Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 41]

Hans van de Waarsenburg
Nieuwe bundels van Jotie T'Hooft en Patricia Lasoen

In de najaarsaanbieding van Uitg. Manteau treffen we voor het eerst sinds geruime tijd opnieuw poëzie aan en wel in die zin dat er weer gesproken kan worden van een meer en regelmatiger uitbrengen van poëzie. En dat werd wel tijd, na het betreurde verdwijnen van de voortreffelijke reeks Manteau-Poëzie waar dichter-schilder Paul Snoek de leiding van had. Een verdwijnen dat ook gepaard ging met het verdwijnen van enkele dichters naar andere uitgeverijen. (Eddie van Vliet b.v. die onlangs de Jan Campertprijs voor Poëzie kreeg voor zijn bundel ‘Het Grote Verdriet’ die i.p.v. bij Manteau (zijn vroegere uitgever) bij de Nederlandse uitgever Nijgh en van Ditmar verscheen).

Gelukkig is Manteau er in geslaagd Patricia Lasoen voor haar fonds te behouden en daarbij een prima ontdekking binnen haar muren te halen: Jotie T'Hooft. De gelijkvormige, goedverzorgde en goedkope gedichtenbundels doen vermoeden dat er in de toekomst weer sprake van een redelijke continuiteit zal zijn: ook dichters hebben recht op een dak boven hun hoofd!

Schreeuwlandschap

is de titel van de debuutbundel van het Nieuwe Vlaamse Talent Jotie T'Hooft. Een titel die de lading niet helemaal dekt en iets afstotends in zich heeft, maar het zou te betreuren zijn om daarom deze bundel niet aan te schaffen. Uitgevers kleunen wat dit betreft wel eens meer mis, of laten zich te gemakkelijk goedkope titels aan leunen. Of, zoals de flaptekst wil wijsmaken, er in deze bundel enkele gedichten zitten die klassiek in de Nederlandse literatuur zullen worden, moeten we maar afwachten, denk ik dan, want dat zijn me nogal pittige uitspraken die een debuut i.p.v. begeleiden eerder ondermijnen en deze oppeppende uitspraken zijn te meer te betreuren omdat deze bundel van Jotie T'Hooft erg goede poëzie bevat. Poëzie waarin men in de verste verte geen debuutbundel meer kan vermoeden, daarvoor is de kwaliteit over de gehele linie te stabiel. Wil men in deze kwaliteit toch nog enkele varianten aanbrengen, dan zal dat op een persoonlijke voorkeur berusten. Zo vind ik de eerste afdeling (t/m blz. 18) handelende over jeugd, dorp, eenzaamheid en vooral de alom terugkerende dood bijzonder sterk. Men proeft om het sterk te zeggen, een bijna Lodeiziaanse weemoed in de prachtige - maar ook dikwijls harde kontouren van het Vlaamse landschap. B.v. de gedichten ‘Le Plat Payé’ en ‘Een Oude Droom’ en Lente 1974:

Nog staan boven de dennen uit de berken kaal
tegen een lucht van triestig zilver, vliegen
de meeuwen boven de wiegende weiden heen en
weer: onrust die op witte vleugels
uit mij opstijgt en verloren wiekt.

[p. 42]

 

Maar uw soepel lichaam, liefste, maakt zich

 

kattig voor de langere dagen klaar, koorts

 

klautert uw heupen omhoog en doet uw borstjes

 

blozen. Bang en blij lacht ge naar de stilte

 

in mijn vaal gelaat, de kilte van mijn handen in de uwe.

 

 

 

Aan het kaalgepikte spekzwoerd nu geen mezen meer.

 

Regen over de in aanbouw zijnde huizen. Cement

 

dat, in de handen der metselaars versteend, zijn geur

 

woord voor woord terug zal trekken. Het jachtseizoen

 

gesloten, de monden in bloei en de zintuigen open

 

kan ik ondanks Alles soms alleen de dood nog ruiken.

In dit voorbeeld waarin de dood nauwelijks maar daardoor zeer nadrukkelijk om het hoekje komt kijken, treffen we in de 2e strofe reeds vrij snel dat andere element in de poëzie van Jotie T'Hooft aan: erotiek/liefde v.v. Expliciet treft men dit aan op pag. 30 tot en met 37. Daar gaat de erotische beuk er aards en zinnelijk-landschappelijk stevig in.

Na deze tamelijk barok uitgevoerde erotische gedichten, waarin nogal wat wordt afgeclausd, gehamelinkt of gehabakukt, kortom waarin nogal op zeer zuidelijke wijze met de wetsteen van de taal wordt omgesprongen, eindigt de bundel met meer ingehouden gedichten. Waaronder ook weer enkele prachtige specimen zoals ‘Moedertaal’, ‘Een Kamerfilosoof’, ‘Een Vader Verborgen’ en ‘Een Doodshoofd’, waarmee deze bundel eindigt, en waarvan ik u de laatste regels niet wil onthouden:

‘Somber, zult u zeggen, triest.

Toch rest mij nog de stille hoop

eens als schedel vriend te zijn

van anderen als wanhoop hen bevriest.’

Deze bundel kan ik verder alleen maar aanbevelen. Er dieper op ingaan zou zeker de moeite waard zijn (de rol van de moeder in diverse gedichten b.v.) ligt jammer genoeg niet in dit bestek. En om met een klassieke uitsmijter deze summiere bespreking te eindigen, althans wat het Jotie T'Hooft betreft,: ik ben verdomde benieuwd hoe hij zich de komende jaren zal ontwikkelen.

Een zachte, wrede, okerbruine dood

Patricia Lasoen kan men, na een bespreking van een zeer jonge dichter niet meer tot de jongsten in Vlaanderen rekenen, ondanks haar 28 jaren. Zij debuteerde op 19-jarige leeftijd met de bundel ‘ontwerp voor een japanse houtgravure’, in 1969 gevolgd door de bundel ‘een verwarde kalender’. Door haar lichtvoetige, ‘zonnige’, heldere ‘poëzie pure’, handelend over eenvoudige dagelijkse dingen, waar het wereldgebeuren haar invloed nauwelijks kon laten gelden, dit alles soms verpakt met een tikkeltje weemoed, werd zij voor enkele Vlaamse critici een dichteres om onmiddellijk bij de ‘nieuw-realisten’ in te lijven. Paul Snoek die haar derde bundel in zijn Manteau-Poëziereeks uitgaf (Recepten&Verhalen, 1971) reageerde nog al snerend hierop door over Patricia Lasoen en haar poëzie te schrijven:

‘Dat zij vernoemd wordt in het gezelschap van enkele dichters, die de poëzie in Vlaanderen nieuw-realistisch aan het herscholen zijn, komt

[p. 43]

vooral deze groep ten goede. Met haar nieuwe bundel bewijst zij nogmaals dat slechts dichters met talent een school maken en niet omgekeerd.’ En deze bundel herlezend moet men stellen, dat deze een groot aantal goede gedichten bevat(te). Gedichten waarin wel enkele nieuw-realistische elementen aanwezig zijn, maar zo summier dat dit geen reden mag zijn om een uiterst talentvolle dichteres zomaar de een of andere literaire duiventil binnen te trekken.’

Misschien omdat Patricia Lasoen zich niet in de zoveelste literaire Vlaamse klassenstrijd heeft willen mengen, was daarom haar vierde bundel ‘het souvenirswinkeltje van Lukas (1972), via lange sieklie verhalender; en kan men spreken van een toename van soms klatergoudachtige maar toch mooi gevonden beelden, waardoor zij nog moeilijker te plaatsen werd.

De titel van haar nieuwste bundel ‘Een zachte, wrede, okerbruine dood’ kondigt, zij het vaag, aan, dat we wel eens te maken kunnen krijgen met een hele andere Patricia Lasoen. Na lezing van de eerste gedichten blijkt dit al snel. Maar laat ik niet vooruit lopen. De bundel bestaat uit drie onderdelen: ‘Een zachte, wrede, okerbruine dood’ - 15 gedichten. Het 2e onderdeel is getiteld: ‘Handleiding voor aanstaande moeders’ - 6 gedichten en het 3e en laatste onderdeel: ‘Verhalen van de gastvrouw’ - 6 gedichten. Qua kwantiteit zou men kunnen stellen dat de gedichten behorende bij het eerste onderdeel tesamen ook het belangrijkste gedeelte van de bundel zouden kunnen uitmaken. Wat mij betreft gaat dit op, wat niet wil zeggen dat de andere gedichten minder geslaagd zijn, integendeel, maar daarover zo dadelijk. Het openingsgedicht is getiteld: ‘De Mussen’ en beschrijft hoe ‘Balthazar, de heimelijke jager’ zijn tweede slachtoffer bij de ik-figuur binnenbrengt: Een gewonde mus, ‘met gekwetste vleugel wachten(d) op een trage dood’.

Dan zegt de ik-figuur in het gedicht:

‘Ik was zijn beul, ik sloeg het dood
het spatte open als een aardappelkroket’.

De laatste 4 regels van dit gedicht luiden:

‘De vliegen zoemden aan de deur,
versperden me de weg en in de lucht
weerklonken stemmen van de doden
die ik nog gekend heb.’

Het direkt daarop volgende gedicht beschrijft de dood van haar vader (‘Die ochtend in april’), zonder poespas, direkt, maar daardoor niet minder ontroerend. Met een klap is er een andere thematiek in het werk van Patricia Lasoen gekomen; het afsterven, de dood.

Deze nieuwe poëzie is minder dromerig, minder fragiel, minder gebaseerd op een toch lichtelijk-élitair wegdromen uit de werkelijkheid. Het is net of ze op een bijna beheerste en harmonische wijze in een menselijk stuk realiteit terecht is gekomen, dat slechts sporadisch en dikwijls van uit een andere optiek bekeken in haar vroegere werk aanwezig was.’

Een realiteit waar de zinloze vernieling en vernietiging van de natuur maar ook de ‘efficiënte orde en kultuur’ aan de orde worden gesteld, zoals in het eerste gedicht van de sieklus ‘Een zachte, wrede, okerbruine dood’ dat pessimistisch, wat mij betreft realistisch, eindigt:

‘wij zijn de laatsten
ja wij zijn bijna de laatste generatie
van wanhopigen
vernielers of beschermers
van wat lang niet meer bestaat.’

En de menselijke herfst (afsterven) en winter (sterven) met soms sobere hoop, maar wat een soort anarchistische utopia blijkt te zijn (pag. 13):

‘Vannacht heb ik me
toch weer laten gaan:
een droom
een eden
was het.
Zonder naam, zonder herinnering
aan mijn vroeger bestaan
zwierf ik er rond
er waren mensen
die allemaal werkten
en dan rustten in de zon.
Zonder organisatie, wetten
of geschrift
ging elk zijn eigen gang....’

eindigt op pag. 25 met de regels:

‘Op de foto's en nieuwe spiegels
zien we rimpels reeds:
we worden oud en sterven
elke dag tot aan de dood.’

De herfst/winterige sfeer van vergaan en begraven worden hebben ook een grote invloed gehad op haar taal- en woordgebruik. Er is niet alleen sprake van een grote versobering ook de aard van haar woord - en beelgebruik is veranderd, gezien de gehanteerde thematiek zeker ten gunste en nogal onverwacht. Toch zijn het zeker de fraai en rejeel gestruktureerde melancholie en thematiek, (door Eddy van Vliet goed onder woorden gebracht in de titel van zijn laatste bundel ‘Het grote verdriet’), die Patricia Lasoen nooit meer of te nimmer in de duiventil van de nieuw-realisten kunnen trekken.

De bundel vervolgt met de erg mooie afdeling ‘Handleiding voor aanstaande moeders’ en de afdeling ‘Verhalen van de gastvrouw’. Met deze laatste afdeling, komt het reeds vroeger in haar werk optredende epische karakter weer om de hoek kijken. Werk dat de kritiek goed kan doorstaan, waar ik, wederom, in dit korte bestek te weinig ruimte voor heb. En laat ik die ‘Handleiding voor aanstaande moeders’ iedereen aanbevelen, vooral het gedicht ‘Bart (7-10.72).’ Het is een korte serie, waarin door Patricia Lasoen het vele geschreeuw in wollige, evenwichtige poëzie wordt omgezet.

Slotkonklusie van een boeiende leeservaring: een prima bundel van een van de beste (zo niet de beste) Vlaamse dichters en mocht ik Weverbergh heten, dan zou ik, indien zij de neiging had om naar een andere of Nederlandse uitgeverij over te stappen een bijzonder hoge transfersom eisen of de konkurrent in het vooruitzicht stellen.

JOTIE T'HOOFT: ‘Schreeuwlandschap’ Manteau 48 blz. 6,90

PATRICIA LASOEN: ‘Een zachte, wrede, okerbruine dood’ Manteau 46 blz. 6,90