Bzzlletin. Jaargang 4

Amerikaanse kroniek
door Jos Knipscheer

Een schrijver die blijkbaar niet tot de groten van de Amerikaanse literatuur wordt gerekend is John Hersey. Behalve in The Penguin Companion to Literature komt zijn naam niet voor in de standaardwerken die ik raadpleeg, en ik had (dus) nooit iets van de man gelezen voor ik, zeg maar gerust, gegrepen werd door de titel van zijn jongste roman, My Petition for More Space, waarvan de pocketeditie (Bantam, f 7,50) onlangs in Nederland geïmporteerd werd.

In al zijn bondigheid (162 pagina's) is My Petition for More Space een gaaf en letterlijk meeslepend meesterwerkje. Verrassend is meteen al dat de zo suggestieve titel exakt blijkt te zeggen wat het ‘verhaal’ te bieden heeft. De verteller laat weten dat hij zich heeft aangesloten bij een vier rijen dikke, lange kolonne mensen die op weg zijn-voetje voor voetje, met een snelheid van één blok per vijftien à twintig minuten - naar voorlopig nog onzichtbare loketten, waar zij bij de autoriteiten petities mogen indienen.

De roman speelt zich af, zoals de kaft meldt, in de ‘niet-teverre toekomst’. De bevolkingsexplosie heeft ook New Haven, Conn., niet onberoerd gelaten. Mensen wonen in slaapzaalachtige vertrekken in door verflijnen op de vloer afgescheiden gedeelten. Er zijn drie maten: voor alleenstaanden, voor echtparen en voor echtparen met kind. Meer dan één kind is niet toegestaan. Overtreden van de lijnen wordt zwaar gestraft. Van enige privacy is geen sprake.

De roman gaat dus over niets minder dan het wereldwijde probleem van de overbevolking, maar speelt zich af in één straat van zomaar een Amerikaanse stad, in een tijdsbestek van niet veel meer dan een uur en over een afstand van hooguit een paar honderd meter. Hersey beschrijft dat laatste uur van de ik-figuur in de rij, waarin lichaamsbeweging naar eigen goeddunken volkomen uitgesloten is en kontakt, via heupen, borsten, billen, knieën en voeten en via gesprekken, alleen mogelijk met de vier ‘aanrakers’ en via-via met de aanrakers van de aanrakers. Van de jonge vrouw vóór hem kan hij alleen nek, achterhoofd en soms haar profiel zien, terwijl zij van hem uitsluitend een vage glimp kan opvangen; de man achter hem is alleen herkenbaar aan zijn stemgeluid. Zo'n rij biedt in elk geval mogelijkheden voor fantasie, en er ontstaan vreemde, hypergevoelige relaties.

De gesprekken gaan over de aard van de diverse petities en over de kansen dat zij ingewilligd zullen worden. De één vraagt om een bepaalde opleiding voor haar kleinzoon, de ander om Cubaanse sigaren, de derde om een andere baan, de vierde om toestemming voor een huwelijk, enz.

En wat gaat de ik-figuur vragen? Meer ruimte!

[p. 23]

Terwijl hij nota bene gescheiden leeft van zijn vrouw en dus eigenlijk al meer ruimte heeft dan hem toekomt! Er ontstaat een duidelijk vijandige houding. Het kamp van aanrakers en aanrakers van aanrakers wordt verdeeld in vijanden en sympathisanten, waarbij de laatsten verre in de minderheid zijn. Mensen ontpoppen zich als demagogen, anderen gewoon als kwebbeltantes. Mensen staan in de rij uit bittere, ingebeelde noodzaak, uit overtuiging of gewoon uit verveling. Sommigen staan er bijna elke dag, met telkens weer een ander verzoek. Ingewilligd worden die verzoeken nooit. De ik-figuur staat er voor de eerste keer. Ook zijn verzoek zal niet ingewilligd worden, maar aan het eind van het boek besluit hij om (niet meteen de volgende dag, maar de dag daarop) nog eens een poging te wagen: een petitie voor meer tijd.

Hersey raakt in dit boekje de kern van menselijke relaties, van menselijk gedrag, gevoelens, vooroordelen. Wat voor de rij geldt, geldt voor het leven. ‘Verbeeldingskracht is belangrijker dan rede’, zegt de ik-figuur ergens. En ergens anders: ‘Ik ontdekte dat eenzaamheid niet hetzelfde is als afstand hebben tot mensen.’ Als je in My Petition for More Space begint te lezen zit (sta, hang) je er voor de rest van het boekje aan vast. Ik vond het een beklemmende, leerzame en soms niet eens onprettige ervaring om in deze rij te staan.

Wie is nu deze John Hersey? Zulke dingen wil ik altijd graag weten als ik uit enthousiasme geneigd ben een bepaald boek als een ‘persoonlijke ontdekking’ te beschouwen. Uit gemelde bron en de gegevens in het boekje zelf blijkt dat hij in 1914 in China geboren is en in 1925 met zijn ouders naar de Verenigde Staten terugkeerde. Via de journalistiek (hij was oorlogskorrespondent) kwam hij in de literatuur terecht. Zijn eerste boeken gaan over de oorlog. Into the Valley (1943) en Hiroshima (1946) zijn voorbeelden van literaire oorlogsjournalistiek. In 1945 won hij de Pulitzerprijs voor de roman A Bell for Adano, die handelt over het boerenleven op het door de Amerikanen bezette Sicilië. Zijn befaamdste en lijvigste oorlogsroman is The War Lover uit 1962. In zijn latere boeken neemt hij afstand van de oorlog, maar zijn journalistieke achtergrond verloochent zich nergens, hoewel zijn romans steeds meer het karakter van allegorieën gekregen hebben. A Single Pebble (1956), The Child Buyer (1960) en Too Far to Walk (1966) genieten in dat opzicht de meeste faam.

Zo'n man zou toch eens vertaald moeten worden, denk je dan. Een onderzoekje voor-de-zekerheid levert echter verrassende resultaten op. Hirosjima werd in 1959 vertaald door Evert Straat en uitgegeven door Ten Have, De muur (The Wall, 1950) verscheen in 1961 bij De Erven J.J. Tijl, A Single Pebble kwam als Als een steen in de stroom in 1957 bij Gaade uit, in de vertaling van Clara Eggink en The War Lover maakte zelfs een toernee langs diverse Nederlandse uitgevers. De eerste editie heette De oorlogsvriend, bij Scheltens & Giltay, de tweede Verdoemd zijn wij allen, bij dezelfde uitgever, terwijl daarna nog herdrukken op de markt gebracht werden door Sijtoff en Luitingh, beide onder de tweede titel en in de vertaling van J.F. Kliphuis. Ten slotte verscheen bij Hollandia nog de vertaling van een monografie over Harry S. Truman.

Geen van deze titels is echter nog leverbaar, zodat wie mij volgen wil zich bij de openbare leeszaal moet vervoegen. In de Amerikaanse of de Engelse pocketedities zijn vrijwel alle genoemde titels nog wél leverbaar, hoewel Hersey's werk door de importeur ‘niet erg gangbaar’ wordt genoemd.