Bunker Hill. Jaargang 3 (nrs. 9-12)

[p. 41]

*{ Alle Lansu
De Geboorte van Arturo Bandini, ‘De grootste schrijver die de wereld ooit had gekend’

Voor Chris Palm

Dit is het verhaal van een liefhebber, een liefdesverklaring, een poging om onder woorden te brengen waarom ik zo gek ben op het werk van John Fante.

Ik weet nog hoe die liefde begon. Zeventien jaar geleden, in de herfst van 1983, vertelde een vriend me op een avond vol enthousiasme over Ask the Dust. Dat moest ik lezen, dat was echt iets voor mij. Zijn verhaal was zo aanstekelijk dat ik de volgende ochtend naar de boekhandel rende en met die prachtige Black Sparrow Press-editie in mijn handen stond. Later zijn die vriend en ik elkaar uit het oog verloren. Na een op de klippen gelopen liefde is hij met de noorderzon vertrokken om elders een nieuw leven te beginnen. Waar hij nu is weet ik niet, maar ik ben hem nog altijd dankbaar dat hij mij op het spoor van Fante heeft gezet.

Ik vermoed dat ik niet de enige ben die op een dergelijke manier in aanraking is gekomen met het werk van Fante. Hij lijkt mij typisch zo'n schrijver die via orale reclame zijn weg naar het publiek vindt.

Toen ik Ask the Dust begon te lezen, was ik meteen verkocht. Hier was een schrijver aan het woord, een verteller, iemand die zijn eigen stem gevonden had, en bij monde van zijn alter ego Arturo Bandini in eenvoudige, directe taal, heel ontwapenend, ontroerend en humoristisch, vertelde over zijn avonturen in de droomstad Los Angeles. Hoe hij heen en weer geslingerd tussen diepe neerslachtigheid en immense euforie een meesterwerk probeert te schrijven en hoe zijn liefde voor de Mexicaanse serveerster Camilla Lopez schipbreuk lijdt.

Later zou ik ontdekken dat het daar bij Fante, of liever gezegd bij Arturo Bandini, eigenlijk altijd om gaat: de gedroomde vrouwen kan hij niet krijgen en ook het gedroomde boek bestaat alleen maar in zijn eigen

[p. 42]

hoofd. Naast zijn haat-liefdeverhouding tot zijn katholieke, Italiaanse achtergrond (prachtig verbeeld in Wait Until Spring, Bandini en de verhalenbundel The Wine of Youth) is het terugkerende onderwerp in Fante's werk: de worsteling met zijn schrijversdroom en in het kielzog daarvan de hoop dat zijn succes als schrijver hem geluk zal brengen in de liefde. Dat zie je ook in Dreams from Bunker Hill en The Road to Los Angeles, de andere delen van de Bandini-cyclus.

Het is eigenlijk een eenvoudige, weinig opzienbare thematiek. Ook nog eens onmiskenbaar van autobiografische aard. Nu ligt het autobiografische schrijven de laatste tijd nogal onder schot in de literatuurbeschouwingen. Nee, dan de schrijvers die voor de verbeelding kiezen! Alsof die twee elkaar per definitie uitsluiten. Het werk van Fante laat zien dat we hier te maken hebben met een schijntegenstelling. Dat de eenvoud van het onderwerp of het autobiografische gehalte uiteindelijk helemaal niet ter zake doet. Dat het gaat om de vorm, om de verbeelding, om de verwerking van dat uit het leven gegrepen materiaal, om het vinden van een authentieke stem en een geloofwaardige vorm van mythologisering. Fante is daar een meester in. Hij maakt van zijn eigen leven een universeel verhaal over dromen en desillusies.

The Road to Los Angeles, dat een kleine twee jaar geleden, prachtig uitgegeven en zorgvuldig vertaald verscheen als De weg naar Los Angeles, is Fante's eerste (voltooide) roman. Hij voltooide het in de zomer van 1936, maar kon er destijds geen uitgever voor vinden. Het boek zou pas in 1985 verschijnen, op de golven van de Fante-revival in de jaren tachtig.

Ondanks het uitblijven van onmiddellijk succes heeft de ambitieuze Fante van meet af aan de valkuil van de beginnende schrijver weten te omzeilen. Nooit schrijft hij om te demonstreren hoe virtuoos hij wel niet is. Hij vermijdt literair vertoon en kiest voor een weldadige eenvoud. Zonder opsmuk, heel direct en trefzeker bouwt hij zijn romans en verhalen op.

The Road to Los Angeles is misschien niet zijn beste boek, maar het biedt niettemin uitgelezen materiaal om te laten zien wat Fante tot Fante maakt, en om aan de hand van enkele fragmenten iets te verduidelijken over mijn liefde voor zijn werk.

The Road to Los Angeles is een soort oerboek in het oeuvre van Fante: hij staat aan het begin van zijn schrijverscarrière en heeft begrepen dat zijn

[p. 43]

persoonlijke obsessies zijn goudmijn vormen. Hij heeft zijn onderwerp en experimenteert met zijn vorm, die hij in zijn latere romans nog verder zal verfijnen.

De weg naar Los Angeles is binnen het werk van Fante ook een historische roman. Hier vindt de geboorte plaats van het personage Arturo Bandini. In zijn eerste roman zit Fante dicht op de huid van de jongeman die hij was. In een brief aan zijn literaire mentor H.L. Mencken schreef hij op 10 maart 1936: ‘Psychologically it is as sincerely autobiographical as I could possibly make it.’ (...) ‘Arturo is me, say, I am he. I think it is a representative picture of my type of young man.’

‘My type of young man’, mijn god wat een type! In De weg naar Los Angeles leren we Arturo Bandini kennen in zijn meest desperate gedaante. Hij is achttien jaar en ligt volkomen overhoop met zichzelf en de wereld. Hij woont met zijn moeder en zijn zus Mona in een voorstadje van Los Angeles; zijn vader is dood en Arturo fungeert als kostwinner. In het begin van de roman heeft hij allerlei lullige baantjes, waar hij het steeds al snel bekeken heeft. Uiteindelijk zal hij blijven hangen bij een visverwerkingsbedrijf, waar hij als enige Amerikaan aan de lopende band staat te midden van Filippino's, Mexicanen en Japanners.

Arturo wordt heen en weer geslingerd tussen diepe zelfverachting en grenzeloze grootheidswaan. Hij wil een held zijn, maar hij weet niet hoe. De enige middelen waarover hij beschikt zijn verbale superioriteit en een ongebreidelde fantasie. Eén ding weet hij zeker: dit is niet zijn bestemming. En: ‘Op een dag zou het allemaal anders zijn.’

Hij dweept met filosofen als Nietzsche en Spengler, en hij schampert op de mensen om hem heen die natuurlijk nog nooit een letter gelezen hebben. Laat staan geschreven. En hij, Arturo Bandini, is nota bene een schrijver.

Althans, dat heeft hij zich in zijn hoofd gehaald toen iemand tegen hem zei:

‘Je leest veel. Heb je ooit geprobeerd een boek te schrijven?’
Dat deed het 'm. Vanaf dat moment wilde ik schrijver worden.
‘Ik ben op dit moment een boek aan het schrijven,’ zei ik.
Hij wilde weten wat voor soort boek. Ik zei: ‘Mijn proza is niet te koop. Ik schrijf voor het nageslacht.’

[p. 44]

Uiteraard heeft Bandini op dat moment nog nooit een letter op papier gezet. Hij moet zelfs nog een kladblok en een pen kopen.

Eigenlijk is Arturo Bandini op menig moment in de roman een onuitstaanbare etterbak. Hij uit zijn woede en zijn walging door anderen te provoceren, door te zuigen, te zieken en te schofferen. Hij is een meester in de hogere kunst van het beledigen. Zich verweren door anderen te kwetsen, daar heeft hij ervaring mee uit de tijd dat hij zelf voor ‘spaghettivreter’ werd uitgemaakt. Hij koelt zijn machteloze woede op krabben, mieren en vliegen. Dan voelt hij zich even een held. ‘Die krabben zouden zich mij nog lang heugen. Als ze aan geschiedschrijving deden, zou ik flink wat ruimte krijgen in hun archieven. (...) Ze zouden een god van me maken, en sommige van hen zouden me in het geheim aanbidden en een grote passie voor me voelen.’ Dan heeft hij het, let wel, over ‘romantische vrouwelijke krabben’.

Met al zijn wreedheid tegen dieren, zijn stuitende uitingen van vrouwenhaat en de rest van zijn verbale geweld, maakt Fante alleen maar des te meer voelbaar hoe hulpeloos Arturo Bandini is. Hij is een macho met een klein hartje. Je gaat, gek genoeg, alleen nog maar meer van hem houden. Zijn machteloosheid wordt zo schrijnend verbeeld dat de ontroering het ruimschoots wint van de weerzin.

Dat heeft alles te maken met de Fanteaanse slag. In zijn postuum verschenen debuut heeft Fante zijn receptuur, zijn stijlpalet meteen al te pakken. Hiermee bedoel ik niet alleen zijn directe, onopgesmukte taalgebruik, zijn ritmische alinea's en die stem die tegen je praat, maar ook de stijlmiddelen die hij toepast: de overdrijving, de uitvergroting, de overtreffende trap, de steeds absurdistischer draai die hij aan scènes weet te geven. Juist in Bandini's dwaze, absurde illusies verbeeldt Fante zijn wanhoop en maakt hij het tragische tegelijkertijd komisch - zonder het weg te lachen. In de megalomane fantasieën van Bandini zit de zelfspot al ingebakken. Daar zit het geheim van Fante's talent voor het tragikomische.

Een hoogtepunt in de verbeelding van Bandini's hopeloze verlangen naar vrouwen is de liefde die hij heeft opgevat voor Miss Hopkins, bibliothecaresse in de gemeentelijke bibliotheek van Los Angeles. Misschien wel hetzelfde filiaal waar Charles Bukowski in 1979 op een exemplaar van Ask the Dust stuitte - een ontdekking met grote gevolgen.

[p. 45]

Fante bouwt Bandini's hunkering naar de struise bibliothecaresse prachtig op, in een aaneenschakeling van steeds groteskere scènes. Zo zet Bandini op een gegeven moment zijn zinnen op een boek, een biografie van Catharina van Aragon, waarmee hij haar in haar handen heeft zien staan. Wie weet staan de afdrukken van haar vingers er nog in, wie weet is haar parfum wel in de pagina's gedrongen. Hij haalt zich van alles in zijn hoofd. Scène voor scène vergroot Fante dat verder uit tot een absurdistische finale waarin het onmogelijke van Bandini's verlangen even hilarisch als ontroerend wordt belicht. Tragiek smoren in slapstick is ook al zo'n beproefd procedé in het werk van Fante.

In de loop van de roman klampt Bandini zich steeds obsessiever vast aan zijn droom over het schrijverschap. Zijn verlangen naar roem inspireert Fante tot talloze heerlijke staaltjes van megalomane fantasie. Zoals de gedroomde ontmoeting met een mooi, blond meisje, dat hij ooit in een flits in de fabriek heeft gezien en van wie hij zeker wist dat hij haar op een dag weer tegen zou komen.

Ah. Dan zou ik haar vertellen over dat bezoek dat ze bracht aan de Soyo Fish Company in ver vervlogen jaren. Hoe ik, een arme blanke jongen tussen een stelletje onnozele Mexicanen en Filippino's, zo overweldigd was geweest door haar schoonheid dat ik mijn gezicht niet durfde te laten zien. Dan zou ik lachen.
‘Maar nu weet je natuurlijk wie ik ben.’
Ik zou haar naar haar boekenplank leiden, waar mijn eigen boeken te zien waren tussen een paar andere onmisbare, zoals de bijbel en het woordenboek, en ik zou mijn boek, Kolos van het lot, van de plank trekken, het boek waarvoor ik de Nobelprijs had gekregen.
‘Zal ik hem signeren?’
Dan zou ze het, terwijl ze naar adem hapte, weten.
‘Maar...jij bent Bandini, de beroemde Arturo Bandini!’
‘In levenden lijve!’
Wat een dag! Wat een triomf!

Of neem het moment dat hij in de badkamer op de trouwring van zijn moeder stuit en alvast een voorschotje neemt op de onsterfelijke roem die hem te wachten staat:

[p. 46]

Ik hield de ring in de palm van mijn hand en keek er verbijsterd naar. Dat die ring, dat nietige stukje metaal, de echtelijke band had bezegeld die mij zou voortbrengen! Dat was iets ongelooflijks. Mijn vader had, toen hij deze ring kocht, geen idee gehad dat hij de verbintenis zou symboliseren van een man en een vrouw waaruit een van 's werelds grootste mannen zou voortkomen. Wat was het vreemd om in die badkamer te staan en me al die dingen te realiseren! Dat stomme stukje metaal had geen idee van zijn eigen betekenis. En toch zou het op een dag een verzamelobject worden van onschatbare waarde. Ik zag het museum, met mensen die zich verdrongen rond de erfstukken van Bandini, het geschreeuw van de veilingmeester, en ten slotte een Morgan of Rockefeller van de toekomst die de prijs van deze ring liet oplopen tot twaalf miljoen, alleen omdat de moeder van Arturo Bandini hem had gedragen, de grootste schrijver die de wereld ooit had gekend.

Als je met zo veel humor kunt spelen met je dromen over schrijversroem en je illusies over onbereikbare vrouwen, dan heb je het leven begrepen. En wanneer je dat levensgevoel ook nog met zo'n ontwapenende directheid kunt verwoorden, dan ben je misschien niet de grootste schrijver van de hele wereld, maar wel een groot verteller met een unieke, onmiddellijk herkenbare en onweerstaanbare stem.