Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 38]

Henk Camping
Het Filmhuis
Meer dan een tijdelijke korrektie op 50 jaar kommercieel bioscoopbeleid

De diskussie over de filmhuizen lijkt een eindeloze. Nadat het idee van het filmhuis een jaar of drie geleden in Rotterdam ontstond, hebben zich een aantal aasgieren rond de nieuwe prooi opgesteld. Alle wachten zijn op het juiste moment. Wie goed timed is is in een paar jaar binnen. Al deze aasgieren hebben slechts hun eigen belang voor ogen. Hoe dat komt en waar dat naar toe gaat is het onderwerp van deze tekst.

De gemeentelijke overheid van Rotterdam heeft het drie jaar geleden noodzakelijk gevonden een onderzoek in te stellen naar de enige kunstvorm die al sinds haar bestaan aan financiële overheidssteun heel wat tekort komt: DE FILM.

Belangrijkste uitkomst van het onderzoek was dat in Nederland een te groot aantal films niet vertoond werden. Per jaar werd zelfs het aantal vertoonde films minder, terwijl juist de wereld film-produktie steeg. In Nederland kwamen en komen we dus heel wat film tekort. De oorzaak voor een dergelijk film-vacuum bleek zeer voor de hand liggend. Om strikt kommerciële redenen werd het filmaanbod ingekrompen. Zoveel mogelijk risico werd vermeden. Vele nieuwe Italiaanse, Franse en Scandinavische films werden ons onthouden, om maar niet te spreken van Afrikaanse (ja, ook dáár worden films gemaakt!), Zuid-Amerikaanse en Oost-Europese films. Men kwam tot de konklusie dat het bioskoopbedrijf niet meer in staat was de, wat genoemd werd, ‘margefilm’ in Nederland uit te brengen. Het bioskoopbedrijf, met handen en voeten gebonden aan het orakel dat zij zelf geschapen had in het kartel dat Nederlandse Bioskoop Bond heet, heeft een deel van de markt prijsgegeven en is daar niet erg rouwig om. Per slot van rekening gaat het om de centen en niet om de filmkunst.

In Rotterdam werd voorgesteld deze onmacht op te vangen door een ‘alternatief’ (noem het aanvullend) filmpakket in Nederland te laten rouleeren. Daartoe was het noodzakelijk voor distributiekanalen vertoningsplaatsen te zorgen. Die vertoningsplaatsen werden de filmhuizen. Die filmhuizen dienden gesubsidiëerd te worden, zodat zij op professionele wijze een aanvulling op het bioskooppakket konden leveren. Tot eerste taak rekende een filmhuis zich het kontakt te bevorderen tussen het publiek en de film die door het kommerciële bedrijf ‘vergeten’ was. Omdat door jarenlange onthouding minimale dosering van goede films, het kijkgedrag van de gemiddelde bioskoopbezoeker danig misvormd was, zou in de filmhuizen gezorgd moeten worden voor een goede begeleiding van het publiek. De ‘nazorg’ is een van de duidelijkste aspekten waarop het filmhuis zich onderscheidt van de normale bioskoop, die zijn geld verdiend heeft zodra het licht weer aangaat.

Het belang dat het filmhuis heeft bij haar publiek gaat verder dan de relatie port monnee - kassa.

Drie jaar zijn voorbij. Velen hebben belangeloos, met een inzet die onvoorstelbaar is, vreselijk hard gewerkt aan de opbouw van een alternatief en supplementair circuit. Binnen een paar jaar had het er moeten zijn. In alle grote steden van het land een filmhuis en per jaar een pakket films die we zonder de inspanning van al die eenlingen nooit te zien zouden krijgen. Maar na drie jaar zijn ze allemaal opgeschrikt uit hun droom, die ze blind maakte voor de omgeving. Want op het veld van eer stonden uiteindelijk drie partijen.

De eerste partij is gebleken de sleutelpartij te zijn: DE OVERHEID. Zij had voor het geld moeten zorgen. Een paar jaartjes wankelen op de inzet van een stel idealisten kan nog net, maar dan moet het geld er zijn om het werk professioneel over te nemen. De Overheid had geen antwoord klaar dat voortsproot uit een goed doortimmerd beleid met betrekking tot film als kunstuiting. Aarzelend staat zij nog steeds met de handen in de zak en telt de dubbeltjes die zij over heeft.

De tweede partij is een partij die principiëel alleen naar geld steekt in aktiviteiten die geld opbrengen. HET BIOSKOOPBEDRIJF is uit op winst. Om de winst die uit de film kan voortvloeien te beschermen heeft een ieder die naar die winst streeft, zich opgesloten in het kartel van de Nederlandse Bioskoop Bond om zo de winst en haarzelf te beschermen tegen groeperingen buiten en met name ook binnen die NBB. Deze reus heeft een hele tijd wat verward van het ene been op het andere gehinkt, zich afvragend of die filmhuizen nou wèl of niet een bedreiging vormden voor die winst die ze met z'n allen nou al jaren beschermen. Het spreekt voor zich dat de filmhuizen een publiek aantrekken, waarvan je kunt aannemen dat zij ‘als het filmhuis er niet geweest was, naar een normale bioskoop gegaan zou zijn.’ Daar gaat je winst. Dus zijn de filmhuizen een gevaar.

Wanneer de reus op het andere been stond, zag het al die machteloze figuren ploeteren met 16 mm projektoren en copieën die na iedere vertoning

[p. 39]

meer krassen vertonen, en dan dacht hij ‘dat halen ze nooit, waar maak ik me druk over’. De derde partij zijn de IDEALISTEN die hun vrije tijd en hun centen opofferen, uren praten met kulturele ambtenaren, op hun fietsje films van het station halen, kaartjes scheuren, vergaderingen en bijeenkomsten met collega-idealisten beleggen, zonder dat ze zich realiseren dat ze proberen langs een spekgladde paal omhoog te klimmen.

Maar in de loop van de jaren zijn de partijen van gedaante veranderd.

Die ene grote reus blijkt uiteindelijk te bestaan uit vele kleinere reuzen die maar al te graag het idee van het filmhuis aanpassen om het voor overname geschikt te maken. Een aantal bioskoopeigenaren blijkt bereid te zijn wat geld te investeren in een vertoningsavontuur dat zíj́ ‘Filmhuis’ noemen. Vervolgens nemen zij met de idealisten van het eerste uur plaats aan de onderhandelingstafel van de subsidiegevers. Daar blijken zij dan plotseling de favoriete gesprekspartner te zijn. Eigenlijk heel logisch, want een bioskoop-filmhuis is al professioneel opgezet en de eerste investeringen komen niet voor rekening van de overheid. In een konverance heeft Wim Kan ooit eens gezegd: ‘Moet je horen, nou speelt hij met twee strijkstokken; kun je nagaan wat daar aan blijft hangen.’

Dat ook in dit spel met twee strijkstokken wordt gespeeld, schijnt de overheid te ontgaan. Een goed opgezet supplementair filmhuis zal nooit in staat zijn zonder verlies te werken.

Het spreekt voor zich dat het kommerciële bioskoopbedrijf zich niet inspant (en dat vooral ook in de toekomst niet zal blijven doen) voor een zaak die geen winst oplevert. Daaruit kun je de konklusie trekken dat de bioskopen er slechts op uit zijn op het behoud van het vertoningsmonopolie dat zij tot voor kort in Nederland hadden en de filmhuizen het gras voor de voeten willen wegmaaien. Of wel de bioskopen getroosten zich al die moeite omdat er ergens geld blijft hangen dat er eerst middels subsidies is ingepompt. Dat kan alleen wanneer aan het idee van filmhuizen te veel konsessies worden gedaan en het verschil met een traditionele bioskoop vermindert. Zo zijn er dan twee strijkstokken. Eén voor het moment en één die zelfs reikt tot ver in de toekomst, wanneer het gevaar is afgewenteld. Het wordt tijd dat de Overheid inziet dat het bioskoopbedrijf de korrigerende taak die het filmhuis zich heeft gesteld wil overnemen. Op het eerste gezicht lijkt dat de enige juiste oplossing. Uit het verleden is echter al te vaak gebleken dat het bioskoopbedrijf daartoe zelf niet in staat is. De filmliga uit de jaren 20/30 is door datzelfde bioskoopbedrijf geannekseerd en de nek omgedraaid; de studentenbioskopen (Kriterion en de Uitkijk) waren voorbeelden van korrekties van buitenaf die werden ingelijfd en om zeep gebracht. Kriterion in Den Haag gaat in januari dicht en Kriterion in Amsterdam zal spoedig volgen. De studenten staan dan op straat, want kaartjes-scheurders (dat is alles wat anno 1975 van hun korrektie is overgebleven) zijn dan niet meer nodig. Als nu ook de filmhuizen onder de hoede komen van het bioskoopbedrijf, omdat dat voor subsidiegevers de meest voordelige oplossing blijkt te zijn, zal ook voor de filmhuizen slechts een kort leven zijn weggelegd. Een zinvolle korrektie die van blijvende aard zal zijn en op die manier zijn nut zal bewijzen, kan slechts voortkomen uit de spanning die bestaat tussen twee groeperingen die ieder een ander doel nastreven; respektievelijk voor het bioskoopbedrijf de centen en voor de filmhuizen het ideaal. Dat die spanning uiteindelijk een positieve resultante zal hebben is iets waarvan ik overtuigd ben.

Maar hoe moet je je dat idealisme voorstellen. Binnen verschillende landelijke, provinciale, regionale en plaatselijke gespreksgroepen wordt getracht aan dat idealisme gestalte te geven. Landelijk zijn de filmhuizen, de meer incidentele vertoners en de aspirant-filmhuizen verenigd in de Vereniging Het Vrije Circuit. Het VC wil een ontmoeting zijn van filmmakers, distributeurs, filmvertoners en publiek. Getracht wordt in gezamenlijk overleg en met afweging van ieders specifieke belangen te komen tot een uitstippeling van beleid en planning voor de korrektie op het bioskoop-aanbod.

Daarbij is principieel gekozen voor de vergeten film, voor een onderzoek naar de vraag waarom die film vergeten is. Er blijkt een duidelijk verband te bestaan tussen het ‘vergeten’ van films en het ‘vergeten’ van bepaalde bevolkingsgroepen in ons land.

De filmhuizen zouden zich moeten opwerpen voor de vergeten film en voor de vergeten bevolkingsgroepen uit ónze maatschappij. Zij moeten principieel kiezen voor de bestrijding van de oorzaak van ‘het vergeten.’ Konkreet betekent dat: Een progressief beleid toepassen en een zelfde keus doen, die groeperingen als PROLOOG en GLTwee op het gebied van toneel al eerder deden. In en vanuit een filmhuis moet vormingswerk bedreven worden. Film is, in de eerste plaats een kommunikatiemedium en pas op de tweede plaats een amusementsmedium.

Film is zeker óók een kunstzinnige uitdrukking. De film als kunst beschouwen hoeft het filmvormingswerk niet in de weg te staan. Het is een kwestie van het één doen, maar het ander zeker niet laten.