Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 27]

Een dichter en zijn winterslaap
Wiel Kusters

‘Verschrikkelijke winter’ van Hans van de Waarsenburg en Gèr Boosten

Het is paradoxale poëzie die Hans van de Waarsenburg in zijn tiende bundel, een co-productie met de graficus Boosten, bijeengebracht heeft. Men zou misschien kunnen spreken van ‘het verzamelde zwijgen’ van deze dichter, ware het niet dat dit zwijgen op een bijzonder aansprekende wijze verwoord is.

In de winter, de tijd van de vóórdood, de slaap, logische voortzetting van de persoonlijke, maar vooral ook maatschappelijke herfstgevoelens die ooit ‘vergrijzing’ heetten, in die winter bevriest de tong in de mond van de geëngageerde dichter en drijven de letters van het alfabet, zijn materiaal, hopeloos uiteen.

Toen dan de tijd van de grote moeheid
was aangebroken

De letters van het alfabet als stuk
geslagen kalk ronddreven

Hij als een weekdier in vervuild water
rond zwom

Sloot hij zich in de schelp van zijn
schedel

Waar het kloppen minder en minder,
de stilte voortdurend groter werd.

Voor de stilte uit de laatste hier geciteerde regel, vindt men op veel plaatsen in Verschrikkelijke winter synonieme bewoordingen. Zo is blijkens het openingsgedicht ‘de winter niet meer sprekend in / te voeren via de rugzak vol tamme kastanjes’, hebben ‘de doden(...) het verstomd’ en kan de dichter konstateren: ‘niets meer werd gehoord.’ Ook kan men in de bundel lezen over ‘zwijgzaam begane wintermoorden’ en verneemt men: ‘Het eerste woord moet nog worden gezegd.’ Verder: ‘uit rode dagen van vrede / klinkt het dof / want doden spreken niet meer’ en: ‘in het donkere water trekt een gelooide mond van zwijgen zich verder dicht’.

Meer citaten zouden deze recensie onleesbaar maken en een verwijzing d.m.v. pagina-cijfers is onmogelijk, omdat deze in de typografische opvattingen van Gèr Boosten (terecht) niet meetellen.

Vóór ik iets over diens tekeningen zeg, wil ik mijn opmerkingen over Van de Waarsenburgs thematiek nog even in een wat ruimer verband plaatsen. Men kan nl. de indruk hebben, dat de gesignaleerde moeheid en zwijgzaamheid oP een dichter lijke impasse duiden, die op symbolische en dus

[p. 28]

verholen wijze in poëzie bespreekbaar is gemaakt.

Wanneer deze indruk juist is, dan omvat hij toch niet meer dan 1/3 deel van de waarheid die Verschrikkelijke winter ons voor ogen houdt, want 2/3 wie zo'n impasse-gevoel op de hier in praktijk gebrachte wijze weet te verwoerden is daarmee meteen uit het slop waarin hij dacht te verkeren en heeft voorgoed zijn meesterschap bewezen. Bovendien (3/3): moeheid, inertie zo men wil, en melancholie zijn in Van de Waarsenburgs werk sinds Powezie 69 nooit helemaal afwezig geweest, - een open deur voor wie ook de daarop volgende bundels kent. Hij is daardoor, literair-sociologisch gesproken, als zo velen een laat-20e-eeuws auteur, in sommige opzichten vergelijkbaar met in de sfeer van de aangetaste bourgeois-cultuur werkende dichters als Kloos, Leopold en Van de Woestijne (bien étonnés de se trouver ensemble!), zij het met dit doorslaggevende verschil dat hij zich van deze, zeg maar fin-de-siècle-positie, meer dan bewust is. De cyclus ‘Afscheid van het engagement?’ (let op het vraagteken) en het ‘Laat 20e eeuws gedicht’ zijn en om dit te bewijzen.

Voor mij bepaalt dit bewustzijn, samen met de grote plastische kwaliteiten en de ernstige, wat introverte toon van de in Verschrikkelijke winter gebundelde poëzie de kracht en de waarde van deze nieuwe bundel in Van de Waarsenburgs al niet geringe oeuvre.

Gèr Boosten, die 23 tekeningen aan Verschrikkelijke winter bijdroeg en ook het omslag ontwierp, heeft zich in een tijdsbestek van enkele jaren op grond van zijn grafisch werk een internationale reputatie opgebouwd. Het Nederlandse toneelpubliek kent de decors die hij ontwierp voor ‘Een bruid in de morgen’ en ‘Suiker’ van Claus (1074).

Zijn intrigerende, soms prachtige, soms wat angstaanjagende prenten functioneren door hun cyclische karakter - ze zijn als reeksen over het boek verspreid - duidelijk als zelfstandigheden, niet als illustraties in de klassieke zin, Net als de gedichten nodigen zij de kijker uit tot het geven van een interpretatie. De hierbij gereproduceerde tekening: een arbeider die zijn werkkiel aantrekt, waarbij zijn armen bijna natuurnoodzakelijk als in verzet met gebalde vuisten de lucht in gaan, vertegenwoordigt slechts een gedeelte van Boostens thematiek. (De geblinddoekte arbeider met een decadent feestende bourgeois op de achtergrond en de op het eerste plan getreden werkman, zoals men ze kan zien op twee andere prenten, liggen in dezelfde sfeer).

Dat de denkwereld van de zeer aan Hans van de Waarsenburg verwante Gèr Boosten met deze vluchtige blik op zijn politieke stellingname nog maar zeer onvoldoende beschreven is, daarvan overtuige de kijker-lezer zichzelf in dit unieke boek van twee doorgewinterde kunstenaars, dat ons door de uitgevers voor een bijna opzienbarend lage prijs aangeboden wordt.

HANS VAN DE WAARSENBURG: ‘Verschrikkelijke winter’ illustraties: Gèr Boosten Nijgh & Van Ditmar 112 blz. 19,50