Bzzlletin. Jaargang 3

[p. 12]

Anais Nin Margaretha Ferguson

Twee elementen zijn er die me wat hinderen in de dagboeken van Anaïs Nin (tot nu toe 1931-1934 en 1934-1939) in mijn vertaling verschenen bij bert bakker. Het eerste: zij registreert althans publiceert, alleen uitspraken over haar eigen persoon uit de mond van anderen die getuigen van bewondering of verering. De welwillende lezer kan hiervoor begrip opbrengen, het is immers een gewoonte die veel schrijvende vrouwen toepassen maar meestal zijn die van een heel wat minder niveau dan de hoogst intelligente Anaïs Nin, voorts kan het worden gezien als een levensnoodzakelijke vorm van zelfhandhaving tegenover het gevoel van verworpenheid dat haar vader, de componist Joaquin Nin, haar in haar vroegste jeugd heeft bezorgd.

het tweede wat me hindert is dat er in het eerste deel zeer veel aan de orde komt met betrekking tot vriendschappelijke en artistieke relaties met belangwekkende mensen, ik noem maar Henry Miller en Antonin Artaud, dat er gezamenlijk vele dagen en nachten worden doorgebracht, maar dat toch de schijn wordt gewekt of er niet naar bed wordt gegaan, althans niet met de mooie en veelbegeerde Anaïs. Maar wel beschrijft ze aan het eind van deel I, en hoe prachtig, het ter wereld brengen van een doodgeboren kind. Zo zijn er meer weglatingen, bv. hoe komt ze aan het geld waarmee ze Henry Miller en andere artiesten steunt? Er is sprake van een maandelijkse toelage, van wie krijgt ze die dan? Pas in de loop van het tweede deel dagboek, nadat die bevalling al heeft plaats gehad wordt zeer terloops de echtgenoot vermeld, en aan het einde van het tweede deeel is hij het die september 1939 naar New York terugmoet: ‘Buitenlanders worden verzocht te vertrekken om Frankrijk niet tot last te worden. Mijn echtgenoot werd terug geroepen naar de Verenigde Staten... Alleen, ik had misschien verkozen te blijven en de oorlog te delen met Frankrijk’. Zuiver literair gezien al werkt dit einde wat onharmonisch, omdat een factor die tot nu toe ongenoemd is gebleven, een factor die inde hele voorgaande tekst ook geen enkele invloed schijnt te hebben uitgeoefend, nu opeens zo'n ingrijpende wending tot stand brengt.

Maar Anaïs Nin kan het waarschijnlijk ook niet helpen, in zijn inleiding tot het tweede deel verzucht redacteur Günther Stuhlman: ‘Bepaalde mensen, met inbegrip van Anaïs Nins echtgenoot en leden van haar familie moesten wederom geëlimineerd worden. De namen van enkele van haar analysepatiënten moesten worden veranderd of weggelaten..’ De bovengenoemde bezwaren vormen eigenlijk een compliment voor de tekst. Al vertalende voert de vertaler een dialoog met de schrijver, en in boeken als de onderhavige waar je interesse in één persoon zo hevig wordt gewekt wil je dan eigenlijk wel het naadje van de kous weten. Gelukkig bieden de zeer talrijke wel gepubliceerde bladzijden stimulansen genoeg om de lezer intensief te betrekken bij de personnages en situaties die tot in het heden hun invloed blijven uitoefenen.

De oorsprong van het dagboek ligt in de brieven die die het elfjarige meisje schrijt aan haar vader als moeder met de kinderen op reis gaat, terug naar haar geboorteland Amerika, nadat haar huwelijk is gestrand.

Anaïs Nin wilde liefde van haar vader

[p. 13]

behouden en steeds opniew verwerven door hem dingen te schrijven waarvan ze hoopt dat hij ze interessant zal vinden. Zo went ze geleidelijk aan alles wat ze doet in geschrifte verslag te doen. Er moeten Thans vele honderden delen bestaan van dit dagboek dat al, terwijl het nog veilig verpakt zat in een in een brandkuis opgeborgenijzeren koffer legendarisch is genoemd.

Het eerste (gepubliceerde!) deel begint in de winter 1931-1932.

‘Het gewone leven boezemt me geen belang in. Ik zoek alleen de hoge momenten. Ik ben net als de surrealisten, op zoek naar het wonderbaarlijke. Ik wil een schrijfster zijn die anderen in herinnering brengt dat deze momenten bestaan: ‘ik wil aantonen dat er oneindige ruimte bestaat, oneindige betekenis, oneindige dimensie’. Inderdaad is het een op de voorgrond tredende kwaliteit van de dagboeken dat alles hoogst intens beleefd en beschreven wordt. Het is altijd geladen, doordringend. De personnages (uit artistieke, intellectuele, bohémekringen, voornamelijk in Parijs en New York), Worden in korte flitsen van gesprekken en observaties duidelijk gekarakteriseerd, de vrienschap met Henry Miller doorloopt allerlei fasen van toenadering en vervreemding, zijnchaotische en raadselachtige vrouw June oefent op Anaïs lesbische aantrekkingskracht uit. Als Henry Miller nog voor hij Anaïs ontmoet heeft haar essay over D.H. Lawrence gelezen heeft, merkt hij op ‘Ik heb nog nooit zulke krachtige waarheden gelezen, uitgesproken met zo'n vergijning’ Commentaar van Anaïs ‘Zo staan verfijning en geweld op het punt elkaar te ontmoeten en uit te dagen’ Een ontmoeting en een uitdaging die zich over vele jaren uitstrekt waarbij Nin en Miller grondig ingaan op elkaars werk en persoonlijkheid. Een literaire vriendschap die, hoezeer ook gemengd met wederzijdse kritiek, benijdenswaard mag worden genoemd vanwege de intensiteit en verbondenheid.

Ook in dat eerste deel speelt de relatie tot de afwezige en later op zijn beurt om háár liefde wervende vader een overheersende rol. René Allendy, De grondlegger van de franse vereniging voor psycho-analyse, wordt haar analyticus. Zo wordt de lezer, Naast de werelden van aristocratie en bohémecultuur, tevens betrokken in de wereld van de psycho-analyse. Wat mij sterk aantrekt in de artistieke atmosfeer van Parijs in de jaren dertig is de afwezigheid van alle kleinburgerlijkheid en al dan niet opzettelijke banaliteit en platheid die veel Nederlandse literatuur Nog steeds neerdrukt in de atmosfeer, al zo vaak en nodg steeds juist gekenmerkt als de sfeer van spruitjeslucht en bloemetjesbehang. De mensen en situaties die Anaïs Nin beschrijft bezitten altijd een bepaald perspectief, een bepaalde dimensie. Dat komt uiteraard mede door haar visie en keuze van karakteristieken maar die visie en keuze zijn duidelijk bepaald door de geestelijke stromingen van die tijd

In deel II, waarin de naderende oorlog zich steeds duidelijker doet voelen, is het perspectief aanzienlijk verwijd, de geestelijke stromingen krijgen, heel concreet, zoals ze heengaan door een personnage, een steeds grotere plaats. Sommige episodes hadden in de jaren zeventig geschreven

[p. 14]

kunnen zijn door iemand als Ronald Laing, zoals het verhaal van de ondervraging van een krankzinnige door een arts. De dokter, zelfgenoegzaam in zjjn rationalistische superioriteit, ontdekt geen enkele zin in de antwoorden van de krankzinnige. ‘En de dokter zar daar met een listige trek om zijn mond, met trots op zijn doorzicht en logica, en men stond hem toe te glimlachen, en de goden stonden de krankzinnige toe diepe dingen te zeggen, dingen die een dichter kon begrijpen, die iedere dichter voor de dokter had kunnen ontcijferen, en alles werd toegestaan, deze spotterij met een man verdwaald in zijn onbewust labyrinth, vragend naar de weg, behandeld met minachting’.

Heel belangrijk is de relatie met Gonzalo, de revolutionair uit Perudie zich inzet voor de Spaanse burgeroorlog, en zijn neurotische vrouw Helba. Door Gonzalo wordt Anaïs Nin onbarmhartig geconfronteerd met de ons ook in 1974 nog zo intensief bezighoudende vragen over maatschappelijke betrokkenheid, geëngageerde kunst etc. Het komt zelfs zo ver dat Gonzalo, tijdens een hoog oplopend dispuut over de waarde van de literatuur, een groot aantal boeken uit het bezit van Anaïs Nin eigenhandig op de branda stapel gooit. De jeugd van Gonzalo, als herenzoontje op een rijke plantage, zijn katholiekeopvoeding, vermengd met indiaanse elementen, geeft haar prachtige passages in de pen vol gloedvolle beschrijvingskunst. Beschrijvingskunst is eigenlijk een verkeerde term, zij leeft zich zo in in datgene waarover zij het heeft dat zij ook dit milieu dat zij alleen maar kent door de verhalen van Gonzalo, als van binnenuit evoceert.

In beide dagboeken komen zoveel mensen en problematieken voor dat het ondoenlijk is alles op te noemen. Een hoogtepunt in het tweede deel acht ik de beschrijving van de Marokkaanse stad Fez, ‘die zozeer was opgebouwd als mijn eigen leven, met kronkelende straten, het zwijgen, het verborgene, de labyrinthen en bedekte gezichten.’ Humor breekt door in het verhaal hoe Anaïs Nin verzeild raakt in een badhuis vol zwaarlijvige Arabische vrouwen: ‘Zulke prachtige hoofden waren opgerezen uit deze bergen van vlees, hoofden van ongeloofelijke perfectie, verblindende ogen. zwaar omwimperd, sensuele gelaatstrekken.. rezen op uit vormeloze maasa's vlees, deinend als planten in de zee, zwellend, zwaaiend, vallend, de borsten als zeeanemonen, drijvend, de buiken die van eeuwig zwangere vrouwen, de benen en ruggen als kussens, de heupen met geulen als een matras.’

Humor ontstaat ook wanneer twee van de vele uiteenlopende lagen waarin het leven van AnaïsNin zich afspeelt met elkaar worden geconfronteerd. Zij wandelt met Helba in het bos en gaat met haar ergens binnen om wat te drinken. ‘En wie kwam daar binnen, mijn vaders snobistische schoonmoeder, gekleed in het laatste model van Vio-

[p. 15]

nnet, met een toque van Trigère, een coiffure van Antoine, een stel nieuwe nagels van Emil, valse wimpers Gérard....Helba droeg Gonzalo's afgedankte rode hemd, een rok van aardappelzak, en ze snoot haar neus met vodden van de voddenrapers. Ze droeg haar naaimaterieel in een blikken doosje waarop met grote letters stond: ZETPILLEN VOOR DE EIERSTOK.... omdat Helba doof is moest ik mijn stem verheffen, zo had mijn vaders schoonmoeder alles kunnen horen van onze conversatie over de staat van Helba's organen en haar operatie's, over haar test op sifilis, haar constipatie....’

Een ander element dat door veel lezers en critici van de dagboeken naar voren wordt gehaald en dat Anaïs Nin in Engeland, in het voetspoor van Germaine Greer, opnieuw sterk in de aandacht schijnt te hebben gebracht, is de manier waarop ze haar vrouwzijn beleeft. Dit geldt zowel voor haar leven als kunstenares waarin ze zich bijvoorbeeld sterk afzet tegen Henry Miller die de vrouw alleen ziet en uitbeeldt als sex-objekt, als voor haar louter persoonlijke relaties met mannen. Haar uiteenzettingen op dit punt zijn naar mijn smaak wat romantisch, maar om er werkelijk verantwoord over te kunnen oordelen zou je ook hierom de Dagboeken eigenlijk onverkort moeten kunnen lezen. Hopelijk emanciperen echtgenoot en andere betrokkenen zodanig dat ze hun veto opheffen.