Bunker Hill. Jaargang 6 (nrs. 19-22)

[p. 17]

J. Bernlef

Beste Henk

Bedankt voor het toesturen van je verhalenbundel Stenen spoelen. Ik heb hem geboeid gelezen. In tegenstelling tot veel debutanten heb je het aangedurfd nu eens geen autobiografisch verhaal te schrijven, maar een reeks miniatuurportretten van mensen die je in Zweden hebt ontmoet. Ze zijn met veel inlevingsvermogen neergezet. Ook de compositie van de bundel, waarbij personages in verschillende verhalen terugkomen, maakt een stevige indruk. Dat je daarbij te rade bent gegaan bij het boek Winesburg, Ohio van Sherwood Anderson, zoals je schrijft, is geen bezwaar. Er is geen schrijver die niets van een andere schrijver overneemt (of ‘pikt’ zoals jij schrijft).

Je mag dan de vertelstructuur van de Amerikaan hebben overgenomen, iets anders en veel belangrijkers, heb je over het hoofd gezien. De verhalen van Sherwood Anderson zijn beroemd geworden door de suggestieve kracht die ervan uitgaat. De erotische onderstroom in het boek is altijd voelbaar, maar wordt nooit expliciet uitgeschreven.

Jouw verhalen zijn me hier en daar juist te expliciet. De titel die je je verhalen meegaf, geeft al aan dat je je bewust bent van de gevaren van het psychologiseren. De lezer heeft vaak aan een paar details al voldoende. Het is zoals Hugo von Hofmannstahl eens geschreven heeft: ‘Je moet de diepte verstoppen. Waar? Aan de oppervlakte.’ Waar je je niet altijd bewust van bent, denk ik, is het gevaar van originaliteit. Dat klinkt misschien vreemd, maar ik bedoel er dit mee.

Iedere beginnende schrijver wil zich onderscheiden van zijn voorgangers. Hij wil alles zeggen zoals het nog nooit gezegd is. Dus gaat hij op zoek naar formuleringen die hij nog nergens anders is tegengekomen,

[p. 18]

beelden die ‘origineel’ zijn. Ik noem een paar willekeurige voorbeelden in jouw verhalen.

‘Hij staarde maar over de kale, natte weg die als een verloren halsdoek tussen de velden lag.’ Je vergelijkt een weg met een halsdoek. Waarom is dit geen goed beeld? Omdat de polen van de vergelijking bedacht zijn, niet gezien. Ze hebben geen correlatie, hoe afgeleid ook, met de zichtbare werkelijkheid.

‘Onder zijn huid woedde de razernij van een poète maudit maar zijn landsaard deed de regels in zijn polzen bevriezen.’ Natuurlijk begrijp ik wel wat je bedoelt maar dit is wel erg luidruchtig geformuleerd. Op zo'n moment overschreeuw je jezelf en bezondig je je aan de grootste ziekte die de Nederlandse literatuur teistert: die van mooischrijverij. Louis Paul Boon noemde het resultaat daarvan eens: ‘geniaal maar met te korte beentjes’. Wantrouw daarom die zogenaamde originaliteit. Een verhaal moet niet per zin willen schitteren, maar als een geheel. Wat dat betreft zou je de verhalen van Tsjechov nog eens na moeten lezen.

Je vraagt me welke schrijvers ik je aanraad te lezen. De schrijvers die voor jou noodzakelijk zijn zul je zelf wel vinden. Maar ik wil er toch een noemen: Vladimir Nabokov. Niet omdat hij noodzakelijkerwijs de grootste romancier van de twintigste eeuw zou zijn, maar omdat hij in zijn boeken demonstreert wat je allemaal kunt doen als je de regels van het realisme overtreedt. Nabokov is een illusionist, hij tovert je dingen voor die je niet voor mogelijk had gehouden. Hij is een meester van het detail en van de suggestie. Bijna al zijn boeken gaan gesluierd. Je vermoedt de aanwezigheid van een gezicht, maar je krijgt het niet in al zijn naaktheid te zien en daarom juist blijft het je bij. Als een oningeloste belofte. Dat geldt voor alle grote literatuur: ze verwijst in al haar formuleringen naar iets dat niet geformuleerd kan worden, naar het ongeschreven verhaal dat zich onder of in het geschrevene verbergt.

Ik wens je veel succes in je verdere werk.

Bernlef