Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 10]

Gouden & zilveren griffels
Door Dolf Verroen

De prijzen, want zo mag men deze edelmetalen griffels toch wel noemen, die jaarlijks door de CPNB worden uitgereikt, zijn bedoeld om de belangstelling voor het goede kinder- en jeugdboek te bevorderen en daarmee de leesgewoonte van de Nederlandse jeugd te stimuleren. Om dit zeer loffelijke streven ten uitvoer te brengen, wordt de basis van de uiteindelijke beoordeling gevormd door de uitspraken van ten minste vijf en ten hoogste tien regionale jury's, die elk uit vijf leden bestaan, waaronder in ieder geval een jeugdbibliothecaris/esse, een onderwijsdeskundige en zo mogelijk - en blijkbaar niet zo belangrijk dat hij/zij noodzakelijk is! - een kinderboekenschrijver/ster moet zijn.

Ook wordt gestreefd naar een zo groot mogelijk evenwicht tussen het aantal mannelijke en vrouwelijke leden. Mensen die werkzaam zijn in boekhandel of uitgeverij mogen niet meedoen. Dit alles om een zo genuanceerd en tegelijkertijd objectief (of liever onpartijdig) oordeel te krijgen. Deze jury's, die één van hun leden tot voorzitter/ster moeten benoemen, krijgen op verzoek van de CPNB van drie jeugdbibliothecarissen/essen een groslijst met titels die in aanmerking komen en elke jury heeft het recht om hierop minstens vijf aanvullingen te doen. En ten slotte stelt de landelijke jury - gevormd door de voorzitter/sters van de regionale jury'sdan voor welke titels voor welke prijzen in aanmerking komen. Die prijzen zijn: een gouden griffel voor het beste kinderboek en één voor het beste jeugdboek van het jaar - en daarvoor komen dan alle oorspronkelijk in het Nederlands geschreven boeken in aanmerking. Er mogen verder ten hoogste acht zilveren griffels door de jury worden toegekend en daarvoor komen niet alleen vertalingen in aanmerking, maar ook populair-wetenschappelijke jeugdboeken en kindergedichten.

Het lijkt mij wel een goed systeem om zoveel boeken te bekronen, want op deze manier krijgt men tenminste enig idee wat tussen die karrevrachten van titels van werkelijk goede kwaliteit is. Minder geslaagd - en een beetje ouderwets van opvatting - vind ik de gedachte om een gouden griffel te geven aan het beste kinderboek. Want het is wel duidelijk wat een beter kinderboek is, maar wie zal bepalen wat het beste is? Dat lijkt mij niet alleen een kwestie van smaak en persoonlijke voorkeur, maar ook van de normen die men wil hanteren en op die manier kan het niet anders of een bekroning zal altijd een aanvechtbare zaak worden.

Dat is voor mij dan ook nu het geval met het boek dat dit jaar de gouden griffel voor het beste jeugdboek heeft gekregen, namelijk Iolo komt niet spelen door Alet Schouten, dat, met illustraties van Paul Hulshof, door van Holkema en Warendorf in de Regenboogreeks werd uitgegeven. Het is een spannend, scherpzinnig geschreven verhaal over een jongen, Gerrit, die voor de zoveelste maal met zijn ouders in Wales gaat logeren, maar in allerlei moeilijkheden komt. En die moeilijkheden beginnen voor Gerrit wanneer Iolo, zijn vriendje dat op een naburige boerderij woont, niet komt spelen omdat hij in die tijd andere vrieden heeft opgedaan. Of vrienden.... achteraf blijkt hij onder druk te staan van een terrorist die ten slotte een doodgewone wapensmokkelaar blijkt te zijn, die zijn wapens tot overmaat van ramp in het vakantiehuis van onze Nederlandse familie heeft verborgen. Eigenlijk een doodgewone intrige, die echter op zo persoonlijke wijze is uitgewerkt dat een echt authentiek verhaal is ontstaan dat nergens afglijdt in absurde en onnatuurlijke, gewilde spanningen. Er is een bijzonder sfeervol en suggestief gebruik gemaakt van de geheimzinnigheid, de spookachtigheid, die het land kenmerkt. De karakters zowel van de volwassenen als van de kinderen zijn goed getekend en de verhouding van Gerrit tot zijn ouders, en vooral tot zijn vader en zijn pasgeboren zusje, komt uitstekend uit de verf. De dialogen munten uit door een natuurlijkheid die trouwens kenmerkend is voor de stijl van het gehele verhaal. Iolo komt niet spelen is ook een boek met grote intimiteit, een boek waar je volledig vertrouwd mee raakt en dat bovendien voortreffelijk is gecomponeerd. Ik zou het de gouden griffel dan ook van harte hebben gegund wanneer er niet een adder onder het gras zat: de wijze waarop Alet Schouten over terroristen spreekt is namelijk meer dan ergerlijk. Misdadigheid en terrorisme mogen voor haar hetzelfde zijn, maar het is eenvoudig ontoelaatbaar om in een jeugdboek een dergelijk ongenuanceerd vooroordeel naar voren te brengen. En de jury maakt het helemaal krankzinnig. ‘Vanuit haar humane stellingname,’ schrijft deze in haar rapport, ‘waarin zij geweld veroordeelt, veroordeelt Alet Schouten waarschijnlijk ook de akties van de Ierse terroristen.’ Het boek laat daarover eigenlijk geen twijfel en misschien zou Alet Schouten zich eens kunnen realiseren dat niemand voor zijn genoegen zijn vrijheid met geweld probeert te veroveren of zich voor de vrijheid van anderen laat dood schieten/martelen. Het zou ook geen kwaad kunnen als zij eens zou bedenken dat onze verzetsstrijders uit de oorlog ook terroristen waren en dat zij mede door hen nu in vrijheid haar boek kan zitten schrijven en het helemaal niet zo humaan is vrijheidsgeweld te veroordelen als je zelf buiten schot kunt blijven. De jury had moeten bedenken dat een dergelijke ongenuanceerdheid in het beschrijven van mensen een grote tekortkoming in een jeugdboek

[p. 11]

Illustraties uit:
1. Iolo Komt niet spelen
2. Zeralda's reus
3. De vreselijk verlegen vogelverschrikker
4. De kathedraal

is en haar daarom deze prijs beslist niet had mogen toekennen vooral ook omdat de literaire kwaliteiten van Alet Schouten al erkend waren door het toekennen van de gouden griffel in 1971 voor ‘De mare van de witte toren’. Veel rechtvaardiger zou het, volgens mij, geweest zijn om hem dit jaar toe te kennen aan het boek Arenden vliegen alleen van T. Vos-Dahmen von Buchholz (West Friesland) dat nu een zilveren griffel heeft gekregen. Het verhaal speelt zich af in de negende eeuw op één van de Kanaal-eilanden, waar een bastaardwiking een handelsdepot vestigt. Het verhaal is breed van opzet en wordt op een rustige, boeiende manier verteld. Een zeer knappe beschrijvingskunst, misschien enigszins ver-

[p. 12]

gelijkbaar met die van An Rutgers van der Loeff. Het omslag en de illustraties zijn van Reint de Jonge.

De gouden griffel voor het beste kinderboek kreeg Simone Schell voor haar tweede boek De nacht van de heksenketelkandij, dat al aan zijn tweede druk toe is, werd uitgegeven door Deltos Elsevier en van erg aardige tekeningen (en een omslag) voorzien door I. Spreekmeester. Simone Schell debuteerde met Juffrouw Jonathan in 1973 en dit jaar verscheen haar derde boek De wondere wereld van Blauw. ‘De nacht van de heksenketelkandij’ is een leuke vondst, een bijzonder aardig uitgewerkte fantasie, een grapje waarin het probleem van dit boek is verpakt en tot een oplossing gebracht. En dat probleem is niet eenvoudig: Lode en Celeste, een echtpaar, willen twee kinderen in huis nemen, Koen en Ine, omdat ze ten eerste ruimte genoeg hebben in hun boerderij en ten tweede hun geadopteerde zoon Serge niet alleen willen laten opgroeien. Dat brengt natuurlijk de nodige moeilijkheden en problemen met zich mee. Koen en Ine, die uit een tehuis komen, zijn geen gezin gewend, kunnen zich moeilijk aanpassen en durven zich bovendien niet in vol vertrouwen aan deze situatie over te geven terwijl Serge niet van plan is om zich van zijn plaats te laten dringen en daarom allerlei problemen maakt en een uiterst gespannen sfeer schept. Het boek gaat in feite niet over het adoptieprobleem maar over een acceptatieproces. Wat ik vooral erg goed in dit boek vind is de rol die de volwassenen er in spelen, gelijkwaardigen, die echter op een volwassen manier moeite doen om hun eigen plaats tussen de kinderen te vinden.

Een boek met een duidelijk eigen stijl, een goede verteltrant en, naast een grote fantasie, een sterk praktische gerichtheid.

Zilveren griffels ten slotte voor: Tomi Ungerer voor het verrukkelijke prentenboek Zeralda's reus, dat werd uitgegeven door Bruna. Niet alleen de platen zijn zalig, maar ook de door Dieneke Corvers heel goed vertaalde tekst over Zeralda, die door haar fantastische kookkunst en haar onverschrokkenheid de reus van het kindertjes eten weet af te brengen.

Heel anders - en waarschijnlijk ook voor oudere kinderen, al vind ik het bepalen van leeftijden altijd erg moeilijk - is het door Karel Eykman geschreven en door Charles Donker prachtig geillustreerde verhaal over De vreselijk verlegen vogelverschrikker, die gewoon te aardig en vriendelijk is om iemand aan het schrikken te maken. Een beeldschoon boek met een subtiele, volledig op de tekeningen afgestemde tekst.

Eveneens beeldschoon is het door David Macaulay geschreven en getekende boek over de bouw van De kathedraal in een gefingeerde stad ergens in het dertiende eeuwse Noord-Frankrijk. Bouwdetails zijn zeer duidelijk en instructief in tekeningen vastgelegd. De bewerking van H. Janse is uitstekend van stijl en zeer ter zake kundig.

Het door Paul Biegel vertaalde Vlinder voor Marianne dat werd geschreven door Virginia Lee en uitgegeven door Lemniscaat en De gebroeders Leeuwenhart van Astrid Lindgren, uitgegeven door Ploegsma en vertaald door Rita Törnqvist-Verschuur handelen beide over de dood en werden in De dood in de jeugdliteratuur (elders in dit nummer) besproken.

Ten slotte kregen twee boeken een zilveren griffel die zijn verschenen bij Kosmos in Amsterdam. Het eerste is Djingo Django van Sid Fleschman, dat voortreffelijk werd vertaald door Hanna Nouwen en geillustreerd door Eric von Schmidt. Een heerlijk verhaal over een jongen die opgroeit in het weeshuis van vrouw Verdoem die hem als schoorsteenvegertje overdoet aan generaal Schoorsteenroet, alias Jim Vetlok en die ten slotte allerlei avonturen beleeft met meneer de Pauw, die - zo moet het ook! - op het eind zijn vader blijkt te zijn. Een verhaal dat je werkelijk in één adem uitleest.

Van alle hier besproken boeken vind ik echter het meest bijzonder Miyax, de wolven en de jager door Jean Craighead George, dat in de Verenigde Staten (terecht) met de meest belangrijke jeugdboekenprijs werd bekroond. De (anonieme) vertaling van dit zeer moeilijke boek is bijzonder goed. Miyax de dertienjarige dochter van de Eskimojager Kapugen verdwaalt op de eindeloze, ijskoude toendra van Alaska, op weg naar de moderne wereld, die haar veel aantrekkelijker lijkt. Om zich in leven te houden bouwt ze een hut, jaagt ze op kleine dieren (die er door de naderende winter haast niet meer zijn) en zoekt ze contakt met een troep wolven. Ze doet dat door middel van hun ‘taal’ en het imiteren van hun gedragspatroon en ten slotte slaagt ze er in om door de wolven geaccepteerd te worden. Ze ze brengen haar eten en laten haar zo één worden met de natuur, dat Miyax zich volledig op haar plaats voelt.

Een schitterend boek. Met prachtige illustraties van de bekende Amerikaanse dierenillustrator John Schoenherr.

Aan deze vorm had Jan Wartema best een voorbeeld kunnen nemen, want nu deze 22e kinderboekenweek plaatsvindt onder het thema ‘De wereld om je heen’, moeten de (arme) kinderen daar de (wrange, vind ik) vruchten van plukken. Om een verkenningstocht door de natuur te maken, heeft Wartema namelijk een verhaaltje geschreven over twee kinderen die kaboutertjes-klein worden en dan holletje-in, holletje-uit, de planten- en dierenwereld gaan verkennen.

Wartema heeft als zovelen anderen, niet begrepen dat je na Milne geen dieren meer kunt laten praten als je het niet, al is het maar een klein beetje minder, briljant doet. En briljant is dit gewauwel allerminst. De dieren worden volledig met mensen-normen benaderd zo ongeveer als een gezond mens zijn goede bedoelingen op een krankzinnige projecteert. De tekst is saai, niet boeiend. De tekeningen zijn bijzonder fijn, lekker duidelijk en goed van kleur. Maar voor mij kunnen ze het boekje toch niet helemaal redden. Geen wonder als je de volgende (muizen) tekst leest: ‘Pieperdepiep!’ riep Ferdinand, drukker dan ooit. ‘Pieperdepiep. Mag ik deze twee mensdieren aan Uwe Majesteit voorstellen? Ze hebben een lange en gevaarlijke reis achter de rug....’ Kan het slomer?

Dat zijn dan Ogen op steeltjes.

In een oplage van 110.000 exemplaren..... Het Gouden penseel ten slotte ging dit keer naar Paul Hulshof, die Iolo komt niet spelen illustreerde. Hulshof werd in 1950 geboren. Twee jaar geleden maakte hij samen met Henk van Kerkwijk het kinderboekenweekgeschenk ‘Arthur en de lettervreter’. Hij heeft o.a. de bij Lemniscaat uitgegeven sprookjes van Grimm geillustreerd en samen met Rob Vincent Schipper Glazewijn en het schaakschandaal geschreven, dat in 1973 bij Lemniscaat is uitgekomen.

Het gouden penseel is een aanmoedigingsprijs.