Bzzlletin. Jaargang 4

[p. 17]

Inside Egypt
Tewfik Al Hakim Uit het dagboek van een officier van justitie
Besproken door Clara Eggink

Ik heb zo'n idee dat lieden die niet of nauwelijks bekend zijn met Egypte, wel raar zullen staan te kijken als zij dit dagboek van een gerechtsambtenaar gelezen hebben.

Want voor Europese begrippen moet het doen en laten van Tewfik Al-Hakim en de zijnen een aanleiding zijn tot intense verontwaardiging en moreel getinte afschuw of op zijn minst een lachertje. Het is maar goed dat dit boek door een Egyptenaar geschreven is, want als een dergelijk verslag door een Europeaan zou zijn opgesteld, dan zou het geweeklaag en de beschuldigingen van leugenachtigheid en onwetendheid van de kant van de roze-brillenkijkers niet van de lucht zijn. Ik heb dat aan den lijve ondervonden.

Tewfik Al-Hakim is geboren in 1898, studeerde rechten in Parijs en heeft zowel romans als toneelstukken geschreven. Voor een goed begrip van dat wat hij te vertellen heeft, is het eigenlijk jammer dat de uitgever niet de hele, uit drie delen bestaande, autobiografie in één heeft uitgegeven en alleen dit derde deel apart.

In het eerste geval zou de lezer wat meer achtergrondinformatie gehad hebben over de ongelooflijk ingewikkelde structuur van de Egyptische samenleving. Want hoe openlijk en ironisch de schrijver zijn ervaringen ook te boek heeft gesteld; er blijft te veel onaanvaardbaars en onbegrijpelijks voor iedere lezer die niet enigszins met de Egyptische en Islamitische mentaliteit op de hoogte is. Om een paar voorbeelden te noemen: hoe moet een brave Nederlander nu reageren op een officier van justitie, die in de nacht uit zijn bed wordt gehaald omdat er op 30 km afstand van zijn woonplaats een moord is gebeurd en dan tot zichzelf zegt: ‘Een ongeluk van niks, dat kost me hoogstens twee uur. De schutter is onbekend, het slachtoffer kan niet praten en aan getuigen geen gebrek’. Met de politie vervolgens op weg, stoppen de auto's om een vage zwerver, genaamd sjeik Oesfoer mee te nemen. Zo'n figuur valt niet te begrijpen, alweer als je niet een tipje gezien of geleerd hebt van het merkwaardige bestel op het Egyptische platteland. De arme Tewfik zit in wezen maar met één probleem en dat is het volschrijven van voldoende vellen papier om de procureur-generaal te vrede te stellen. Deze waardige figuur toch acht 10 blz. voor een moordzaak veel te weinig ook al zou de moordenaar gepakt zijn.

De beschrijving van een rechtszitting zal de lezer eveneens met stomheid slaan. Tewfik vertelt dat er in Caïro twee rechters om beurten zitting hebben. De ene komt als het zijn beurt is, met de eerste trein naar de stad en

[p. 18]

gaat zonder mankeren met die van elf uur v.m. terug. In die paar uren behandelt zijne edelachtbare pl.m. zeventig overtredingen en veertig misdrijven. Dat heeft het voordeel dat de zaken snel afgehandeld zijn. Tewfik echter treft het niet. Als de zaak voorkomt, vindt hij rechter nr twee, die in de stad woont en die, zonder aan de gevallen op zichzelf iets meer aandacht te besteden dan zijn collega, alles tot in het oneindige rekt soms tot in de nacht.

Een voorbeeld van rechtspraak. Een boer heeft zijn kleren in het kanaal gewassen. Hij is daarbij betrapt, want dat mag niet. Het dorp waar hij in woont, heeft geen ander water, geen waterleiding, geen waterbekkens. Twintig piaster boete moet de man betalen. Uit eigen kennis voeg ik hier aan toe dat die boer jaarlijks hooguit tien Eg. pond verdient. (Een pond is 100 piaster). Als ik ook nog uit moest weiden over de pachtsystemen en de risico's waar deze Egyptische boer aan onderhevig is, dan was BZZLLETIN te klein.

Op de omslag staat: ‘Tewfik Al-Hakim geeft een schitterend beeld van de corrupte beambten-hiërarchie en van de onontwikkelde, argwanende plattelandsbevolking, de fellahs.’ Dit lijkt me niet juist. De handelswijzen van de Egyptische ambtenaar corrupt te noemen is volgens mij een christelijke denkfout. De Egyptenaar houdt er een totaal andere morele maatstaf op na dan de Europeaan. Dat was zo en dat zal nog wel zo zijn. De plattelandsbevolking, de fellahien, is niet argwanend, wel gelaten. Onontwikkeld (althans) was hij daar hij niet of nauwelijks onderwijs kreeg en het slachtoffer was van letterlijk iedereen. Als kind heeft hij over het algemeen een vlug verstand, dat echter na het vijftiende jaar achteruit gaat door gebrek aan kans om zich te ontwikkelen en door ziekelijkheid. De fellah is eeuwenlang beschouwd als een onderdeel van de grond, ter nauwernood als een mens door al zijn landgenoten die geen boer zijn. Je zal in de literatuur over Egypte weinig vinden over dit grootste deel van de bevolking, ook niet in de Egyptische.

Mogelijk is er in de laatste decennia enige verandering in dit alles gekomen. De staat heeft de fellah nu hard nodig om het leger te vormen. En zo zal er aan deze weerzinwekkende ontwikkeling mirabile dictu waarachtig nog een goeie kant zitten. Wie dit dagboek leest, moet dan ook maar niet al te verwonderd zijn over het afblaffen van en de scheldpartijen tegen de arme slachtoffers der Egyptische gerechtigheid.

Dat ging nu eenmaal zo. En op deze manier vertelt Tewfik Al-Hakim het ook.