Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 34]

Stefan Heym & het socialisme van het Andere Duitsland

Stefan Heym werd in 1913 geboren in Chemnitz, het huidige Oostduitse Karl-Marx-Stadt. Hij heette toen nog Helmut Flieg, was de zoon van een zakenman en verwekte als 18-jarige gymnasiast in 1931 een groot schandaal door de publikatie van een gedicht van zijn hand in de ‘Volksstimme’.

Hierin protesteerde hij tegen het sturen van Rijksweerofficieren naar China als intructeur voor Tsjang Kai Sjeks leger.

‘Wir lehren Mord! Wir speien Mord! Wir haben in Mördern grossen Export! Ja! Es freut sich das Kind, es freut sich die Frau. Von Gas werden die Gesichten blau. Die Instruktionsoffiziere sind da’.

De nazi 's wisten dit gedicht zo op te blazen dat de auteur tenslotte van het Staatsgymnasium te Chemnitz werd verwijderd. Hij ging studeren in Berlijn, werkte mee aan Carl von Ossietzky's ‘Weltbühne’ en vluchtte na Hitlers machtsovername naar Tsjecho-Slowakije. Daar schreef hij voor Tsjechische en Duitstalige bladen en emigrantentijdschriften en daar gebruikte hij voor het eerst het pseudoniem ‘Stefan Heym’. Hij kreeg een beurs om in Chicago te gaan studeren. Al spoedig merkte hij hoe het met de democratie in de Verenigde Staten gesteld was: ‘een dictatuur van twee partijmachines die gefinancierd worden door de grote concerns.’ Hij neemt deel aan de politieke strijd tegen de nazi's in de V.S., voorzag als kelner, bordenwasser en boekhandelaar in zijn levensonderhoud en werd in 1937 hoofdredacteur van het in New York verschijnende Duits-Amerikaanse weekblad ‘Deutsches Volksecho’. In 1942 verscheen Heyms eerste roman ‘Hostages’, die in Amerika een succes werd. Het thema van de roman: het verzet van het Tsjechische volk tegen de bezetting door de nazi's. In 1943 werd Heym onder de wapenen geroepen en kwam terecht bij de inlichtingendienst van het Amerikaanse leger. Als soldaat verkreeg hij het Amerikaanse staatsburgerschap. Hij maakte als sergeant bij de Afdeling Psychologische Oorlogvoering de invasie en de opmars in Europa mee. Zijn militaire carrière eindigde als luitenant, onderscheiden met de Bronze Star Medal, met de bezetting van zijn voormalige vaderland. Als j ournalist werkte hij mee aan de Münchener ‘Neue Zeitung’, een Amerikaanse krant voor de Duitse bevolking. Maar toen de Amerikaanse politiek zich tegen de voormalige bondgenoot, de Sowjet-Unie, begon te richten en Heyms hoofdredacteur Hans Habe een artikel in die geest van hem verlangde, nam hij ontslag uit het leger en keerde naar New York terug. In 1948 publiceerde Heym zijn grote roman over

[p. 35]

de Tweede Wereldoorlog ‘The Crusaders’ (bij ons verschenen bij Pegasus onder de titel ‘De Kruisvaarders’) die hem over de hele wereld bekendheid verschafte. Maar het McCarthyisme ging ook aan de romancier Heym niet voorbij. Zijn volgende roman ‘The Eyes of Reason’ (Heym schreef inmiddels al zijn boeken in het Engels, om ze daarna, vaak zelf, in het Duits te vertalen) met als thema het aan de macht komen van de communisten in Tsjecho-Slowakije verwekte in bepaalde kringen in de V.S. stormen van ongenoegen. In april 1953 stuurde Heym zijn onderscheiding en zijn officiersrang per brief terug aan President Eisenhower uit protest tegen het Amerikaanse aandeel in de Koreaanse oorlog.

Hij vroeg en kreeg asiel in de DDR. Daar ontving hij in datzelfde jaar de Heinrich Mann-Preis, negen dagen nadat hij met eigen ogen de gebeurtenissen van de zeventiende juni had gadegeslagen. In de volgende jaren nam Heym intensief deel aan het literaire en cultuurpolitieke leven van de DDR. Met wisselend succes. Hoewel Heym in 1959 de Nationalpreis van de DDR ontving, raakte hij in het midden van de zestiger jaren niet alleen in conflict met partij en regering, maar ook met zijn collega's van de Schrijversbond. Men verweet hem negativistische kritiek op de DDR door middel van publikaties van zijn hand in Westduitse kranten en tijdschriften. Tot het begin van de jaren '70 werd Heyms werk in de DDR slechts spaarzaam gepubliceerd. Daarna kwamen zijn meer recente boeken, die inmiddels wel in West-Duitsland, Engeland en de V.S. waren, verschenen, de een na de ander in de DDR uit. In 1974 publiceerde Heym in West-Duitsland zijn grote roman over de gebeurtenissen van de zeventiende juni 1953, die onder de titel ‘Vijf dagen in juni’ in Nederlandse vertaling bij de uitgeverij Van Gennep is verschenen.