Bzzlletin. Jaargang 4

Clara Eggink
De seizoenen van een gave schrijver

Het werk van Alfred Kossmann (1922) - De Bosheks, Apologie der Varkens o.a. (poëzie), De Nederlaag, De Bekering, De Moord op Arend Zwigt, De Linkerhand o.a. (romans), Reislust, De Smaak van groene Kaas o.a. (reisboeken), heeft mij altijd tot mijn genoegen aan het lezen gezet. Ik houd van zijn intelligentie, van zijn poëtische opvluchten, van zijn skepsis, van zijn ironie, van zijn cynisme en van zijn fatalisme. Deze groep van eigenschappen hebben hem gemaakt tot een aanvaarder van het menselijk bestaan, die van zijn bestaan in zijn werk rekenschap aflegt en uiteindelijk zonder jammeren zijn tol betaalt. Deze conclusie komt voor mijn verantwoordelijkheid. Kossmann is wel de laatste om zijn houding in theorieën aan de man te brengen. Maar ik geloof dat ik het zo wel formuleren kan.

Al Kossmanns proza heeft een sterk persoonlijk element, zonder biografisch te zijn, ook zijn reisboeken. Die zijn n.l. even persoonlijk als zijn romans. Zijn doel was ook niet om landen te beschrijven maar wel zijn zeer persoonlijke ervaringen in die landen, in en uitwendig kan je zeggen. Zoals hij zelf eens gezegd heeft, neemt hij op zijn reizen niet veel uiterlijk risico maar des te meer innerlijk. ‘Toerisme als levenshouding’ heeft hij het ergens genoemd.

Enige jaren geleden is Kossmann het slachtoffer geworden van een zwaar auto-ongeluk. Zijn tegenzin overwinnende was hij bij een vriend ingestapt om alleen maar even naar Hilversum te rijden. Toen hij ruim drie maanden later uit het ziekenhuis kwam bleek hij invalide te zijn. Van deze ervaring heeft hij een in zijn koelte diep aangrijpend verslag uitgebracht in ‘Laatst ging ik Spelevaren’ (1973). ‘Veroordeeld tot luxe’, zegt hij. Uit was het met het toerisme als levenshouding. Of niet? Goed, dat trekken was er niet meer bij. Maar toerist is hij weer geworden, n.l. toerist in zijn eigen werk en in dat van anderen.

‘De seizoenen van een invalide lezer’ - met dezelfde laconieke aanvaarding waarmee hij

[p. 24]

vertelde wat hem bij zijn werkelijke reizen overkomen was, spreekt hij nu over wat hem lezende en zich herinnerende overkomt. En met dezelfde aandacht en dezelfde spanning. Hij praat over zijn eigen vorige boeken en over de (quasi) modellen en deszelfs reacties met dezelfde levendige verwondering als over zijn ontmoetingen op zijn reizen. En met dezelfde navrante inslag. Nu ontmoet hij Omar Khayam, de Prediker, Max Frisch, Theodor Storm, Kavafis, of Virginia Woolf a.h.w. levend en hij mijmert na over die ontmoeting. Natuurlijk-weg vloeit de stroom van figuren als bij iemand die bezig is een reeks vrienden te beschrijven.

Levendig en ingetogen tegelijk. Zo heeft hij in 1959 een studie gemaakt over Leopold Sacher-Masoch, de man door wie het masochisme zijn naam heeft gekregen. Op een middag staat hij zijn - overigens wat laat gearriveerde - verzameling sado-masochistische porno te bekijken. Hij mijmert dan dat hij nooit gepraktiseerd heeft en komt tot de ontdekking dat de praktijk hem nu ‘boven de vijftig, invalide en gezwollen van wanhoop en wee’ erg komisch voorkomt. Aan zo'n opmerking kan je pas honderd procent plezier beleven als je weet dat ‘gezwollen van wanhoop en wee’ een regel uit de ‘Iris’ van Jacques Perk is. Na deze overweging herinnert hij zich de Amerikaanse sado-therapeute met een praktijk in Den Haag. ‘Er zat in haar kelder een meneer in een hok, een hoge ambtenaar, en hij knabbelde worteltjes want hij was een konijn’. Dat weet hij zo goed omdat het plan bestond dat Kossmann haar memoires voor haar zou schrijven. Het is jammer dat dat er niet van gekomen is, want de herinnering aan haar en haar patiënten in dit boek zijn werkelijk geen kleinigheid. En we lezen nu eenmaal net zo graag als Kossmann over dergelijke aberraties, waar of niet. Treffend van luciditeit zijn de twee slotpassages van het boek aangegeven met a. en b. ‘Ook in zijn dromen verzet een mens zich tegen zijn angst, en ik droomde, mijzelf geruststellend: man, wat droom je nu een onzin. Je zit niet in de zesde klas van het gymnasium, je hebt de derde klas niet eens gehaald, en je bent volwassen, tweeëndertig jaar oud, sterk en helemaal door je eigen toedoen redelijk geslaagd.’ En dat droomt hij in 1974 alleen omdat hij eigenlijk droomde dat hij een jongetje was dat bang was niet door zijn eindexamen te komen. Hoewel hij blij wakker werd, heeft hij er een week lang een depressie aan overgehouden waarin hij niet wilde aanvaarden dat hij geen tweeëndertig maar vijftig was.

In b. overkomt hem wat hij al twee jaar lang elke week gedroomd heeft: dat hij ontdekte zijn krukken te hebben laten staan en zich toch verplaatst te hebben.

De mens Kossmann is wat gehavend door het noodlot; de schrijver die in die mens zit is er heelhuids afgekomen.

ALFRED KOSSMANN: ‘De seizoen van een gave lezer’ Querido 109 blz. 16,90