Bunker Hill. Jaargang 1 (nrs. 0-3)

[p. 10]

Sönke Lars Neuwöhner
Buiten de oriënt
vertaling: Jacco de Lange

Diep in het baksteen rinkelt de telefoon. Martha staat met een stofdoek in haar hand in de achterkamer en beroert de vochtige plek op de muur. Het behang komt er in kleine, regelmatige plooien van de wand. Hier is Azië, had Artur gezegd, hier geeft dat niet. Eerst brokkelde alleen de verf af, waarmee het behang was bestreken. Enkel kleine, kleverige, witte klontjes bevonden zich op een dag voor en op de plint. Later begon het oude behang zelf te bewegen. Maar om daarom nu nog de schilder te laten komen? Hierachter is Azië, had Artur gezegd, hier geeft dat niet. Toen kon hij nauwelijks nog praten. Met wilskracht en lucht werden zijn woorden door de rechtermondhoek geblazen, en behalve Martha kon niemand iets verstaan. Maar hier wilde hij zitten en toekijken hoe het behang langzaamaan van de wand losliet, om eens, misschien zachtjes, voor zijn voeten te glijden. Toen is hij gestorven. Het behang houdt zich nog steeds aan de wand vast. Martha, ik kan mijn benen niet meer bewegen, had hij op een morgen in bed gezegd en daarmee had hij zijn vrouw gewekt. En toen ze hem van het ziekenhuis had afgehaald en tot voor het huis had geduwd, zei hij: ‘Nu wonen we niet meer in een woning. Nu leven we in steen.’ Toen kon hij nog praten. Pas na de tweede beroerte werd zijn gezicht slap en werd zijn humor om te huilen. Iets rinkelt.

‘O god, de telefoon,’ zegt Martha geschrokken en ze draait zich om. De telefoon staat in de woonkamer op de begane grond, en hij rinkelt. ‘O god,’ zegt Martha nog een keer. Onmiddellijk gaat ze op weg. Ze probeert haar voeten snel en geconcentreerd over het tapijt te leiden. Maar op de drempel, die Arturs Azië van de gang scheidt, verliest ze een pantoffel. Ze klampt zich vast aan de deurpost en luistert naar het vóór haar liggende donker. De telefoon rinkelt. ‘O god,’ zegt ze nog ns en ze duwt met de punt van haar voet de andere pantoffel uit. Op kousenvoeten

[p. 11]

betreedt Martha de gang. Ze gaat op de tast langs de wand, strijkt eroverheen, test hem. Hier alles nog schoon en droog. Ze bereikt de trapleuning. Weer staat ze stil, luistert. De telefoon rinkelt. Haastig neemt ze de eerste tree, dan de tweede. De derde. De vierde. Ze ziet een punaise met een blauwe, plastic kop op de vijfde tree. Hoe komt die hier terecht? Hoe dat zo, een punaise op de trap? Hoe lang mag die hier al wel niet liggen? Martha heeft al jaren geen punaise meer in handen gehad. Spelden, ja, maar punaises? Artur misschien? Maar die is toch al sinds '87 dood. De telefoon rinkelt. Martha neemt zich voor deze punaise niet te vergeten; meerdere malen draait ze zich om. Daar kunnen ongelukken van komen. Je zou zelfs van de trap kunnen vallen. En dan?

Dan staat Martha met kloppende kuiten in de gang beneden en ze knipt het licht aan. Woedend kijkt ze nog een keer naar boven: punaise ligt daar, pantoffels liggen daar, de stofdoek... Waar is de stofdoek eigenlijk? Ze had toch een stofdoek in haar hand? De telefoon rinkelt. Harder, boosaardiger hier beneden. Martha zet met tegenzin, opdat het lawaii toch eindelijk zal ophouden, de ene voet voor de andere, ja, ik kom al. Als ze de woonkamer betreedt, is ze enige seconden verbaasd dat Artur daar niet met een klokje, in zijn rolstoel, voor de televisie zit en haar roept. Nee, het is Artur niet; het is de telefoon maar, die grijs en onscherp op de bijzettafel staat, naast de leesloep, de leeslamp en de afstandsbediening. Martha steekt in de laatste meters haar hand uit. Als ze de hoorn raakt, bonst haar hart in haar keel. ‘Jaa?’ Martha weet niet zeker of ze daadwerkelijk wat gezegd heeft. Misschien dacht ze alleen dat ze wat zei. Ze schraapt haar keel en herhaalt: ‘Jaa?’

‘Oma! Oma! Oma!’

Onbeheerst schreeuwt de telefoon deze volgorde van klanken in Martha's oor. Maar Martha vindt dat ze zo'n straf niet heeft verdiend. Ze kan nu eenmaal niet sneller, en ooit zal iedereen dat begrijpen. Ze merkt dat de televisie aanstaat. Ze herinnert zich dat ze ergens naar heeft gekeken, voor ze naar boven ging. ‘Oma, godzijdank dat je thuis bent! Ik dacht al, je bent weg, of hoort de telefoon niet. Luister eens, oma...’

‘O god, Tina, Tinaatje, mijn kind,’ zegt Martha, blij haar kleindochter te hebben herkend, blij ook, dat alles haar op tijd is gelukt. Ze gaat in de fauteuil zitten die naast de bijzettafel staat en kijkt over de televisie heen naar de eikenhouten commode die Artur heeft gemaakt. ‘Ik ben er toch altijd.’

[p. 12]

‘Oma, je moet naar me luisteren, ik heb een probleem. Ik heb heel dringend... Je moet me helpen! Ik heb niet veel geld bij me. Ik kan niet zo lang telefoneren, luister oma...’

‘Ja, waar ben je dan Tinaatje? Ben je niet thuis?’ ‘Oma! Ik ben niet thuis! Absoluut niet! Ik ben hier in Eilat. Eilat, begrijp je, dat is een stad in het zuiden van Israël! Ik ben absoluut niet thuis!’

‘Ja, wat doe je daar dan? Waarom ben je niet thuis? Waar ben je?’ Martha tast naar de afstandsbediening om het geflikker af te zetten, maar ze kan er net niet bij. Met een ruk probeert ze het nog een keer, stoot daarmee echter de afstandsbediening van de tafel. Het apparaat komt hard neer op de houten vloer en valt open. Een batterij flitst weg. O god.

‘In Israël, oma, Israël! En ik heb een probleem, oma, een probleem, en je moet naar me luisteren! Jeremy is weg, plotseling weg! Hij wilde eventjes uit de bus om wat eten te halen voor ons, en toen kwam hij niet meer terug! De buschauffeur heeft gewacht, maar Jeremy was weg. Begrijp je! Maar hij had niet eens zijn jas en... Och hemel! Alleen al ons geld, de cheques en de hele klotenzooi, de paspoorten, begrijp je, en...’

Martha heeft de poging gestaakt om op de vloer naar de afstandsbediening te voelen. Ze heeft maar een vaag besef van het ongelooflijke dat haar oor binnenstroomt en ze zit verstijfd van schrik in de stoel. ‘In Israël? Maar Tina, wat doe je daar dan? In Israël? Zo ver weg! O god, Tinaatje, wat doe je daar dan? Wat doe je daar dan?’ Martha probeert te begrijpen wat haar kleindochter zegt. Ze doet haar best verbindende draden te weven tussen deze fauteuil, waarin ze zit, het veelkleurige beeld op de televisie, waarin haar blik vervaagt, Arturs solide commode daarachter en de opgewonden zinnen van haar kleindochter, die door Martha's hoofd schieten. Maar uiteindelijk leiden bij het woord ‘Israël’ al haar pogingen schipbreuk. ‘Oma, alsjeblieft, alsjeblieft!’

Heel duidelijk hoort Martha hoe de telefoon begint te snikken. En alsof de verbinding geheel en al op dit vochtige niveau tot stand is gekomen, springen ook haar de tranen in de ogen. ‘Oma, begin nu niet ook nog te huilen! Luister, luister: alles is in orde, alles is... Je hoeft maar één ding voor me te doen. Doe 't alsjeblieft voor me. Geef me het telefoonnummer van oom Karl in Wiesbaden. M'n ouders zijn daar namelijk. Ik heb mijn ouders nodig, begrijp je? Maar ze zijn bij oom Karl in Wiesbaden. En ik heb zijn nummer niet, begrijp je? Geef me gewoon het nummer van oom Karl!’ ‘O god, o god, o god,’ huilt Martha en ze houdt

[p. 13]

daarbij de hoorn heel stevig tegen haar oor, om vooral maar niet het contact te verliezen. ‘Oma! Alsjeblieft, ik heb bijna geen geld meer. Alles komt goed. Ik ben hier niet van de wereld. Maar toch oma, ik bel vanuit het buitenland! Ik heb het nummer van oom Karl nodig! Nu!’ ‘Ja, m'n schat, ja, m'n schat,’ snikt Martha. Heel voorzichtig en langzaam laat ze de hoorn los, bereid om meteen weer te luisteren wanneer Tina nog iets zou zeggen of weer begint te huilen. Maar aan de andere kant van de lijn blijft het stil. Tina wacht op hulp. Vastberaden legt Martha de hoorn met beide handen op de tafel. Op dat moment wordt er aangebeld. Martha schrikt en brengt met een ruk de hoorn weer naar haar oor: ‘Tina?’ vraagt ze. ‘Oma, alsjeblieft, doe het alsjeblieft zo snel je kan!’ ‘Ja, Tinaatje,’ zegt Martha onzeker, ‘ja, ik doe al open.’ Dan legt ze de hoorn weer voorzichtig op de tafel. Met beide armen duwt ze zich uit haar fauteuil. ‘O god,’ zegt ze tegen zichzelf en het hele eind de gang door steeds maar weer - ‘O god.’ En bijna is ze bij de deur, waar nu een tweede keer wordt gebeld, als ze denkt dat het Tina zou kunnen zijn. En alles zou goed zijn. ‘Goedendag, mevrouw Kemper.’

Met een eerste onscherpe blik - waar zou haar bril zijn? in huis, ergens, o god - meent Martha daadwerkelijk het meisje te zien dat Tina was, toen ze nog kleiner was en Martha zich naar haar moest vooroverbuigen. En hoewel Martha weet dat ze zich vergist, dat het Tina niet kan zijn, die daar buitenstaat, dat het daarentegen een zeldzaam klein uitgevallen mannetje is, die daar buiten staat en haar een groene, piepschuimen doos voorhoudt, glimlacht ze opgelucht en ze is geneigd over het grote hoofd van het vreemde kind te aaien. Ze doet de deur verder open en ziet hoe de man langs haar naar binnen glipt. Hij moet naar de keuken zijn gegaan, en inderdaad, daar zit-ie en wacht op z'n koffie. Heeft ze hem dat aangeboden? Ach natuurlijk. Hij brengt haar het eten. Hij drinkt altijd koffie bij haar. Alleen kwam hij haar altijd groter voor dan vandaag. Maar de tijden veranderen. Men krimpt. Vroeger had ze ook beter grip op de dingen. Nu kost het haar al moeite de filterzakjes uit de kast te pakken. Maar dat kan ze toch moeilijk aan die kleine gast vragen. Hij vraagt of hij mag roken, en natuurlijk mag hij dat. Artur rookte ook, overigens alleen in de keuken. Ergens anders mocht niet. Later mocht hij helemaal niet meer roken. Ook Tinaatje was gaan roken. Plotseling, net nog op een lolly sabbelend, staat ze in de woonkamer en rookt een sigaret, dat meisje! Ach, dat arme meisje, dat baart haar zorgen. Martha zet water op, op het fornuis. De man wipt op de keukenstoel.

[p. 14]

‘Hoe gaat het eigenlijk met uw Tina?’ vraagt hij. ‘O, da's niet best. Niet best. Die gaat maar ver weg. Met de een of andere man. En juist naar de Oriënt! Zó ver weg. En die man laat haar daar zitten, zonder geld, en Tina belt op en dan heeft ze zo dringend hulp nodig, maar zo ver weg, o god.’

‘Wat is er verder gebeurd?’ wil de man weten. Tja, wat is er gebeurd? Martha denkt na. Wanneer was dat allemaal? Dat kan ze toch niet vergeten zijn! Dat bestaat toch niet? Wat is er gebeurd? Toen werd er aangebeld, en... o god, o god. Martha laat de dwerg in de keuken zitten en laat het water op het fornuis koken en voelt, dat iets vlakbij haar scheurt als een broos gordijn. De voordeur staat nog wagenwijd open en koele lucht stroomt het huis binnen, maar ze wil zich nu niet laten afleiden. Gehaast zet ze haar stappen. Ze loopt op kousenvoeten. Waarom draagt ze geen pantoffels? In de woonkamer is het donkerder geworden. De dag verstrijkt. Op het bijzettafeltje staat de telefoon, maar de hoorn ligt ernaast als een aan land getrokken drenkeling. Ze neemt de hoorn in haar handen en fluistert er de naam van haar kleindochter in. Tina? Tina? Geen verbinding meer met de Oriënt. Na een lange tijd van afscheid legt ze Tina weer zachtjes neer. Martha gaat in de fauteuil zitten en kijkt naar de televisie, waar de stille jacht tussen spoken en schaduwen doorgaat. Wanneer van het daglicht geen spoor meer in het huis is achtergebleven, herinnert Martha zich de kleine man, die in een of andere plooi van haar tijd is gegleden en die daarin is verdwenen. Ze duwt zichzelf omhoog en gaat onzeker op de tast de gang door. De deur staat open en koude nachtlucht stroomt door het huis. In de keuken kleppert de droog gekookte ketel op het fornuis. Een groene, piepschuimen doos staat op de keukentafel. De ruit is beslagen, de stoel is leeg.

Wanneer Martha na een lange nachtelijke reis op kousenvoeten, voorbij deur, punaise en pantoffels, weer in Azië is aangekomen, vindt ze de stofdoek op de vloer voor de muur met de vochtige plek. Ze bukt zich, raapt hem op en houdt hem tegen haar gezicht. De doek is warm en zacht, het stof kietelt in de neus als een groepje grapjassen. Dan wacht ze tot iets tot haar doordringt. En misschien begint te praten.