Bunker Hill. Jaargang 3 (nrs. 9-12)

[p. 30]

*{ Adriaan Jaeggi
Mijn oma Emilia

(uit: Held van beroep)

Mijn oma Emilia kijkt naar de begrafenis op tv. Ze gilt zo hard dat ik haar in de keuken kan horen. Ik hang drie zakjes in de theepot - als het niet pikzwart is drinkt ze het niet - giet het water op en brand mijn vingers aan de spatten.

‘Mijn God!’ roept mijn oma.

Ik houd mijn vingers onder de koude kraan en wurm met mijn andere hand koekjes uit het pak op een bord.

‘Grote God!’

Ik zet de theepot en de koekjes op een dienblad en breng het naar de zitkamer. Mijn oma brult: ‘O! Mijn! God!’ Ze kijkt ongeduldig om me heen als ik voor haar langs loop en haar zicht op de huilende massa blokkeer. Haar blik blijft aan het beeld gelijmd als ze haar theekopje aanpakt en naar het lepeltje tast.

‘Samson, lieverd, wat is er in die mensen gevaren?’

Ik kijk naar de tv. Een volle kerk. Elton John zit achter de piano bij het altaar. Kaarsen.

‘De prinses wordt begraven, oma.’

‘Dat weet ik ook wel! Dat begrijp ik ook wel, ik ben niet crazy, weet je.’

Dat is ze wel, een beetje, maar ze is de enige niet. De trein naar mijn oma toe zat vol huilende gezinnen. In Engeland zit een hele kathedraal vol, met gezichten alsof ze allemaal diarree hebben en niet mogen opstaan. Elton John, die ik ongeveer even hoog heb zitten als Cat Stevens en Baloe de beer, trekt zijn handen van de piano af. Hij trekt een benard gezicht, alsof hij graag een wind zou laten. Het licht van de kaarsen flikkert in zijn brillenglazen.

‘Sam, zet de televisie af,’ beveelt mijn oma. ‘Dit kan ik niet langer aanzien.’

[p. 31]

Ik zoek naar de afstandsbediening, die tussen de kussens van de bank is weggezakt. Mijn oma drinkt haar thee, ze slurpt een beetje en knijpt haar ogen toe tegen de warmte. Ik kijk naar haar en bedenk dat zij op dit moment waarschijnlijk de enige is van wie ik houd. Ik weet niet precies wat dat betekent, maar in elk geval heb ik niet de aandrang om zo snel mogelijk zo ver mogelijk bij haar uit de buurt te komen, en vergeleken met wat ik voor de rest van de familie voel, mag dat best liefde heten.

Ik vind de afstandsbediening en knip de televisiebeelden weg. Mijn oma zucht. Ze draait een halve slag in haar stoel en staart naar buiten, met haar theekopje aan haar lippen.

‘Is het niet triest, Sam, als zo veel mensen blij zijn als je begraven wordt?’

‘Blij? Ik geloof niet dat ze blij zijn,’ zeg ik. ‘Ze huilen toch?’

‘Daar zijn ze juist blij om. Dat iemand voor ze gestorven is, zodat ze een reden hebben om te huilen. Niet om haar,’ ze maakt een geluid alsof ze haar neus ophaalt, ‘pauvre, silly, niet om dat arme domme veulen, maar om alle dingen, Samson, alle dingen waar ze anders niet om durven huilen. Lacrimae rerum, Sam, weet je wat dat betekent? De tranen om de dingen.’ Mijn oma spreekt vier of vijf talen, Nederlands, Engels, Frans, Duits, het ltaliaans van mijn opa. Nu komt haar Latijn ook weer terug. Het begint wel steeds meer door elkaar te lopen met de jaren.

Mijn oma houdt haar kopje uit. Ik schenk haar bij. Ze kijkt me strak aan over de rand en dan, van het ene op het andere moment, alsof er een deur voor haar neus is dichtgeslagen, glijdt haar blik van me af en zijn haar gedachten niet meer hier. Ik probeer haar aandacht te trekken, maar haar heldere moment is alweer voorbij. Ze staart naar het kopje in haar schoot dat ze met twee handen vasthoudt. Als je zo oud bent als mijn oma heb je zoveel om aan terug te denken dat je weinig tijd meer over hebt voor wat er nog om je heen gebeurt. Het lijkt me prettig om zeventig te zijn, of tachtig, de leeftijd waarop het niet meer uitmaakt, dat je rustig kunt doen wat je wilt, omdat je het prima gedaan hebt en dat elke extra dag die je leeft je prestatie alleen nog maar groter wordt.

Mijn oma leeft weer op.

‘Hoe is het met Patrick, Sam?’

‘Goed, oma.’

‘En hoe is het met die lieve moeder van je?’

Dat heeft ze me al tien keer gevraagd.

‘Goed, oma.’

[p. 32]

Het is jammer dat ze maar heel af en toe goed bij is, want wat ze vertelt kan even goed waar als niet waar zijn. Iemand met het geheugen van een goudvis is niet de meest betrouwbare bron die je kunt hebben.

Ze geeft me elke dag haar portemonnee om boodschappen te doen. Er zit veel geld in. Ik heb er een paar keer geld uitgehaald, steeds een beetje, hoewel ik net zo goed ineens een paar honderd gulden had kunnen nemen. Ik ben van huis gegaan met mijn spaarbankboekje en wat geld uit mijn vaders portemonnee, maar ik heb meer nodig. Hoe meer ik heb hoe langer ik weg kan blijven. Ik weet niet waar ik naar toe wil maar in ieder geval niet terug naar huis.

Ik kijk naar mijn oma Emilia, die in haar leunstoel ingebed zit als een insect in een stuk barnsteen en vraag me af waarom ik naar haar toe ben gegaan. Omdat ik het oude huis nog eens wilde zien? Dat is dan een teleurstelling, want de jaren dat ik hier niet kwam hebben het stoffiger en donkerder gemaakt dan ik me herinner. Dat ik niet meer thuis kon blijven is ook niet reden genoeg. Misschien omdat ik mijn oma benijd, omdat ze alleen maar kan horen wat ze wil horen. Als ik haar zou vertellen dat mijn grootvader echt niet meer terugkomt zou ze knikken en me nog een keer het verhaal vertellen van de voetbalwedstrijd Nederland-Italië tijdens een of ander kampioenschap lang geleden, die door Italië met grote cijfers gewonnen werd, en waarvan mijn opa pas na drie dagen terugkeerde, brabbelend in het Italiaans en nog steeds dronken. Als ik haar zou vertellen dat mijn moeder momenteel ergens op de zeven zeeën ronddobbert zou ze glimlachen en me over mijn hoofd aaien en dan, zoals ze elke middag doet, voor het raam gaan staan, wachtend op het busje van Tafeltje-Dek-Je dat altijd te laat is.

Drie keer per week komt de hulp die de was doet en mijn oma schone kleren laat aantrekken, een vervelend mens, dat zuchtend door het huis loopt met de was in haar armen. Als ik in de buurt kom zucht ze extra hard, alsof het feit dat ik hier door de gangen loop alleen al bergen extra werk voor haar betekent. Ik ontwijk haar zoveel mogelijk.

Ik ben wel bevriend geraakt met de vrouw van de kruidenierswinkel, een winkeltje twee straten verder waar ik de boodschappen haal terwijl mijn oma opgewekt door het huis schuifelt, op zoek naar dingen die ze vergeet voordat ze ze gevonden heeft. Toen ik voor de tweede keer met

[p. 33]

mijn tas vol blikken witte bonen in tomatensaus, eieren en een fles sherry bij de kassa kwam, stelde ze zich voor als Carla.

Carla heeft een paarse kleurspoeling en een gezicht vol gesprongen adertjes waar ze poeder overheen heeft gestoven. Ze lijkt op mrs. Slocombe uit Wordt U Al Geholpen, maar dan minder mooi. Ze draagt een enorm wit schort. Ik mag haar wel, omdat ze alle boodschappen op hun eigen manier behandelt. Ze kletst het spek en de rosbief hardhandig op de snijmachine maar tilt de eieren zo voorzichtig uit hun doos alsof het haar kinderen zijn. Ze heeft geen kinderen. Dat heeft ze verteld.

Als het rustig is in de zaak hijst ze haar reusachtige romp op de toonbank en vertelt hoe ze vroeger samen met haar man Frank naar Spanje op vakantie ging, toen hij nog leefde. Het is een verhaal van niks, het enige wat ze deden, veertien jaar lang, was aan het strand liggen verbranden en elke avond lam raken van de sangria, en de volgende ochtend vechten om als eerste bij de plee te komen - dat kwam van de olijfolie, zei ze - maar ik vind het niet erg om het steeds weer te horen. Het klinkt wel lief, die twee oude zatladders.

Carla is daarna nooit meer naar het buitenland geweest. ‘Het zou gewoon niet hetzelfde zijn,’ zegt ze. Ze heeft nog eens een jaar met een andere man samengeleefd, maar dat was een luie hond volgens Carla, een uitvreter die nooit een voet in de winkel zette behalve om geld uit de kassa te halen om dat vervolgens naar de fruitmachines te brengen. Dat was haar laatste ervaring met het mannelijk geslacht.

‘Want weet je, Sam, je hebt goede mannen en slechte mannen, maar ze zijn als druppels water in de zee, er zijn zo veel zoute dat je de zoete niet meer proeft.’ Ze duwt haar toren van haarlak terug in evenwicht en laat zich van de toonbank glijden om een nieuwe klant te helpen.

Met een tas vol eten en flessen sherry slenter ik terug naar het huis waar mijn oma me verbaasd begroet, alsof ik niet een uur geleden boodschappen ben gaan doen.

Als ze na het eten de televisie aandoet dwaal ik door het huis en probeer me voor te stellen hoe mijn vader als klein jongetje door de gangen heeft gerend, met zijn broer en zijn zussen. Het lukt niet, ik kan me mijn vader niet als kleine jongen voorstellen. Ik zie de hele tijd een volwassen man met een stropdas om de trappen op en af rennen, op zoek naar een kast om zich in te verstoppen. De gezichten van mijn overleden oom en

[p. 34]

tantes hangen ingelijst aan de muur in de hal: de meisjes, Rosa, Christina, Martha en Annabella met witte rokjes en tennisrackets tegen een muur geleund; mijn vader en zijn broer met de armen om elkaar heen in de tuin; een familieportret, opgedirkte kinderen om mijn streng kijkende grootouders heen; van alle kinderen een jeugdportret, wazige gezichten in ovale lijstjes. Vage trekken, met evenveel uitdrukking als beschilderde eieren.

Ik loop naar de grote spiegel naast de kapstok en bekijk mijn gezicht. Ik zie geen overeenkomst. Mijn ogen, mijn haar, mijn mond hebben niets te maken met de portretten.

Ik probeer me te herinneren hoe ze er vroeger uit hebben gezien. Er was een dag dat we oudejaarsavond in dit huis vierden, met 's middags een grote wandeling over de hei en 's avonds met zijn allen eten aan een lange tafel - dat wil zeggen: zij aan tafel en ik en Teddy en nog wat neefjes en nichtjes onder tafel, elkaar bekogelend met broodjes en stukken vis van het voorgerecht - en om een uur of tien werd ik naar bed gebracht, misselijk van het glas bisschopswijn dat mijn opa me had laten drinken. Om kwart voor twaalf kwamen ze me wekken voor het vuurwerk.

Ik doe mijn ogen dicht en probeer de gezichten te zien die op me neerkeken toen ik wakker werd geschud. Ik zie niets: geen gezichten, geen stemmen. Het is alsof ze niet bestaan hebben. Het enige wat ik me goed kan herinneren zijn hun begrafenissen, de tafels met gele tafelkleden en witte boterhammen met zalm en hoe mijn moeder flauwviel bij Christians crematie, de laatste keer dat ze is meegegaan naar zo'n gelegenheid. Het is net als toen ik snipverkouden was. Ik was tien jaar, en wekenlang kon ik niks proeven omdat mijn neus potdicht zat, en langzamerhand begon ik ook te vergeten hoe dingen smaakten - ik vergat de zoetheid van chocola, en het zoute van chips. Ik dacht dat ik het nooit meer zou proeven. Het is onbegrijpelijk dat je dingen vergeet waarvan je dacht dat je ze nooit vergeten kon.

Elke dag is hetzelfde: ontbijten met mijn oma Emilia, die me elke ochtend een hele fles melk laat opdrinken omdat ze me veel te mager vindt voor mijn leeftijd. Daarna sloft ze naar de zitkamer en doet de televisie aan. De hele week zijn er terugblikken op de begrafenis, die ze gretig volgt, steeds opnieuw. Ze schreeuwt er gelukkig niet meer bij.

's Middags een lauwe maaltijd van Tafeltje-Dek-Je. Meestal valt ze

[p. 35]

boven haar bord in slaap en wordt een uur later wakker, waarna ze naar de kast loopt en zichzelf een sherry inschenkt. 's Avonds bonen met ei en weer de televisie. Ik kijk meer televisie dan ik ooit gedaan had. Hoe meer je televisie kijkt hoe minder zin je hebt in andere dingen dan televisiekijken. Eigenlijk zouden alle televisies als je ze aanzet een bericht op het scherm moeten geven dat waarschuwt hoe verslavend het is, net als bij sigaretten. Tegen het einde van de week moet ik mezelf dwingen mijn jas aan te trekken en het huis uit te gaan om boodschappen te halen. Die mensen die ze na weken dood in hun huis vinden zitten ook altijd voor de televisie.

Carla vraagt waar ik woon. Ik vertel haar over mijn oma. Haar ogen springen vol tranen. Ze denkt waarschijnlijk dat ik speciaal ben gekomen om voor mijn oma te zorgen.

‘Ach, mijn jonge held,’ zegt ze, en ze stopt een gratis Mars in de zak met boodschappen.

Ik loop terug naar huis met het gevoel dat ik er nooit meer weg zal kunnen. Mensen zijn afhankelijk van me. Hoe moet het verder met Carla, en mijn oma, als ik er niet meer ben?

Als ik mijn jas aan de kapstok hang staat mijn oma ineens achter me. Ik schrik en deins terug. Mijn oma geeft een gil en gooit haar handen in de lucht.

‘Jezus. Wat is er, oma?’

‘Ze hebben voor je gebeld,’ zegt ze met een hoog stemmetje.

‘Wie?’

‘Voor jou.’ Ze haalt een hand door haar haar, waardoor een pluk losspringt en voor haar gezicht blijft hangen. Ze slaat ernaar.

‘Wie heeft er gebeld, oma?’

Ze haalt haar schouders op en loopt weg. Bij de spiegel staat ze stil en ze duwt tegen de grijze pluk haar, die steeds weer terugspringt in haar gezicht.

's Avonds als we voor de televisie zitten gaat de telefoon. Mijn oma blijft in haar stoel zitten. De telefoon gaat weer, en weer. Mijn oma Emilia fronst en leunt voorover om het geluid van de tv beter te kunnen horen.

Ik sta op en loop naar de telefoon. Met ijskoude vingers pak ik de hoorn op.