Bunker Hill. Jaargang 1 (nrs. 0-3)

[p. 6]

Jaap Scholten
Zwarte tulpen voor Péter Nádas
Brief aan A.L. Snijders

Beste Peter,

De gemiddelde Hongaar, zoals ik die ken, maak je met een fles Glenfeddich wel blij. Ik ging er drie ontmoeten. Bij de kassa van de taxfree-drankenwinkel vroeg ik hoeveel flessen sterke drank ik mee mocht nemen. Eén. Ik zou door Atilla, de neef van Ilonka, worden afgehaald van het vliegveld van Boedapest. Het zou stompzinnig zijn hem te laten wachten terwijl ik in een rokerig hok bij een man in een grijsblauw uniform zat te soebatten. Ik zette twee flessen terug. Eigenlijk hou ik vooral van dode schrijvers. Nádas is daar een uitzondering op, samen met Salinger, maar die heeft zichzelf alvast begraven in Cornish, New Hampshire. Einde van een familieroman van Nádas is een prachtig boek. Een zin als: ‘Het kind weet alles. Het leven is al in hem, zoals ook één enkele druppel de zee in zich bergt’ is wat mij betreft genoeg reden van bestaan van een roman van tweehonderd pagina's en van zijn auteur. Ik ging hem ontmoeten met als alibi een televisie-interview voor Panorama Vrijdag.

Ik zwierf langs de winkels met dassen, aftershave, bonbons, klompen, boeken. Wat geef je een schrijver? Ik kwam in een winkeltje met tulpenbollen; in zakken, in doosjes, in molens, in pin-ups, gesorteerd op kleur, gemengd. Tussen al die gele, oranje, roze, rode, paarse bollen zag ik een zak hangen met zwarte tulpen. Ja!

Ik schrijf je dit omdat je zei dat je niets van het Nádas-interview begreep. Toen ik het interview terugzag, begreep ik ook niet alles, maar er was één opmerking van Nádas die me bijbleef; dat de West-Europese literatuur zich verloren heeft in ironie; dat het gevoel voor mededogen en empathie verdwenen is en dat daarmee het contact met het publiek verloren is gegaan. Ironische egotrips zijn het, de westerse romans.

[p. 7]

Terwijl Nádas het vertelde, of enkele seconden erna, of misschien wel pas later toen ik terug was in mijn hotelkamer (het sneeuwde in Boedapest), dat weet ik niet precies, in mijn hoofd is dit vastgesoldeerd en niet meer los te halen, dacht ik aan een interview met Paul Schrader dat ik vlak daarvoor op televisie zag. Paul Schrader, een van de grootste scenarioschrijvers die er is (onder andere van Taxi Driver) maakte in het interview de indruk van een teleurgestelde, oude man. Hij verwierp Pulp Fiction van Quentin Tarantino omdat deze film het onmogelijk maakt nog over morele kwesties te spreken: een kind is geen kind meer, een moord is geen moord meer, heroïne is geen heroïne meer; alles is ironie, alles is een grap.

In het hotel ontdekte ik dat ik mijn lievelingsvulpen, een zwarte Parker met gouden punt, bij Nádas had laten liggen. Als een schooljongen had ik na het interview de Nobelprijskandidaat gevraagd zijn boeken te signeren. Ik stond in de lullige hotelkamer en tastte al mijn zakken af, als een man die in de tram is gerold.

Nádas' huis ligt in Boeda, het oude deel van de stad, boven op de berg. Het was avond en de sneeuw dwarrelde neer. Terwijl ik de trappen van de heuvel op liep met uitzicht op de stad en de als een vette koekenpan glimmende Donau, dacht ik aan de Nederlandse boekentoptienen en aan alle vrouwen die daar continu in staan. Dat Nederlandse dichteressen top zijn weet ik, maar die prozaschrijfsters, wat is daarmee aan de hand? Als manlijke auteur kom je er nauwelijks meer aan te pas - sommige auteurs maakt dit zó desperaat dat ze ertoe overgaan hun lippen te stiften, oorbellen in te hangen en bloemetjesjurken aan te trekken, of zich te laten verbouwen; ik geloof dat dat voor mij niet is weggelegd, mijn ambitie reikt niet ver genoeg. Ik kwam boven aan de berg, draaide me om en overzag Boedapest, de ideale plek om een vrouw ten huwelijk te vragen; duizenden lichtjes, de kettingbrug, het zwarte water, slierten rode en gele autolampen, als een zigeunerin lag de stad te schitteren. Ineens begreep ik dat het onze schrijfsters zijn die het gevoel voor empathie en mededogen instandhouden; dát is hoe die duivelinnen het publiek hypnotiseren en maken dat hun boeken uit de schappen worden gerukt.

Ik belde aan bij het huis van Nádas. Ik was bang dat hij me voor een schandknaapje met wel heel doorzichtige trucs zou aanzien. Ik hoorde gerammel, hij opende het ijzeren hek bij de binnenplaats dat 's zomers de junks moet weghouden, en liep door de gang naar de straat. Hij glimlachte

[p. 8]

en zei dat hij de pen had gevonden. Hij vroeg of ik binnenkwam. Hij liep voor mij uit. In de keuken zaten behalve zijn vrouw nog een man en vrouw. Hij gaf me thee en ik vertelde over de nacht dat ons huis in brand vloog.

Een jongen die ik ken heeft een huis in Oostenrijk. Het huis ligt in een uithoek waar ook de familie Wittgenstein of wat daar van over is haar zomerverblijven heeft. Die familie was zoals je weet stinkend rijk, en nog steeds. Ze leven van de aarde. Als er de ene zomer zorgen zijn over projectontwikkelaars die een bepaald stuk bos willen ontginnen, dan blijkt het de volgende zomer geruisloos opgelost doordat het stuk bos gekocht is door een van de familieleden. De meeste familieleden heten trouwens geen Wittgenstein meer - de dochters van Carl Wittgenstein, de potentaat, staalmagnaat en vader van de filosoof, leefden voort, de zonen pleegden zelfmoord (één ging met een bootje de oceaan op, een ander schoot een kogel door zijn kop en een derde nam vergif; Freitodt in het Duits), behalve Paul, die zijn rechterarm verloor in de Eerste Wereldoorlog, en Ludwig die in Cambridge door kanker geveld werd (laatste woorden: ‘Vertel ze dat ik een prachtig leven heb gehad.’). Suïcide of kanker, op een andere manier sterven de Wittgensteins niet. Op de begraafplaats bij het meer kun je de dramatische familiegeschiedenissen van de stenen lezen; op sommige stenen is te zien hoe vader, moeder en vier kinderen allen op dezelfde dag stierven.

De van de Wittgensteins stammende families in de uithoek zijn nonchalant begaafd, en lui als echte intellectuelen. Ze hangen de hele dag om het meer. Het zijn grote gezinnen. Met Oud en Nieuw schrijft ieder gezin een toneelstuk en wordt er een tocht langs de huizen gemaakt waar steeds een stuk wordt opgevoerd. In een van de huizen staat de piano die speciaal voor de eenarmige Wittgenstein werd gebouwd.

Er is er nog maar één met de naam Wittgenstein die zich daar bij het meer vertoont en die is gek, tenminste zo goed als. Hij is schilder, een jaar of vijftig oud. Hij brengt de meeste tijd door op gesloten afdelingen en als hij bij het meer komt gaat hij zijn onaangepaste gang. Dan kom je koffie drinken en staat Louis Wittgenstein naakt de heg te snoeien.

Hij maakt schilderijen van steden: Bagdad, New York, Dehli, et cetera. Steden, niets anders. Daar is hij een tijdje zoet mee, want hij schildert nauwgezet. Als de stad af is, schildert hij er een grote hand boven, die naar de stad lijkt te klauwen. Vervolgens raakt hij het spoor bijster. Pas na

[p. 9]

weken herstelt hij zich en gaat een nieuwe stad schilderen. Freud beschrijft een geval, een patiënt, die hetzelfde deed. De hand is de hand van de duivel. De schilder vlucht steeds naar een nieuwe stad maar wordt door de duivel weer ingehaald en moet dan voort, zo snel als de wind hem brengen kan. In de exclusieve gemeenschap rond het meer bezit vrijwel iedereen wel een van de schilderijen. De burgemeester heeft er één en de commissaris van de politie ook, want Louis doet soms dingen die niet de bedoeling zijn.

Met Pasen was Louis ontsnapt uit de inrichting waar hij zat. Louis' missie was de schilderijen te vernietigen in de omgekeerde volgorde van ontstaan. Hij had besloten dat de aanval de beste verdediging was. De rollen waren nu omgedraaid; hij joeg de duivel na, een spoor van vernielingen trekkend door het land. Bij de bkr-archieven zouden ze blij zijn met zulke kunstenaars, maar rond het meer heerste paniek. Een busje met een team van het Oostenrijkse equivalent van het Riagg surveilleerde er. Wie wist nog in welke volgorde de steden tot stand waren gekomen?

Uiteindelijk dook hij op bij de burgemeester, die juist een diner gaf voor enkele gewichtige lieden. Louis rende naakt de kamer in en schreeuwde: ‘Wo ist mein Bild?! Wo ist mein Bild?!’ Het schilderij hing aan de muur boven de haard maar was, doordat de eetkamer alleen met kaarsen werd verlicht, nauwelijks te lokaliseren. Tegen de tijd dat Louis het ontdekte, was hij al zozeer buiten zichzelf dat hij schuimbekte. Hij leek op de Hulk met het verschil dat hij niet groen was. Hij sleurde het schilderij met schroeven en pluggen van de muur, sloeg het kapot op de hoofden van twee dichtstbij gezeten gasten - die na Louis' overrompelende entree niet meer hadden durven praten of bewegen - en sprong door het thermopane panoramaraam het huis uit.

Toen ik Nádas de tulpenbollen gaf, noemde hij het pervers; zwarte tulpen. Hij zou ze uitdelen in het dorpje in het westen van Hongarije waar hij de meeste tijd in afzondering werkt. Van Atilla, die hem kent, en met wie ik Glenfeddich dronk, hoorde ik dat Nádas niet meer mag drinken en een verwoed tuinman is. Ludwig Wittgensteins ideaal; tuinman - werken en sterven als een fatsoenlijk mens. Dat is wat ik probeer hier achter de zee; werken als een paard met oogkleppen op (aan Morgenster).

Tot zover, doe het goede en houw met je bijl om je heen, Jaap