Bunker Hill. Jaargang 4 (nrs. 12a-15)

[p. 55]

Marieke Groen
In dubio

Het geheim dat Rommert en Juul met elkaar deelden was dat ze van elkaar hielden. Het was een publiek geheim, maar alleen zij kenden de details. En toen, na vijfenvijftig jaar kregen ze een nieuw geheim, een geheim dat ze mee het graf in zouden nemen.

Op zijn tenen sloop Rommert de trap af, zijn pantoffels in zijn hand. De hartkloppingen hadden hem gewekt vanmorgen. Alweer. In de keuken slikte hij zijn pillen, hoewel hij wist dat het nu weinig zin meer had. Daarna liep hij de koude, verduisterde huiskamer in. Hij schoof de gordijnen open en liet de buitenwereld binnen. Voor het dressoir bleef hij even staan. Zijn hart ging als een drilboor in zijn borst tekeer. Hij probeerde het te negeren. Met één hand steunend op het dressoir zakte hij door zijn knieën. Zijn gezicht vertrok. Het gemak waarmee hij de dingen vroeger deed. Oud worden zou zo erg niet zijn als het niet gepaard ging met gebreken. Hijgend tastte hij de ruimte onder het dressoir af. Hier ergens moest hij liggen. Het volgende moment raakten zijn vingers iets hards. Ha! Triomfantelijk haalde Rommert de fles te voorschijn. Hij veegde de stofvlokken eraf en kwam overeind. Elke verjaardag opnieuw kwam er een moment waarop Juul vond dat hij genoeg had gedronken. In wat zij dacht dat een onbewaakt ogenblik was, griste ze de fles citroenbrandewijn bij hem weg om die te verstoppen op de eerste de beste plek die zich daarvoor leende. De volgende ochtend was ze vaak alweer vergeten waar dat was - ook Juul hield van een borrel op zijn tijd - zodat het kon voorkomen dat er weken later, op totaal onverwachte momenten, een fles citroenbrandewijn opdook in Juuls breimand of tussen de oude kranten. Sinds kort hield hij haar stiekem in de gaten. Als zij de fles achter de kachel zette, stond Rommert de volgende ochtend vroeg op om hem

[p. 56]

ergens anders te verstoppen. Juul had niks in de gaten, en als ze de fles uiteindelijk vond, liet ze nooit merken dat ze zich dagenlang wezenloos had gezocht.

Met de fles als een baby in zijn armen liep hij terug naar de keuken, waar hij op zoek ging naar een nieuwe schuilplaats. Daarna ging hij naar boven en wekte Juul.

‘Is het weer zover?’ vroeg Juul slaperig. Ze legde een warme hand op zijn borst en trok een pijnlijk gezicht. ‘Hoe lang al?’

Rommert wierp een blik op de wekker. Probeerde uit te rekenen hoe lang zijn hart al van slag was. Toen hij gisteravond om kwart over twaalf naar bed ging had hij nog nergens last van, toen hij vanmorgen om half negen wakker werd wel. Ergens daar tussenin had zijn hart besloten zijn eigen gang te gaan. Rommert deelde de nacht door twee en kwam uit op 4 uur.

‘Nog lang geen acht uur,’ zei hij. Na acht uur werd het kritiek, dan nam de kans op complicaties toe. Een half jaar eerder waren er hartritmestoornissen bij hem geconstateerd. De eerste keer was hij zich rot geschrokken, hij dacht dat zijn laatste uur had geslagen. In de maanden daarna waren de gang naar het ziekenhuis, de onderzoeken en de elektrische schokken bijna routine geworden. Hij kreeg bloedverdunners voorgeschreven en Juul ging over tot het zetten van décafé. Zoals met alle dingen die gepaard gingen met het ouder worden hadden ze ook hiermee leren leven.

Drie kwartier later werd Rommert de Eerste Harthulp binnengereden. Toen hij wakker werd zat Juul naast zijn bed. ‘Dag mannetje,’ zei ze zacht, ‘hoe voel je je?’

Beroerd. Hij keek naar zijn kaalgeschoren borst, naar de ronde witte plakkers erop, en toen omhoog, naar de monitor boven zijn hoofd. Hij probeerde te grijnzen.

‘Kijk Juul, ik ben op tv!’

Juul kon er niet om lachen. Hij had die grap zeker al te vaak gemaakt. Hoeveel ziekenhuisgrappen kon je verzinnen? Veel, besefte hij toen de deur openging en de cardioloog binnenstapte. ‘Ik ga toch niet dood, dokter?’ zei hij, terwijl hij Juul een snelle knipoog toewierp.

Er viel een rare stilte.

‘Daar kan ik nu niks over zeggen, meneer diVerona,’ zei de arts ten slotte. ‘Het was kantje boord dit keer, maar ik kan u niet beloven dat u de

[p. 57]

volgende keer weer zoveel geluk heeft. Ik zeg maar gewoon waar het op staat, uw hart wordt er niet sterker op en de risico's op een hersenbloeding of een attack nemen toe. We kunnen uw medicatie aanpassen, maar verder is er niet veel wat we voor u kunnen doen.’

Rommerts glimlach stierf op zijn lippen. Hij durfde niet naar Juul te kijken. Ik heb haar teleurgesteld, dacht hij.

Twee uur later waren ze weer thuis. Juul was opvallend stil. We zullen de kinderen moeten inlichten, had ze in het ziekenhuis gezegd, en misschien moest hij een testament laten opmaken. Toen knapte er iets in haar. ‘Ik wil je nog niet kwijt, Rommie,’ huilde ze, ‘ik wil samen oud worden.’

‘Maar Juul...’ stamelde Rommert, ‘we zíjn oud.’

‘Nee.’ Juul schudde haar hoofd. ‘Nog niet oud genoeg.’

Rommert boog zijn hoofd. Het is begonnen, ging het door hem heen. Eentje moest er als eerste gaan. Maar waarom hij? Zwijgend zaten ze naast elkaar op de bank. Juul had een zakdoekje tussen haar vingers en wiebelde zenuwachtig heen en weer. Het leer van de bank kraakte zacht. ‘Ik wil niet alleen overblijven,’ piepte ze. ‘Zonder jou wil ik niet verder leven.’

Rommert zweeg. Hij had zijn arm om haar heen geslagen en gaf onhandige klopjes op haar schouder. Voor het eerst wist hij niks te zeggen.

Juul veegde haar tranen weg en snoot toeterend haar neus. Toen zei ze, op een toon alsof ze zei dat ze de afwas ging doen: ‘Morgen maak ik een afspraak met de huisarts. Ik zal haar vragen of ze ons wil helpen.’

Rommert knikte. Hij durfde niet te vragen waarmee Juul wilde worden geholpen.

‘Uw verzoek is erg ongewoon,’ zei de huisarts, ‘Ik weet niet hoe ik het anders moet verwoorden.’

Juuls gezicht verstrakte. ‘Ik vraag niet om uw persoonlijke mening, ik vraag u om ons te helpen als het zover is. Een simpel ja of nee voldoet.’

De arts haalde de bril van haar neus en stak een van de pootjes in haar mond. ‘Zo simpel is het niet. Dat is het nooit. Euthanasie is een ingewikkelde materie.’

‘Legt u me dan maar eens uit hoe het werkt.’ Juul leunde terug in haar stoel en sloeg de armen over elkaar.

De arts legde de bril neer. Ze aarzelde even. ‘De medische wetenschap heeft strikte richtlijnen opgesteld wat euthanasie betreft. Mensen die een

[p. 58]

uitzichtloze ziekte hebben en ondraaglijk lijden komen ervoor in aanmerking, mensen die niks meer uit het leven kunnen halen dus eigenlijk.’

Juul knikte driftig. Precies! Mensen die niks meer uit het leven kunnen halen en ondraaglijk lijden.

‘Maar in uw geval,’ de arts keek Juul onderzoekend aan, ‘kan ik daar geen enkele aanleiding voor verzinnen. U bent kerngezond.’

‘En toch weet ik dat mijn lijden binnen afzienbare tijd ondraaglijke vormen zal aannemen.’ Ze wierp een snelle blik op Rommert. ‘U weet van de hartkwaal van mijn man. Vandaag of morgen kan het opeens afgelopen zijn, en als het zover is, dan... dan wil ik dat u mijn leven ook beëindigt.’

De arts glimlachte moeizaam. ‘Zo werkt dat niet, ben ik bang. Euthanasie is niet voor dat soort... ik bedoel, daar kan ik helaas niet aan beginnen.’

‘Denkt u,’ zei Juul fel, ‘dat mijn pijn minder zal zijn dan die van een terminale kankerpatiënt, denkt u dat mijn leven waardevoller zal zijn dan dat van iemand die in coma verkeert? Wie bent u om te bepalen wat lijden is?’ Haar blik gleed af naar een fotolijstje op het bureau van de dokter. Ze schoof naar het puntje van haar stoel en draaide het lijstje om.

‘Juul!’ protesteerde Rommert zacht, maar Juul luisterde niet.

‘Leuke man,’ zei ze, terwijl ze naar de foto knikte, ‘houdt u van hem?’

‘Met heel mijn hart,’ zei de arts, ‘maar...’

‘Dan weet u drommels goed waar ik het over heb.’

De arts aarzelde even. ‘Ik zeg niet dat het makkelijk is als een partner komt te overlijden, en ik wil u met alle liefde helpen over het verlies van uw man heen te komen als het eenmaal zover is, maar ik kan uw verzoek om euthanasie helaas niet inwilligen.’

‘Geeft u me dan maar slaappillen, dan doe ik het zelf wel,’ zei Juul.

De arts sloeg haar ogen neer. ‘Het spijt me.’

‘Dus u wilt ons niet helpen? Dan weten wij genoeg. Ga je mee, vader?’ Juul stond op. Rommert volgde verslagen.

‘Een kat is nog beter af,’ mopperde Juul op weg naar buiten, ‘die kun je gewoon een spuitje laten geven.’

Toen de bus eraan kwam greep Rommert in een reflex Juuls arm, uit angst dat ze zich ervoor zou werpen, en hij wist dat hij haar niet zomaar kon laten gaan.

Toen ze thuiskwamen begon Juul zwijgend de aardappels te schillen en ook de avondmaaltijd gebruikten ze in stilte. Tijdens de koffie begon Juul

[p. 59]

pas weer te spreken. ‘Je moet me helpen, Rommert. Nu kan het nog,’ zei ze. ‘Straks krijg je misschien een hersenbloeding en dan is het te laat.’

Rommert liet zijn krant zakken. ‘Wat wil je dat ik doe, liefje?’

Juul wierp hem een vluchtige glimlach toe. ‘Ik wil dat je me doodmaakt.’

‘Wat?’ zei hij, lacherig, in de hoop at hij het verkeerd had verstaan.

‘Je hoort me. Ik wil dat jij me helpt euthanasie te plegen.’

‘Maar Juul! Ik weet toch helemaal niet hoe dat moet?’

‘Tuurlijk weet je dat wel. Gewoon, een ongelukje. Ik ben niet goed meer ter been, mijn lichaam is stram en stijf. Zo moeilijk hoeft dat niet te zijn.’

Ze meende het. Rommert kende zijn Juultje, ze zei nooit zomaar wat.

‘Laten we het er maar niet meer over hebben,’ zei ze zacht, en ze gaf hem een kneepje in zijn arm, ‘ik zal het proberen te vergeten, daar is ouderdom toch goed voor? Dan kun je het op een onverwacht moment doen.’

‘Ik zal erover nadenken,’ zei hij afwerend en hij trok zijn krant weer op.

Die nacht kon Rommert maar moeilijk in slaap komen. Hij wist dat Juul op hem rekende, en hij wist dat hij haar niet teleur mocht stellen. Juul had hem een leven gegeven. Tot aan de dag dat hij haar ontmoette had hij niet geweten wie hij was. Een man, drieëntwintig jaar jong. Een onbeschreven blad. Zoals haar handen hem tot leven hadden gewekt, zo zouden zijn handen haar de dood in moeten leiden. Dat was hij haar verplicht.

Geleidelijk raakte Rommert bezeten van de door hem te plegen moord op zijn vrouw. Het was alsof hij zich opsplitste in twee personen. De een beraamde de ene moord na de ander, de ander weerhield hem ervan deze tot uitvoering te brengen. Als hij naast Juul bovenaan de trap stond, registreerde hij met kille berekening de situatie. De hoogte. De diepte. De halfhooggehakte pantoffeltjes van Juul. Een klein duwtje zou al voldoende zijn. Het zou zo snel gaan dat ze geen tijd had om het te beseffen. Maar stel dat ze alleen maar een heup brak. Stel dat ze bang werd, dat ze pijn had. De wetenschap dat ze zou lijden, al was het maar een fractie van een seconde, weerhield hem ervan zijn handen op haar rug te plaatsen.

Op een ochtend werd Rommert vroeg wakker. De wind gierde om het huis en liet het houtwerk kraken. Maar het was een ander geluid dat hem

[p. 60]

gewekt had. Zijn ogen schoten van links naar rechts, maar konden niks onderscheiden in het donker. De keukendeur klapperde en sloeg toen met een harde klap dicht. Even was het stil, toen begon de trap te kraken. Het is de dood die ons komt bezoeken, dacht hij. Hij hoorde hem vaker rond het huis sluipen de laatste tijd. Als je goed luisterde kon je zijn onrustige ademhaling horen. Hij ademde in Rommerts nek als Juul op een huishoudtrap de ramen stond te zemen en keek over zijn schouder mee als Juul zich over de kokende pan water boog om in de aardappels te prikken. Maar het bleef bij kijken, hij sloeg nooit toe. De dood was geduldig, in tegenstelling tot Juul, die merkbaar onrustig begon te worden.

‘Misschien moet je het maar doen als ik slaap,’ had ze de vorige avond opeens gezegd. Rommert had gedaan alsof hij haar niet hoorde, en daarna, toen ze de tv uitzette, had Juul gedaan alsof ze niks had gezegd. Hoe lang, dacht hij, kunnen we elkaar nog voor de gek houden? Elke avond voor het slapengaan boog Juul zich naar hem toe, kuste zijn gezicht en wreef over zijn handen. Haar blik was vragend en hoopvol. Hij voelde dat ze van elkaar vervreemdden, elk hield zijn gedachten voor zichzelf. Juul gedroeg zich afwezig. Vriendelijk, maar afstandelijk. Het was alsof ze al afscheid had genomen. Ze zat op het perron en wachtte op de trein. De vertraging moest haar op de zenuwen werken. Ze begon het huis op te ruimen. Vuilniszakken vol troep werden elke maandag door haar aan de straat gezet. Rommert had niet meer aan de fles citroenbrandewijn gedacht tot hij Juul op een ochtend op haar knieën voor het dressoir aantrof. Hij moest zich beheersen om niet naar haar toe te rennen en zijn armen om haar heen te slaan. Door alle gedachten rond Juuls dood was hij bijna vergeten hoeveel ze van elkaar hielden. Hij miste de gezelligheid van vroeger, hun grapjes, de kleine pesterijtjes. Vroeger is dood, had Juul laatst gezegd, maar hij vertikte dat te accepteren.

‘Wat doe je?’ vroeg hij geamuseerd.

‘O niks, ik had iets laten vallen, ik dacht dat het hier misschien...’

‘Zal ik je helpen zoeken?’ Hij kwam al overeind.

‘Nee, nee.’ Haastig stond Juul weer op. Haar rok zat gedraaid. ‘Het is niet zo belangrijk.’ Ze plofte in haar stoel en nam haar breiwerkje op. Rommert trok zijn krant weer omhoog en voelde zich gelukkig. En toen kreeg hij een idee. Het idee waar hij al zo lang op had gewacht. Door zich al die tijd te focussen op de vraag ‘hoe’ had hij zich kunnen onttrekken aan het ‘wanneer’. Want zolang hij niet wist op wat voor manier hij Juul

[p. 61]

moest ombrengen, kon hij het voor zich uit blijven schuiven. Wat ik het liefst zou willen, dacht hij, wat Juul verdient, is dat ze zal sterven met een lach op haar gezicht. Ik doe het, nam hij zich voor, zodra ze de fles heeft gevonden. Ons laatste grapje samen. Juul zal moeten lachen, we zullen samen lachen, en dan zal ik het doen. Hoe, dat zien we tegen die tijd wel weer.

Het duurde langer dan hij had verwacht. Juul haalde systematisch het hele huis ondersteboven, vulde de ene na de andere vuilniszak met ouwe troep, maar ze vond de fles niet. Nu was het Rommert die ongeduldig werd. Hoe is het mogelijk! dacht hij geërgerd, álles in huis wordt ondersteboven gehaald, werkelijk elk voorwerp is al van plek veranderd, en nog heeft Juul de fles niet gevonden.

Het was maandagochtend. Over een uurtje zou de vuilniswagen komen. In de keuken hoorde hij Juul rommelen. Vier vuilniszakken had ze al gevuld deze week. ‘Rommert!’ riep ze, ‘kun je even wat van me aanpakken!’

Toen Rommert de keuken in kwam bevond Juuls hoofd zich een halve meter hoger dan gewoonlijk. Haar vingers reikten naar een voorraadbus bovenop een keukenkastje. Ze stond op één been op een keukenkrukje, het andere been stak sierlijk opzij, als bij een ballerina.

Hij verwierp het idee onmiddellijk. Zijn ogen schoten even opzij, onder de buffetkast, waar de fles citroenbrandewijn afwachtend lag te glanzen in een straal zonlicht. Hij moest zich bedwingen Juul niet bij haar arm te pakken en haar hoofd in de richting van de fles te duwen. Haar toe te snauwen: Kijk dan mens, dáár ligt ie! Maar dat hoorde niet bij het spel. Ze moest het zelf ontdekken.

‘Geef maar.’ Hij strekte zijn arm om de bus van haar aan te pakken. Buiten hoorde hij de vuilniswagen stoppen. Ze waren vroeg vandaag. Hij stak Juul zijn hand toe om haar te helpen bij het afstappen, maar ze wimpelde zijn hulp af. ‘Laat maar Rommie, het gaat zo wel.’ De vuilniswagen trok op tot vlak voor hun deur. Hij liet de ramen trillen en de glazen in de buffetkast rinkelen.

‘Zal ik de vuilniszakken vast...’ Rommert maakte zijn zin niet af. Vanuit zijn ooghoeken zag hij iets bewegen. Hij registreerde het zonder verbanden te leggen. In losse beelden verschenen ze op zijn netvlies: de rollende fles. De klotsende gele inhoud. Juuls voet, tastend naar vaste

[p. 62]

grond. Het gladgesleten graniet van de keukenvloer. De steeds sneller rollende fles. In de luttele seconden dat Rommert er naar keek leek het alsof de fles tot leven kwam, een wil van zichzelf had. Juul had haar blik gericht op de muur voor haar. Haar rechtervoet was nu bijna beneden en raakte de fles. Haar linkerbeen, nu ook op weg naar beneden, aarzelde, maar was al te ver om nog terug te kunnen. Het was niet de beweging, het was het onverwachte dat Juul uit balans bracht. Terwijl haar lichaam probeerde overeind te blijven, ging de fles er met haar been vandoor.

‘Hu-hu-hu!’ riep Juul, alsof ze een hond aan een lijn terugriep. Ze zwaaide met haar armen, schopte met haar voet en viel achterover met haar hoofd op de koude, harde vloer. Even keek ze Rommert aan, zichtbaar verbaasd over het effect van zoiets kleins. Toen vielen haar ogen dicht en haar armen langs haar lichaam. Ze lachte niet.

Rommert ging niet naar Juul toe om haar hartslag te voelen, hij holde niet naar de telefoon om het alarmnummer te bellen. Hij bleef in de deuropening naar Juul staan kijken. Toen legde hij zijn rechterhand op zijn borst, drukte zijn handpalm in het dunne vlees, op het harde borstbeen en hield zijn adem in. Maar zijn hart klopte rustig en regelmatig.