake was, is iets waaraan ik maar voorbij ga. Ook de afwezigheid van Rusland, die zeker van invloed was op de kwaliteit en kwantiteit van de inzendingen van de Oostbloklanden, speelt daarbij een rol. Feit blijft echter dat de Nederlandse animatie in Ottawa goed uit de bus kwam. Het bleef niet alleen bij uiterlijk vertoon, want de Utrechtse student in de antropologie Niek Reus, wist met zijn ‘Tekenfilm’ de tweede prijs in de wacht te slepen in de katagorie ‘films korter dan drie minuten’ Zijn film, waarin een door een hand met een potlood getekend mannetje het te kwaad krijgt met een vlakgommetje, werd door de Academy of Motion Picture Arts and Sciences uitgenodigd voor een voordracht voor een Oscar-nominatie. En al is dat nog ver weg van de Oscar zelf, de eer is er niet minder om. Veel waardering was er ook voor ‘Between the lights’ van Jacques Verbeek en Karin Wiertz. Op speciaal verzoek werd voor de medewerkers van de National Film Board een voorstelling georganiseerd van de films van Jacques en Karin. De Canadese televisie tenslotte toonde zich zeer geïnteresseerd in de Nederlandse animatie. Zonder overdrijving kun je stellen dat het professioneel optreden van Holland Animation in Canada, de Nederlandse animatiefilm in een internationale belangstellingssfeer heeft gebracht. De internationale animatiewereld zal ongetwijfeld volgend jaar in Annecy, rijkhalzend naar de nieuwe Nederlandse bijdrage uitzien.

Eenmaal in Canada heb ikvan de gelegenheid gebruik gemaakt de nieuwste Canadese films te zien. Het is toch belangrijk om een paar van die films hier even aan te geven.

l'amour blessée

‘L'Amour Blessé’ van Jean Pierre Lefebvre viel bij mij het meest in de smaak. ‘Confidences de la nuit’ zoals de tweede titel luidt, is meteen ook de titel van het radio-programma waaraan de film is opgehangen. De aktie in de film wordt in hoofdzaak bepaald door het geen op de geluidsband te horen is en in veel mindere mate door de beelden zelf. De film geeft een harde kritiek op de rol van de media in het leven van de eenzamen in de maatschappij. Uitgangspunt is een type radio-uitzending dat wij in Nederland eigenlijk alleen vinden bij de VPRO, waar Germaine Groenier in een direkte uitzending, telefoongesprekken voert met luisteraars over hun problemen. Dergelijke uitzendingen worden in Canada en de Verenigde Staten verzorgd door speciale radio-stations die zich in dit type programma hebben gespecialiseerd. De zogenaamde ‘Hot-line radio’ kent programma's waarin je zomaar je hart kunt luchten, maar ook programma's voor speciale problemen, die variëren van ziektes en huwelijksmoeilijkheden tot religieuze- en opvoedingsvraagstukken. Maar, stelt de film, zijn deze zenders werkelijk ‘de stem van het volk’, of heeft dit soort programma's een bewust of onbewust verborgen funktie. Is het niet zo dat dergelijke uitzendingen de individualiteit van de luisteraar vergroten in plaats van verkleinen?; wordt niet de luisteraar afgehouden van kollektiviteit die kan leiden tot sociale verandering?; is een dergelijke uitzending (vol reklameboodschappen tussen het dagelijks verdriet door) niet alleen gericht op vergroting van het konsumeren, konsumeren zonder smaak; versterken ze de illusie van de vrijheid niet? Deze overwegingen worden aan het begin van de film uitgesproken, terwijl slechts straatbeelden, vanuit een rijdende auto opgenomen, te zien zijn. De auto stopt, de monoloog is afgelopen en de kamera zwenkt naar een trappor-

[p. 54]

taal en een deur. Dan zijn we binnen, in het huis van een jonge vrouw, die moe van haar werk thuis komt. Ze luistert naar de radio: een ‘hotline programma’. De buren maken ruzie. Ze leest de krant, gaat in het bad, bestelt telefonisch een pizza, verzorgt haar nagels en luistert voortdurend naar de radio. Dan wordt er op de radio een probleem behandeld dat zij herkent als een probleem waarvoor ze zelf ook gestaan heeft. Ze moest trouwen omdat ze zwanger raakte, werd door haar ouders genegeerd en toen het huwelijk stuk liep, bleef ze alleen over in een grote onvriendelijke maatschappij. Naar aanleiding van het programma belt zij zelf ook op om te vertellen hoe het haar vergaan is. De radioman is echter alleen geïnteresseerd in een mogelijke ‘oplossing’ van het probleem en blijkt niet aan te voelen, dat de vrouw belt omdat ze behoefte heeft er ook met iemand over te praten. De buren ruziën door. Dan wordt ze zelf opgebeld; door haar man, die het programma gehoord heeft en die beweert haar te komen vermoorden. Ook de radioman wordt opgebeld. Hij door de nieuwe vriendin van de man. Enfin, een ether-ruzie van de eerste orde, en kommunikatie van de laagste soort. Slot van het liedje is dat de vrouw wat gelaten in bed kruipt. Van slapen komt niet veel, want de buren hebben de ruzie bijgelegd en liggen nu ook in bed. De slotscene laat zien hoe de ergernis bij de vrouw, die alleen in bed ligt en het gekroel en gesteun van de inmiddels op drift geraakte buren moet aanhoren, stijgt. Louise Cuerrier die tot dan nauwelijks enig akteerwerk heeft moeten verrichten, speelt deze lange en moeilijke scene voortreffelijk. De film eindigt op een manier die iets verklapt van de werkwijze van de maker. Je ziet hoe handen met een bandrecorder spelen, en je hoort hoe de recorder een hot-line programma afspeelt. Iemand komt er bij staan en zegt ‘Jammer dat er geen beelden bij zijn’, terwijl de ander antwoordt ‘Dat komt nog’.

‘L'eau chaude, l'eau frette’ is een doldrieste komedie vol zwarte humor over een buurtfeestje dat ter gelegenheid van de verjaardag van Polo wordt gegeven. André Forcier, maker van de film, laat de kijker al van de voorbereidingen van het feest meegenieten. Eigenlijk is het alleen dolle pret zonder enige pretentie, hoewel Forcier meent dat de kinderen in de film duidelijk produkt zijn van de maatschappij: geboren verliezers die niet bang zijn de wereld te lijf te gaan. Zo zag ik het niet. Ik heb me alleen kostelijk geamuseerd om het 13 jarige meisje dat de energie in haar pace-maker gebruikt om een motorfiets te starten waarvan de accu leeg is. Hierboven was ik al vol lof over de National Film Board. Ook nu zal ik dat weer zijn, want de film ‘Vulcano’ is een schitterende dokumentaire. Donald Brittain volgt in de film de sporen van de Engelse schrijver Malcom Lowry, wiens enige boek ‘Under the Vulcano’ wereldberoemd werd. De film geeft een goed begrip van de persoon Lowry en de achtergronden die bij de moeizame totstandkoming van het boek zo'n belangrijke rol gespeeld hebben. Een instituut als de National Film Board dat door een dokumentarist als Grierson is opgericht moet wel goede dokumentaires kunnen produceren. Dat bewees ook Michael Rubbo, van wie ik eerder al de film ‘Waiting for Fidel’ gezien had, met zijn film over Indonesië ‘Wet Earth and warm people’. Er gebeurt ogenschijnlijk niet veel in zijn films. ‘Waiting for Fidel’ bijvoorbeeld is een registratie van een kameraploeg die een afspraak heeft met Fidel Castro en op zijn komst wacht. Castro komt niet, omdat hij vermoedelijk belangrijker dingen te doen heeft en in de film overlegt de kameraploeg over het nut van langer wachten. Ze besluiten op een gegeven moment te vertrekken zonder de gewenste opnamen. Het wachten werd de film. ‘Wet earth and warm people’ is evenzeer een registratie, ditmaal van het Indonesische volk. Alles dat in de film gebeurd, gebeurde toevallig en wordt in het kommentaar verklaard. Door zijn doen en laten tijdens het filmen voortdurend te verklaren probeert Rubbo een maksimum aan objektiviteit in de film te leggen. Het is jammer dat deze film uit 1971, die het op de Nederlandse televisie zeker goed zou doen, nooit in Nederland te zien is geweest. De film ‘Los Canadianos’ tenslotte is een dokumentaire (wederom van de National Film Board) die gaat over de Canadezen in de Spaanse burgeroorlog. De film is belangrijk, omdat hij verbanden legt tussen de Spaanse burgeroorlog en de sociaal-ekonomische crisis in Canada, en daaraan gerelateerd de motivatie van veel Canadese vrijwilligers en de sociaal- ekonomische situatie in Europa en met name in Spanje. Het feit dat de Canadese vrijwilligers in Canada in een gelijksoortige positie zaten als de met de ondergang bedreigde republikeinse arbeiders, verklaart de solidaire houding van de Canadezen. Door zijn politieke analyse wordt deze film van belang. Hoewel de film alleen ingaat op de positie van de Canadezen, denk ik toch dat ‘Los Canakianos’ van Albert Kish ook voor Nederlandse vertoning van belang kan zijn. Uit mijn pogingen om een aantal films voor een circuit in de filmhuizen in Nederland uit te nodigen, heb ik begrepen dat de Canadese filmmaker hoopt op een kommerciële roulatie van zijn films in ons land. Na wat ik gezien heb, geloof ik met een zekere stelligheid te kunnen zeggen dat de nieuwste en interessantere Canadese film slechts kans maakt op een enkele vertoning op een festival als de Cinemanifestatie of nog beter Film International. Alleen ‘L'Amour blessé’ zou enige kans maken in het zogenaamde alternatieve circuit van de filmhuizen.

Zolang de ‘Pims en Wims’ in Canada hun kollega's uit de Verenigde Staten blijven kopiëren, is het Canadese filmaanbod oninteressant, want de Canadezen lopen hun achterstand zo nooit in. Zodra zij echter op een eigen zelfstandige wijze tot filmproduktie komen, vgl. ‘L'Amour Blessé’ is het een voor het buitenland, kommerciëel gezien nauwelijks interessant. Op deze manier bewijst zich wederom het nut van een non-kommerciëel filmcircuit in Nederland, want zonder de filmhuizen en zonder distributeurs van Fugitive Cinema Holland en Film International zouden we van veel goede films verstoken blijven. Dat bij die films ook de jonge Canadese speelfilm hoort heb ik zelf kunnen waarnemen.