Bzzlletin. Jaargang 3

[p. 33]

Henk Camping aan het woord Nocrama

Nico Crama is korte-filmmaker. Hij woont in Den-Haag en heeft de produktie van een groot aantal korte films op zijn naam staan. In december 1973 nam hij afscheid van zijn vrienden en vertrok met zijn gezin voor een jaar naar Canada. Nu hij een half jaar terug is in Nederland, had ik met hem een gesprek over zijn Canadese ervaringen en vergeleek ze met de situatie in Nederland. Omdat het om zíj́n ervaringen gaat, is Nico Crama in onderstaand artikel alleen aan het woord.

Ja, ik ben een jaar naar Canada gegaan met een beurs van de Canada Council, een instituut dat de uitwisseling verzorgt tussen Canadese en o.a. Nederlandse kunstenaars en wetenschapsmensen. Omdat ik al eerder in Canada ben geweest, heb ik gevraagd of ik een belangrijk deel van dat jaar mocht doorbrengen bij de National Filmboard. De doelstelling van de Filmboard is bij de wet vastgelegd en luidt: ‘The Board is established to initiate and promote the production and distribution of films designed to interpret Canada to the Canadians and to other nations’. Daar in Canada ben je een heel jaar uit de dagelijkse zorgen van het filmmaken, en dat is erg leuk. Vooral de laatste jaren is de korte film in Nederland aan een moeilijke periode begonnen. Het is een zeer gekompliceerde zaak. Als producent ben ik betrokken geweest bij de produktie van heel veel films. Ik heb films geproduceerd voor Paul Verhoeven (De Worstelaar), Jan Oonk (Stuiter), tekenfilms van Rupert van der Linden, Gerrit van Dijk en Peter Brouwer (Butterfly), van Ronald Raaymakers (Opera Mechanica). Je hebt zo een kring van mensen met ongeveer dezelfde mentaliteit. Produktie betekent voor mij meer dan alleen het verzorgen van de subsidie. Produktie is ook distributie en de distributie van je film in binnen - en buitenland is een uiterst moeilijke zaak.

Toen de Filmboard in 1939 door Grierson werd opgericht, heeft hij gesteld dat er films gemaakt moesten worden die ook gedistribueerd dienden te worden. De Filmboard heeft dan ook een subsidie voor zowel de produktie als de distributie. In Nederland houdt de subsidie op bij de allereerste kopie. Wil je iets met je film doen, dan moet er nieuw geld bij. Er is momenteel een film van meer dan f 100.000,- waar ondertitels bij moeten. Dat bedrag aan film ligt er nu al een jaar. Per jaar kost dat zo'n f 10.000,- aan rente e.d. Ieder jaar dat je hem later uitbrengt kost je drukwerk meer, kosten je publikaties meer, kost alles meer en intussen veroudert je film.

Stel je voor dat je daar aan gewerkt hebt! Het is toch verschrikkelijk frustrerend als er geen follow up van je werk komt. In Nederland ontbreekt het aan een geplande uitbreng van korte films en met name de gesubsidieerde film.

Ik moet natuurlijk van de film leven, het is mijn vak en daarom moet ik ook proberen om ekonomisch verantwoord te werken. Toch heb ik nooit aan een film gewerkt alleen voor het geld. Men heeft dat wel gedacht van ‘De Worstelaar’. Het lijkt een

[p. 34]

kommerciële opzet te hebben, maar in feite is het projekt uiterst interessant. Het skript is bijna klassiek voor de korte film. Ik heb de film geproduceerd op een goed en klassiek korte filmskript en het vertrouwen dat ik in mijn vriend Paul Verhoeven had. Voor hem is het de doorbraak geweest. Paul voelt het publiek aan en dat zie je al in ‘De Worstelaar’. In zijn latere films is dat misschien wel zijn ondergang. In ‘Keetje Tippel’ merk je zijn grote zelfverzekerdheid enerzijds en anderzijds de angst om de aandacht van het publiek te verliezen.

Vlak voor mijn vertrek naar Canada kreeg ik de grote teleurstelling van ‘Mondriaan’. Een filmplan waar ik zelf helemaal in geloofde, maar waar ik geen geld voor kon krijgen. Ik heb die film voor het grootste gedeelte zelf moeten betalen. (later kreeg ik wel aanvullende subsidies, o.a. van de gemeente Den Haag. Eenmaal in Canada ontving ik een telegram dat vermeldde dat ‘Mondriaan’ een Franse staatsprijs had gekregen). In feite had ik juist mijn hele eigen werk overdacht en was gaan twijfelen over wat ik nou aan het doen was. Met die twijfel ben ik naar Canada gegaan.

Je komt dan van iets heel kleins in Nederland, in een gigantische opzet. De Filmboard is een instelling waar 900 mensen werken aan het produceren en distribueren van korte films. In Canada ben ik mij gaan organiseren voor beleid en organisatie. Wat steekt er achter dat die mensen goed kunnen werken? De vraag naar hoe je kreativiteit organiseert houdt mij de laatste jaren, sinds ik een beetje ontevreden ben met mijn situatie in Nederland, bezig. Het verslag dat ik op verzoek van CRM over mijn ervaring in Canada ga schrijven heeft ook die organisatie van kreativiteit als thema. (een kunstenaar moet een plaats hebben in deze maatschappij, hij mag er niet zo maar bijhangen en in de marge wat vrijblijvend werkjes verrichten).

Als je dan terug komt dan merk je dat het hier in een jaar toch praktisch stil gestaan heeft. Er zijn natuurlijk wel een paar uitzonderingen. Wat Jos Stelling heeft gedaan met een film als Mariken van Nieumeghen is geweldig. Maar deze film is het resultaat geweest van persoonlijke inzet en een tomeloze energie om nieuwe wegen te ontdekken voor de realisering van je plan. Stelling en zijn Marike is een marginaal geval. Hier zie je weer dat de nieuwe dingen in de marge plaatsvinden. Ook de interessante dingen in de distributie spelen zich in de marge af: de filmhuizen. Een andere interessante film is de ‘Zwaarmoedige Verhalen’ van Heere Heeresma. Omdat ik een korte filmfan ben vind ik dat helemaal prachtig.

Een bundeling van een aantal korte films tot een speelfilm is niet nieuw. ‘Flinkevleugel’ een film van Ruud van Hemert die ik produceerde, heeft ook samen met andere korte films in één programma in de bioskoop gedraaid. Dat ging toen niet. ‘Zwaarmoedige Verhalen’ gaat beter, omdat er één kameraman, één schrijver, één producent is, naast vier verschillende regisseurs. Natuurlijk is het ook zo dat de film mee profiteert van het sukses dat de Nederlandse film momenteel beleeft.

De financiële medewerking van de VARA aan deze film is ook niet nieuw maar wel interessant. Vroeger waren de bioskopen als de dood voor de televisie. Wat de korte film betreft ebt die angst nu een beetje weg. En terecht. Er zijn vele verschillen te noemen tussen de bioskoop en de televisie, verschillen die het publiek ook heeft leren kennen. Wanneer je een speelfilm direkt op de tv uitbrengt ligt het nog wel wat moeilijker. Voor de speelfilm is toch het gegeven, het verhaal enorm belangrijk.

Als het publiek het gegeven gezien heeft, dan gaat men niet meer naar de bioskoop om het nog eens te zien. Bij de korte film, bij de dokumentaire is het volgens mij anders. Het gegeven wordt daar anders behandeld. Je moet het meer aangeven, je werkt het niet helemaal uit. Daarom heeft een korte film ook meer diskussiemogelijkheden. Je kunt een korte film daarom ook meerdere keren zien. De televisie kan zodoende een stimulans zijn, de film nog eens te zien. In Nederland is überhaupt de vertoning van korte films slecht geregeld. Met name de korte tv-films in openbare voorstellingen leveren problemen op van onder andere auteursrecht. Dat heeft te doen met het gebruik van muziek en kontrakten van de spelers in de film. Alle kontrakten worden gemaatk voor een eenmalige of tweemalige vertoning. Zodra je zo'n programma gaat printen dan wordt het van een tv-programma een film en gaan er andere zaken een rol spelen. De National Filmboard heeft veel films op de tv.

Naast de Filmboard heb je de CBC, The Canadian Broadcasting Corporation, die maken beide hele goede dokumentaires. Het verschil met Nederland is, dat de films van de Filmboard vrij komen voor verhuur ten behoeve van vertoning. Al die films kun je gratis krijgen. Veel instellingen kopen zelfs kopiën, omdat ze niet afhankelijk willen zijn van de organisatie die ze uitleent. Van de CBC kun je niets lenen, heb je een programma gemist, dan kun je het nooit meer zien. Naast de Filmboard en de CBC heb je nog zo'n 200 min of meer grote filmmaatschappijen in Canada. De Filmboard films zijn een soort service voor het publiek. Andere filmmakers zijn afhankelijk van inkomsten uit de films. Er bestaat bij de partikuliere filmbedrijven het gevoel in een oneerlijke konkurrentiepositie te zitten, ten opzichte van de Filmboard. De Board werkt met veel geld en kan praktisch alles. De partikulieren zijn afhankelijk van de verkoop van hun kopiën, terwijl de Filmboard voor niets verhuurt en kopiën voor weinig geld aanbiedt.

De verhuur is o.a. door de grote afstanden wat anders geregeld. Er zijn veel meer kopiën van een film. Als je in Nederland 10 tot 20 kopiën hebt heb je de markt redelijk gedekt en 5 tot 10 kopiën is een aardig begin. In Canada gaat het met honderden kopiën. Scholen, vormingscentra, universiteiten en vele andere instellingen hebben hun eigen kopie. Een school heeft behalve een bibliotheek ook een filmotheek. Dat is een geweldige markt. De print-sale bedraagt 90% van de inkomsten van een produktie, de rest is theater, verhuur en tv. Je denkt daar in hele andere termen. In Europa zijn we nog niet zover, hoewel het snel groeit. Mijn films zijn op verschillende punten in Nederland te krijgen. Eigenlijk heeft het vooral te maken met de mentaliteit van de gebruiker en de mogelijkheden van de 16 mm distributie en niet zozeer met de afstanden. Op dat punt zijn ze in Noord-Amerika een stapje op ons voor. Canada grenst aan de Verenigde Staten en dat merk je aan alles.

De VS is een land van massaproduktie en konsump-

[p. 35]

tie en het is daarvoor noodzakelijk Canada bij de Amerikaanse markt te betrekken. Als verlengstuk van de Amerikaanse markt draaien de Canadese bioskopen voor zo'n 80% Amerikaanse films. Ondanks alles proberen de Canadezen hun eigen kultuur te behouden en zelfstandig te zijn. Canada is een jong land met een jonge kultuur en eigen problemen en een eigen manier van film-maken. Toch hebben de Canadezen het moeilijk met hun eigen identiteit. Wat is nou precies die eigen kultuur en wat is er het eigene aan. Het is zo makkelijk het ‘betere’ Amerikaanse produkt te gebruiken. De Amerikaanse film. Ook in Nederland is dat zo. Na de oorlog hebben we op filmgebied het beste van het beste gehad. Het beste uit Amerika, het beste uit Italië, het beste uit Zweden, het beste uit Frankrijk. We hadden altijd het beste. Ga daar nou maar als Nederlandse (Canadese) filmmaker tegen aan. Probeer maar een Bergman te venaren, of een Fellini. Probeer maar in kompetitie te gaan met die groten. Het is erg moeilijk om in zo'n jong land, met een jonge filmkultuur om iets tegen de Amerikaanse film in te brengen. De handigheid waarmee zij een verhaal in elkaar draaien. Hele goede films, die helemaal op kommercie en film-vakmanschap gemaakt zijn. Probeer maar eens tegen ‘The Sting’ aan te gaan. De Canadese filmmaker en de CBC moeten een zwaar gevecht leveren tegen de Amerikaanse industrie. Zo'n gevecht lever je met beleid. De Filmboard voert een geweldig beleid. Jaarlijks worden in een overleg tussen filmmakers, producenten (de lakei van de filmmaker) en distributeurs richtlijnen uitgestippeld. Per jaar is er een bepaalde hoeveelheid geld en er wordt bepaald wat er met dat geld gaat gebeuren. Bij het opstellen van de jaarlijkse richtlijnen wordt rekening gehouden met het aanwezige kreatieve aanbod en met de distributiemogelijkheden. Binnen die grote richtlijnen is voldoende speelruimte om bijvoorbeeld dingen van buitenaf te doen. Volgend jaar zijn in Canada de Olypische Spelen en er is geld beschikbaar gesteld om dat te verfilmen. Daarnaast bestaan er projekten om de filmers met sport te laten werken. Een ander voorbeeld: in Canada zijn er moeilijkheden met de speelfilm. De Filmboard die ook een trainingsfunktie heeft is gestart met een soort speelfilmworkshop. Dáár geld in steken vind ik getuigen van een goed inzicht. Dat je dit soort lijnen uitstippelt is een kwestie van beleid. Als je in zo'n instituut werkt dan kun je kiezen. Er is een ruime keuze en er is voor een ieder wat bij. Alles binnen de richtlijnen die je eerst zelf als filmmaker hebt bepaald.

In Nederland is er totaal geen beleid. Iedereen doet iets, iedereen is bezig, maar het is volkomen vrijblijvend. Je pakt maar wat aan, je gaat maar wat doen en je ziet maar wat er van komt.

De subsidiegever zegt dat het belangrijk is het eigen initiatief te belonen. Maar kom je dan met een eigen initiatief, met voorstellen die

[p. 36]

je belangrijk vindt en plezierig om te doen, dan zijn er altijd wel een paar mensen die je film te weinig ‘kunst’ vinden. Bij de film Mondriaan is dat het geval geweest. Op die manier voel je je dan volkomen overbodig en vraag je je wel eens af waar je mee bezig bent.

Als filmer bij de filmboard weet je wat er gebeurt, omdat je in feite mede de lijnen hebt bepaald waarbinnen je zult werken. De Raad voor de Kunst in Nederland doet ook wel zo iets, maar is toch uiteindelijk per projekt bezig en heeft geen tijd om zich met beleidsstrukturen bezig te houden. Binnen de Filmboard zijn de filmers in loondienst. Daarbuiten heb je filmmakers, die afhankelijk zijn van de kwaliteit van hun produkt. De Filmboardfilmers hebben het eigenlijk wel een beetje makkelijk. Ze worden goed betaald en zijn beschermd. Ze kunnen aan hun projekten werken zonder aan hun dagelijks brood te denken. Ze hebben alle tijd en het geld komt normaal binnen. Het stelt natuurlijk hoge eisen aan de oprechtheid ten opzichte van de gemeenschap met wiens geld je werkt. Ben je dus in Canada geprotektioneerd als Filmboardfilmer en ben je ook praktisch zeker van de distributie van je produkten, in Nederland heeft de subsidieregeling meer iets weg van een kontraprestatieregeling. Je krijgt geld om een film te maken en even bezig te zijn en als de film af is, gaat hij op de plank, want geld voor een goede distributie is niet aanwezig. Ik denk dat ik weet hoe dat komt. De afdeling Film van CRM valt onder beeldende kunst. Waarschijnlijk is dat traditioneel gegroeid. Onze traditie is een dokumentaire traditie geënt op het pikturale werk. Het pikturale, het mooie kamerawerk is vreselijk belangrijk geweest. Haanstra en Van der Horst met hun prijzen; dat is pikturaal werk. Alles stond in dienst van het beeld. Nederland is een land van schilders en niet een land van theater. Voor mij is het medium film dramatisch. Het heeft dus de elementen ‘handeling’ en ‘publiek’, voor wie de handeling in elkaar wordt gezet. Een film is een handeling, een dramatisch stuk, gemaakt voor het publiek. Ivens heeft dat heel goed aangevoeld. Ivens is niet alleen om politieke redenen uit Nederland weggegaan. Als je zijn eerste films ziet, ‘De Brug’ en ‘Regen’, zie je nog plaatjes, maar in zijn autobiografie vertelt hij dan al dat hij aan plaatjes niet genoeg heeft. Als dokumentair filmer zie je hem naar de dramatische kant toe gaan. Drama is geënt op konflikt en op konflikten kun je iets dramatisch bouwen. Iets dat botst. Het kan een hele mooie zachte botsing zijn, dat geeft niet. Uit die spanning bouw je een drama op. Het is niet helemaal te vergelijken, maar ik geloof dat de film meer mogelijkheden heeft dan de schilder- of beedlhouwkunst, om dramatisch te zijn.

De hele traditie van de Nederlandse film, het schilderen op celluloid, heeft de film bij de beeldende kunst verzeild doen raken en daaruit voortvoloeiend ook in een soort kontraprestatieregeling. Een kontraprestatieregeling met alle gevolgen van dien en met natuurlijk alle verschillen met andere opzetten zoals die in Canada. Het is in ieder geval duidelijk dat er wat gebeuren moet. 5 oktober is het de Dag van de Korte Film. Een hele dag in het Congresgebouw gewijd aan de Nederlandse korte film, met vele gasten en natuurlijk ook veel films. Die dag lijkt mij een uitstekende gelegenheid om de diskussie over een goed, eigen, Nederlands filmbeleid te openen.

De Nederlandse film maakt een bloeiperiode door. Bijna dagelijks lezen wij in kranten en tijdschriften over nieuwe Nederlandse films. Ook via radio en televisie komen wij erachter dat Nederland een volwassen filmland aan het worden is. In tegenstelling tot een aantal jaren geleden bestaat er nu grote belangstelling bij het bioskooppubliek voor de speelfilms van eigen bodem. De lange (speel)film en de korte film zijn moeilijk met elkaar te vergelijken. De speelfilm wordt gemaakt voor het grote (bioskoop)publiek. De korte film wordt veelal gemaakt voor een kleiner, doelgerichter publiek.

Korte film is echter niet minder film. Integendeel. Het recept is meestal ‘kort en krachtig’. Dat schept ruimte voor anders denken, andere onderwerpen en anders filmen. De korte film speelt een grote rol bij onderwijs en vormingswerk en begint ook hoe langer hoe meer te funktioneren als katalysator bij veranderingsprocessen in de maatschappij.

In het buitenland zijn onze korte films zelfs beter bekend dan in eigen land.

Dat is nu aan het veranderen. Er zijn meer vertoningsmogelijkheden dan de bioskoop alleen.

Maar lang niet iedereen kent de weg naar de korte film.

De Nederlandse korte film verdient zeker aandacht. Daarom wordt er op zondag 5 oktober a.s. een ‘Dag van de Korte Film’ georganiseerd in het Nederlands Congresgebouw in Den Haag.

Deze manifestatie richt zich in de eerste plaats op:

- leerlingen van het voortgezet onderwijs, wer-

[p. 37]

kende jongeren en studenten (sociale- en pedagogische academies en Universiteiten)

- docenten en vormingsleiders die zich bezighouden (of zich willen gaan bezighouden) met de audiovisuele vorming of die film in het onderwijs of vormingswerk toepassen

- alle overige belangstellenden (zoals filmmakers, filmdistributeurs, filmkritici en geinteresseerden in film).

Wat valt er te beleven?

Er zullen dokumentaires en korte speelfilms te zien zijn, alsmede reklamefilms, journaals, maatschappij-kritische films, animatiefilms, bedrijfsfilms, historische films over kunst en kunstenaars, televisiefilms, onderwijsfilms, experimentele films en videotapes.

In totaal zal er meer dan honderd uur aan korte films worden vertoond, in 13 zalen. Onafhankelijke deskundigen zullen de films selekteren. Het wordt echter niet alleen een dag kijken naar films. Er zullen veel mensen uit de filmwereld zijn, met wie het publiek kan kennismaken, praten en diskussiëren. De filmmakers willen graag horen wat de bezoeker van hun werk vindt.

Iedere bezoeker krijgt bij zijn toegangsbewijs een 64 pagina's tellend ‘programmatijdschrift’ met gegevens over alle te vertonen films en met uitgebreide achtergrond informatie over de Nederlandse korte film.

Medewerkende organisaties zijn:

Cinecentrum, Cineco, Cinetone, Filmcentrum Haags Museum, Haags Gemeentemuseum, Haagsche Amateur Filmclub, Holland Animation, Instituut Film en Jeugd, Kontaktgroep Audiovisuele Vorming, Nederlandse Beroepsvereniging van Filmers, Nederlandse Filmacademie, Nederlands Filmmuseum, Nederlands Instituut voor Audiovisuele Media, Nederlandse Omroep Stichting, Vrije Academie Psychopolis, Rijksvoorlichtingsdienst, Sociologisch Instituut Rijskuniversiteit Utrecht, Stichting Kijkhuis/Meatball, Technisch Film Centrum, Werkgemeenschap De Kritiese Filmers.

De Dag van de Korte Film komt tot stand door gezamelijke inspanning van vele organisaties op film- en televisiegebied. De organisatie en coördinatie wordt verzorgd door de Rijksvoorlichtingsdienst.

Financiële steun wordt gegeven door de Gemeente 's-Gravenhage, het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en de Rijksvoorlichtingsdienst.

DAG VAN DE KORTE FILM

Nederlands Congresgebouw, Den Haag - zondag 5 oktober 1975 van 13.00 - 22.30 uur.

Wanneer u zich nu al van een kaart wilt verzekeren dient u f 7,50 p.p. (C.J.P. houders f 5,-), te storten of over te schrijven op postrekening 545449 t.n.v. Nederlands Congresgebouw Den Haag, onder duidelijke vermelding van naam en adres, met aanduiding ‘Dag van de Korte Film’.

Voor dit bedrag krijgt men na 1 september thuis toegestuurd: toegangsbewijs en het ‘programma-tijdschrift’.

Na 19 september vindt de verkoop plaats aan de kassa van het Nederlands Congresgebouw dagelijks van 10.00 uur - 18.30 uur.