Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 36]

Pieter Cramer
Door m'n lichaam trilt een trolleril

In het begin van de vorige eeuw besloten de studenten Peter Asbjörnsen en Jörgen Moe het uitgestrekte Noorse landschap door te trekken op zoek naar oorspronkelijke versies van de ‘Norske Folkeeventyr’, de Noorse volkssprookjes. Wat de gebroeders Grimm in Duitsland hadden gedaan wilden zij in Noorwegen doen, maar de stijl van de Grimm-sprookjes vonden ze te overladen en te literair. De verhalen moesten zo mogelijk direkt van hun oorsprong komen, opdat de omgangstaal, de bezieling en de oude humor gehandhaafd bleven. Om dit te bereiken trokken ze door de meest woeste en afgelegen gebieden van Noorwegen ten einde het verhaal te kunnen optekenen uit de mond van de oude boer of boerin, die zichzelf of een familielid de rol van de held toebedacht. Het is bijvoorbeeld bekend dat de verhalen waarin Per Gynt (zie Ibsen en hoor Grieg) een rol speelt, aan Asbjörnsen werden verteld door een zekere Sel, die op zijn beurt de verhalen had gehoord van Per zelf. Per Gynt was niet meer dan een eenvoudige boer die zijn eigen naam invulde voor die van de held.

Op deze wijze hebben de sprookjes een grote mate van autoriteit verkregen op het gebied van de Noorse volksfiguren en kunnen we Asbjörnsen en Moe beschouwen als de eerste belangrijke trollkundigen.

Sinds die tijd is er heel wat over de Noorse sprookjesfiguren en in het bijzonder over de troll gesproken en geschreven.

Enige jaren geleden verscheen er in de serie ‘Tokens of Norway’ (uitgegeven i.s.m. het Noorse Departement voor Culturele Zaken en het Ministerie voor Buitenlandse Zaken) het boekje ‘Phantoms and fairies from Norwegian folklore’ van de trollkundige Tor Age Bringsvaerd.

In dit zeer overzichtelijke en duidelijke werkje behandelt Tor Age achtereenvolgens alle figuren die behoren tot de ‘Huldre Folk’ (Verborgen Volk), waarbij onder meer naast de troll, de deildegast, de draug, de kraken, de nachtmerrie, de weerwolf, de nisse, de fossegrim en de nökk ter sprake komen. In het boek bewijst de schrijver een onschatbare kennis te bezitten met betrekking tot het voorkomen en de gedragingen van de troll.

In Nederland zijn de Noorse volkssprookjes en de figuren die er in voorkomen nog steeds vrij onbekend. Aan de onbekendheid met Noorwegen, zijn kultuur en zijn bewoners is waarschijnlijk voor een groot deel de verwarring rond de troll te wijten. Woordenboeken en encyclopedieën spreken elkaar tegen en de Hollandse burgerman denkt bij een troll aan een kwaadaardige kabouter of een vriendelijke bosgeest.

De ‘Dutch Trollogical Society’ is al enkele jaren aktief op dit terrein en tracht door het uitgeven van wetenschappelijke boekwerkjes en het organiseren van cursussen dit misverstand uit de wereld te helpen. Nog voor het eind van het jaar zal van de hand van Prof. K.H. Kuchenbacher een lijvig werk over de troll en zijn gedragingen verschijnen.

ILL. HANS GERHARD SÖRENSEN • TROLL • UIT: PHANTOMS & FAIRIES

Toen ik na het op de markt brengen van het boekje ‘Het Trollenkind’ van Marijke van Raephorst bij de DTS naar de schrijfster informeerde bleek zij onbekend in de Nederlandse trollogische gemeenschap.

Bij nadere bestudering van het goedbedoelde werkje werd mij snel duidelijk dat Marijke wel van het bestaan van de Noorse trollkundige Tor Age Bringsvaerd op de hoogte is, maar zeker nooit van de DTS heeft gehoord. Helaas zijn er voor een trollkundige enkele storende fouten in het boekje geslopen, die de lezer een verkeerde indruk van de troll kunnen geven.

Het is niet voor het eerst dat er sprookjes van Asbjörnsen en Moe in het Nederlands werden vertaald, mevrouw G. Baars-Jelgersma verzorgde en

[p. 37]

vertaalde eerder deze eeuw een uitgave van de Noorse volkssprookjes (W. de Haan, Utrecht), maar het is wel voor het eerst dat deze sprookjes van een inleidend woord zijn voorzien.

Hoe groot was mijn verbazing toen bleek dat deze, zoals uit de titelpagina van het boek blijkt, door Marijke van Raephorst geschreven tekstjes letterlijke vertalingen zijn van gedeeltes uit het standaardwerk van Tor Age Bringsvaerd, ‘Phantoms and fairies’. Zelfs daar waar Tor Age zijn betoog illustreert met een sprookje van Asbjörnsen of Moe gebruikt Marijke hetzelfde verhaal. Achter- noch voorin ‘Het Trollenkind’ wordt de Noorse trollkundige genoemd.

Bezwaarlijker vind ik het feit dat Marijke het op een paar essentiële punten nodig vond Tor Age te verbeteren. Wanneer zij bij haar behandeling van de Nisse dit ‘een merkwaardig soort trol’ noemt, ‘een kabouter, met lange witte of grijze baard en een rode puntmuts op zijn hoofd’ doet ze mee met de buitennoorse legendevorming dat de verschrikkelijke, enorme, lompe, domme troll slechts een vriendelijk kaboutertje zou zijn.

Tor Age zegt inderdaad dat de Nisse een kabouter is, maar vertelt vervolgens uitgebreid dat deze figuur slechts verwant is aan de ‘huldre folk’, waartoe de troll rechtstreeks behoort.

Over het begrip ‘tijd’ bij de trollen zegt Marijke dat deze geheel ontbreekt, ‘als de ene trol de andere iets toeriep verliep er, naar menselijke berekening, honderd jaar voordat het antwoord kwam!

En de man die dacht dat hij een hele week in een trollenfamilie bruiloft had gevierd, bleek maar een half uur van huis te zijn geweest.’

Tor Age legt daarentegen duidelijk uit, en ook Prof. Kuchenbacher bevestigt dit, dat de troll veel langzamer leeft. Hij geeft de jonge trollonderzoeker de volgende raad mee; ‘Maar vergeet de tijd niet’. Een uur bij het verborgen volk staat gelijk aan een week, soms zelfs een jaar bij de gewone mensen.’ Dit klopt ook beter met het honderdjarige antwoord.

In ‘Het Trollenkind’ schrijft Marijke het woord ‘troll’ consequent met één 1. Ook hier spreken de Nederlandse woordenboeken elkaar tegen (Van Dale schrijft zelfs trolllen), maar in de officiële Woordenlijst der Nederlandse Taal komt ‘trol’ niet voor. Waarom zouden we de oorspronkelijke Noorse schrijfvorm ‘troll’ dan laten vallen?

Dat de trollen zelf niet volledig tevreden met deze uitgave zijn blijkt uit de boze krachten die ze op het boekje loslieten, zodat de uitgever na voltooiing tot zijn grote schrik bemerkte dat de paginanummering niet geheel naar wens is verwezenlijkt. Trollen hebben langere armen dan je denkt!

Natuurlijk moeten we het toejuichen dat de sprookjes van Asbjörnsen en Moe weer op de Nederlandse boekenmarkt zijn verschenen en dat de schitterende tekeningen van de beroemde Noorse trollentekenaar Th. Kittelsen eindelijk aan Hollandse ogen worden getoond.

De keuze van de sprookjes, al is die voornamelijk van Tor Age, en eveneens die van Kittelsens tekeningen is goed. Zo vinden we naast de titelpagina ‘de troll die denkt hoe oud hij is’, een tekening die door de Noorse posterijen op een postzegel is geplaatst, en op pagina zes (de nummering is daar nog goed) de wereldbefaamde ‘troll in Karl-Johanstraat’.

REUZENTROL IN DE KARL-JOHANSTRAAT (OSLO) ▲ ILL. TH. KITTELSEN (1892)

Paul Menses, die ook een aantal prachtige illustraties verzorgde is waarschijnlijk nooit op de hoogte gebracht van de werkelijke aard van de troll, want zijn knappe tekeningen zijn beslist te lief en de eendjes naast de inhoudsopgave zijn zelfs volkomen misplaatst.

HET TROLLENKIND, Noorse volkssprookjes vertaald en bewerkt door Marijke van Raephorst met oorspronkelijke tekening van Th. Kittelsen en begeleidende illustraties van Paul Menses Ankh-Hermes 110 blz. 19,50